شهرت یانسن به خاطر ساخت مجسمه‌هایی است كه مانند اسكلت حیوانات عمل می‌كنند و با استفاده از نیروی باد در سواحل هلند قادر به حركت‌اند! خود وی آنها را حیوانات...

حیوانات ساحلی تئویانسن

نزدیك به یك قرن از آفرینش مجسمه‌های متحرك (mobile) می‌گذرد. از این ‌رو، به نظر می‌رسد، معرفی هنرمندی كه شاخصه اصلی مجسمه‌سازی‌اش متحرك بودن است، چندان هم حایز اهمیت نباشد. اما آثار هنرمندی كه به معرفی آن خواهیم پرداخت، هرچند یادآور كارهای آغازگران این‌ نوع مجسمه‌سازی (نائوم گابو و الكساندر كالدر) است، اما تجارب جدیدی را در این عرصه به نمایش گذاشته است. اگر نائوم گابو اولین هنرمندی است كه مجسمه متحرك با نیروی غیر طبیعی را به وجود آورد و اگر الكساندر كالدر اولین مجسمه‌سازی است كه از نیروی طبیعی برای به حركت در آوردن مجسمه استفاده كرد، تئو یانسن مجسمه‌سازی است كه آثارش، ضمن ارجاعات تاریخی به این تجارب، دیدگاه‌ها و خلا‌قیت‌فردی وی را در این زمینه نشان می‌دهد. قضاوت در خصوص آثار او زمانی منصفانه است كه دست كم فیلم آثارش را، در زمانی كه در حركتند، ببینیم; هرچند تصاویر آثار وی تا حدی از ساختار مجسمه‌هایی متفاوت حكایت می‌كند.

تئو یانسن1،
17 مارس 1948، در هلند به دنیا آمد. او در 1968، تحصیلا‌ت خود را در رشته فیزیك، در دانشگاه دلفت، آغاز كرد و در 1975، تحصیلا‌ت خود را متوقف نمود و به دنبال نقاشی رفت. در 1980، بر فراز دانشگاه دلفت، بشقاب‌پرنده‌ای را به پرواز در آورد و در 1981، در همان دانشگاه، یك ماشین نقاشی ساخت. در 1986، برای نشریه de volkskrant، هر دو هفته یك بار، مقالا‌تی می‌نوشت. یك سال بعد، به همت انتشارات Bzztoh، كتاب Zogenaamd را نوشت. در 1990، مجسمه حیوان ساحلی را ساخت و بعد سرگرم ساختن مجسمه حیوان ساحلی جدیدتری شد. هیولا‌ی ساحلی یانسن در میدان شهر لینز و در Arts Electronica 2005 به نمایش درآمده است. او همچنین نمایشگاه‌ها و سخنرانی‌ها و پروژه‌های عظیمی را به انجام رسانده و در 2007، فعالیت تحقیقاتی و تبلیغاتی را برای شركت BMW بر عهده داشته است.
شهرت یانسن به خاطر ساخت مجسمه‌هایی است كه مانند اسكلت حیوانات عمل می‌كنند و با استفاده از نیروی باد در سواحل هلند قادر به حركت‌اند! خود وی آنها را حیوانات ساحلی (هیولا‌های ساحلی) می‌نامد. آثار مهیج او تركیبی از هنر و مهندسی است. او در یك تبلیغ تلویزیونی برای كمپانی BMW، گفته است: “دیوار بین هنر و مهندسی فقط در ذهن ما وجود دارد!”
یانسن از 1990، سرگرم آفرینش موجودات و طبیعتی شگرف است. این كار نه با گرده‌افشانی یا بذرافشانی، بلكه به وسیله لوله‌های پلا‌ستیكی زردرنگی انجام می‌شود كه اسكلت و ساختار این موجودات را تشكیل می‌دهند! او اسكلت‌هایی را می‌سازد كه قادرند، به كمك نیروی باد راه بروند، به طوری‌ كه حركت مفاصل آن، آدمی را به یاد جانداران و حشرات و گاه انسان می‌اندازد!
یانسن به خلق زندگی مصنوعی، با استفاده از الگوریتم‌های ژنتیك، كه تكامل را درون خود شبیه‌سازی می‌كنند، معتقد است. الگوریتم‌های ژنتیكی برای حل مشكلا‌ت، مانند طراحی مدار استفاده می‌شوند و یانسن از این ویژگی برای سیستم‌های پیچیده آثارش استفاده می‌كند. برخی از درجات تناسب (قابلیت) به الگوریتم معرفی می‌شوند كه درباره كار یانسن این قابلیت‌ها به معنای زندگی موجود مصنوعی در ساحل است، در حالی ‌كه بین دو خط بسته حركت می‌كند كه یك سر آن شن‌های مرطوب كنار اقیانوس و سر دیگر آن شن‌های خشك ساحل است.
با گذر زمان بال‌ها و فلا‌پ‌هایی در طرح‌های پیچیده یانسن شكل گرفت كه برای فشرده كردن هوای (نسیم یا باد) داخل چیزی شبیه بطری‌های پلا‌ستیكی دو لیتری نوشابه كاربرد دارد. پاهای مفصل‌داری به وجود آمدند كه برای دویدن روی شن‌های ساحل مناسب‌اند و چیزی شبیه به راه رفتن خرچنگ را شبیه‌سازی می‌كند. او از لوله‌های پلا‌ستیكی برای طراحی قسمت خودكار موجود خود استفاده می‌كند. این كار باعث شد كه آن موجود بتواند، آزادانه در ساحل بگردد، سپس با سنجش موفقیت مدل آن را اصلا‌ح كند.
حال بد نیست به توضیح دو بخش اصلی هیولا‌ی ساحلی یانسن بپردازیم:
 
 

سیستم عملكرد پاها

ثابت شده كه پاها مؤثرتر از چرخ‌ها در شن عمل می‌كنند. چرخ‌ها در شن نسبتاً حركت سخت‌تری دارند. سعی كنید، یك درشكه را بر ساحل شنی به حركت درآورید! یقیناً كار بسیار سختی است. با این حال، مزیت چرخ این است كه انحراف ندارد و با تعادل كامل به حركت خود در مسیر ادامه می‌دهد; چون محور چرخ‌ها همواره در ارتفاع ثابتی قرار می‌گیرد كه این باعث ذخیره انرژی می‌شود. با این حال، پاهای موجودات یانسن همین مزیت را دارند و منحرف نمی‌شوند. قسمت‌های فوقانی و تحتانی پاها به طور همزمان و با هم حركت می‌كنند و محل اتصال فوقانی پاها در ارتفاع ثابتی می‌ماند كه این درست مثل محور چرخ‌هاست. اما پاها اشكالا‌ت چرخ را ندارند; یعنی لا‌زم نیست، همه نقاط را در طول مسیر لمس كنند. پاها می‌توانند بخش‌هایی از زمین را فقط با قدم گذاشتن روی آنها طی كنند; به همین دلیل است كه پا عملكرد بهتری نسبت به چرخ در شن دارد. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به كتاب مدعی بزرگ (Great Pretender) نوشته تئو یانسن مراجعه كنید.

سیستم ذخیره‌سازی هوا (باد)
حیوانات ساحلی، كه به خودی خود با نیروی باد به حركت درمی‌آیند، دارای شكم هستند. شكم آنها تشكیل شده است، از بطری‌های پلا‌ستیكی بازیافتی كه هوای داخل آن می‌تواند با فشار زیاد،‌ به كمك نیروی باد، پمپاژ شود. این كار با استفاده از انواع پمپ دوچرخه انجام می‌شود. چندتایی از این پمپ‌های كوچك به وسیله بال‌هایی كه در قسمت جلوی حیوان قرار دارد و هوا (نسیم) را جمع می‌كند، تغذیه می‌شوند. این عمل چند ساعتی طول می‌كشد. زمانی كه بطری‌ها از هوا پر می‌شوند، به منبعی بالقوه برای تولید هوا (باد) تبدیل می‌شوند. با برداشتن دَرِ‌بطری‌ها، هوا (باد) به سرعت از داخل آنها خارج می‌شود و تحت كنترل حیوان درمی‌آید، گویی جانی تاره به اسكلت حیوان داده می‌شود و حیوان به حركت درمی‌آید! حیوان برای حركت به ماهیچه نیاز دارد. حیوانات ساحلی ماهیچه‌هایی دارند كه در مواقع لا‌زم و ضروری بلندتر می‌شوند. این ماهیچه‌ها از لوله‌های پلا‌ستیكی تشكیل شده كه در خود لوله دیگری دارد و می‌تواند به خارج و داخل حركت كند. یك واشر لا‌ستیكی در انتهای لوله داخلی قرار دارد تا بتواند مانند یك پیستون عمل كند. وقتی هوا از بطری‌ها به داخل یك لوله كوچك جریان پیدا می‌كند، پیستون را به جلو حركت می‌دهد و ماهیچه‌ها باز می‌شوند. ماهیچه‌ها می‌توانند دریچه‌ها را باز كنند تا ماهیچه دیگری فعال شود، و به همین شكل ادامه پیدا می‌كند، و این باعث ایجاد مركز كنترلی می‌شود كه می‌توان آن را با مغز مقایسه كرد.
شاید بگویید، این همه نظم و انضباط مهندسی چه جایگاهی در دنیای هنر دارد؟! جواب این سؤال را وقتی می‌یابید كه حركت مجسمه‌های یانسن را در سواحل شنی مشاهده كنید، آثاری كه ماحصل مرزهای مشترك علم و هنراند.

 

 

پی‌نوشت
1. Theo Janson.
منبع
www.strandbeest.com-
www.ted.com-
www.en.wikipedia.org-
 
 
 
تهیه شده توسط: مجله تندیس/علی‌اصغر حسینی، میرمحمد كاظمیان
 www.seemorgh.com/culture
اختصاصی سیمرغ