امام علی (ع) كشته عدل خویش
جمله معروف «قتل لشده عدله» كه درباره حضرت علی (ع) شهرت یافته است گویای واقعیتی است كه در زمان آن حضرت نیز مورد توجه واقع شده است وآن میزان توجه ایشان به برقراری عدالت در جامعه است.
جمله معروف «قتل لشده عدله» كه درباره حضرت علی (ع) شهرت یافته است گویای واقعیتی است كه در زمان آن حضرت نیز مورد توجه واقع شده است وآن میزان توجه ایشان به برقراری عدالت در جامعه است. در اسلام اگر چه شرط عدالت فردی، حتی برای افراد عادی در صورتی كه به اموری چون قضاوت، گواهی دادن یا امام جماعت بودن می پردازند، ضروری است و فقدان عدالت در این افراد، تصدی ایشان در قضاوت، شهادت و امامت جماعت را نامشروع می سازد.اما در عین حال، عدالتی كه در قرآن مورد توجه است «عدالت اجتماعی» است واز همین رو آیات زیر در قرآن به همین معنا به كار برده شده اند.

و امرت لاعدل بینكم (و فرمان یافته ام كه میان شما عدالت كنم) و اذا حكمتم بین الناس ان تحكموا بالعدل (و چون میان مردم حكم كردید، به عدالت حكم كنید) در صورتی كه مفهوم ظلم در موارد غیر اجتماعی نیز به كار رفته است. مانند:
    
ان الشرك ظلم عظیم
(همانا شرك به خداوند ظلم عظیمی است)
    
ربنا ظلمنا انفسنا
(پروردگارا ما به خود ظلم كردیم)
عدالتی كه علی (ع) به جهت شدت پایبند بودن برآن به شهادت رسید نیز همین عدالت اجتماعی است نه عدالت فردی «5» با این توضیح كه عدالت علی(ع) یعنی اینكه امیرالمومنین (ع) نه تنها عادل بوده است و به عدالت رفتار می كرده است كه خواهان اجرای عدالت در اجتماع نیز بوده است.
در واقع امام علی (ع) نه تنها عادل بود بلكه به منظور عملی ساختن فرمان پروردگار «كونوا قوامین بالقسط درپی اجرای عدالت و گسترش آن در جامعه بود. قیام به قسط یعنی اقامه و به پاداشتن عدل و این غیر از عدالت فردی و عادل بودن از جنبه شخصی است اجرای عدالت در نظر امیرالمومنین علی (ع) از آن رو مهم، ضروری و گریزناپذیر است كه اصلاح جامعه را در گرو آن می داند:
    
و من الناس من لایصلحها الاالعدل
توده را جز اجرای عدالت، چیزی اصلاح نمی كند. علی (ع) اجرای عدالت را زمینه ساز نابودی فساد اجتماعی می داند و داروی درد جوامع را اجرای عدالت می داند و از همین رو اجرای آن را به همه توصیه می كند و بر حاكمان ضروری می شمارد. و اگر خود خلافت را می خواست، برای آن بود كه سنت رسول خدا را بر پای دارد و عدالت را بگمارد. نه آنكه دل به حكومت خوش كند و مردم را به حال خود واگذارد.

در نامه یی كه هنگام خلافت ظاهری خود به عثمان پسر حنیف كه از جانب او در بصره حكومت داشت نوشت و او را سرزنش كرد كه چرا به میهمانی ای رفته كه توانگران در آن بوده اند نه مستمندان، گوید: «بدین بسنده كنم كه مرا امیر مومنان گویند و در ناخوشایندی های روزگار شریك مردم نباشم؟ یا در سختی زندگی بر ایشان نمونه یی نشوم؟»حضرت علی (ع) رضایت عمومی اجتماع را در گرو اجرای عدالت می داند و عدالت را نه تنها تضمین كننده آرامش درونی افراد كه گنجایش ظرف عدالت را وسیع می داند، در حالی كه گستره ظلم را تنگ می شمرد. می فرماید: ان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق .

«در عدالت گشایش برای عموم است، آن كس كه عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.» عدالتخواهی در آموزه تشیع امری فراگیر است و ائمه، عموما به این موضوع با دیده ضرورت می نگریسته اند. امام سجاد (ع) در ضمن دعای مكارم الاخلاق بسط و گسترش عدل و عدالت را از خداوند طلب می كند: و البسنی زینه المتقین فی بسط العدل اقامه عدل اگر چه از سوی یك یا چند نفر در جامعه مطلوب است ولی قدر و منزلت بزرگ در زمینه عدالت گستردگی و اقامه آن در سطح وسیع اجتماع است و از همین رو است كه امام سجاد (ع) توفیق گسترش آن را طلب می كند.
حضرت علی (ع) همچنین در سفارشی به زیاد بن ابیه كه وی را به جای عبدالله بن عباس، به فارس و شهرهای پیرامون آن حكومت داد، فرموده است:
«عدالت را بگستران، و از ستمكاری پرهیز كن، كه ستم رعیت را به آوارگی كشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد.»

آن حضرت در ضمن خطبه 87 می فرماید: «مگر من پرچم ایمان را در بین شما استوار نساختم؟ و از حدود و مرز حلال و حرام آگاهی تان ندادم؟ مگر پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما نپوشاندم؟ و نیكی ها را با اعمال و گفتار خود در میان شما رواج ندادم؟» «علی (ع) هرگز در راه اجرای عدالت مسامحه را جایز نمی داند به ویژه در جایی كه پای بیت المال در میان باشد می خروشد. وی درباره اموال فراوان بیت المال كه یكی از حكام به بعضی از خویشاوندان خود بخشیده بود، فرمود: «به خدا سوگند بیت المال تاراج شده را هر كجا بیابم به صاحب اصلی آن باز می گردانم گرچه با آن ازدواج كرده، یا كنیزی خریده باشند، زیرا در عدالت گشایش برای عموم است و آن كس كه عدالت برای او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.» اگر در جامعه یی این پندار غالب شود كه روی آوری به عدالت و اجرای آن در هر شرایطی از وجود ستم در جامعه والاتر است، آن جامعه خود به اجرای عدالت خواهد پرداخت و مردم خود قیام به قسط خواهند كرد.

وجود عدالت در جامعه نه فقط برای تامین خدایی شدن انسان ها و حركت رو به بالای جامعه ضروری است كه حتی ثبات و دوام حكومت به آن بستگی دارد:
سخن آخر اینكه علی (ع) مربی و امامی است كه اهل ملل و ادیان عالم به عظمت او اقرار می كنند. ادیب جهانی مسیحی، جرج جرداق لبنانی، او را «صوت عدالت انسانی» می نامد و پنج جلد كتاب بی نظیر درباره او می نویسد و دست تمنا به سوی تاریخ می گشاید و به تاریخ خطاب می كند: آیا نمی شود به نام تكرار تاریخ یك علی بن ابیطالب دیگر به بشریت ارزانی داری؟

چهره علی در هاله یی اثیری، از عدالت و انسان دوستی، هر لحظه بر زندگی بشریت می تابد و خون عدالت، كه به هنگام «نماز صبح» از پیشانی نورانی او بر محراب ریخت، هر بامداد خورشید را بیدار می كند تا فریاد علی را همگان بشنوند: عدالت، عدالت …. و سرانجام این عدالت است كه بر همه جا و همه چیز حاكم می گردد. اجرای عدالت از نظر علی(ع) با نیت پاك و كاستن از طمع و افزودن بر ورع و پرهیزكاری میسر است. و سر انجام علی (ع) به لقا حق رسید و عدالت نگاهبان امین و بر پا دارنده مجاهد خود را از دست داد.
نویسنده: دكتر ابوذر ابراهیمی تركمان



گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: روزنامه اعتماد



مطالب پیشنهادی:
تیپ جالب مرجانه گلچین در سریال شاهگوش + تصاویر
بغض احسان علیخانی در برنامه شب قدر ماه عسل
فصل آخر حریم سلطان پربیننده‌ترین سریال میان عرب‌ها در ماه رمضان
نوآوری‌های سریال مادرانه و دیالگو‌های عاشقانه میان زن و مرد در تلویزیون!
سریال بی‌پولی در سریال دودکش!