ماه قرآن، ماه میهمانی خدا، ماه خوبی‌ها، ماه شب‌های قدر، ماه دعا و نیایش از راه رسید و ایرانیان نیز همچون دیگر مسلمانان جهان با انجام برنامه‌های ویژه مذهبی به میهمانی این ماه رفته‌اند.
ثبت آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در فهرست میراث معنوی كشور نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد كه هر كدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود این روزها را گرامی می‌دارند.
رمضان، ماه آشتی كنان تركمن‌ها
تركمن‌های ایران به لحاظ كثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی، تقریبا برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند كه یكی از این مناسبت‌ها، ماه مبارك رمضان است. فرارسیدن این ماه سبب خوشحالی هر تركمنی می‌شود. آنها در این ماه از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جای آوردن فرایض، در تمامی مراسمی كه ویژه این ماه برگزار می‌شود، شركت می‌كنند.
تركمن‌ها حداقل یك هفته قبل از حلول ماه مبارك رمضان مقدمات ورود به این ماه پرفیض و بركت را فراهم می‌سازند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات مورد نیاز این ماه را خریداری می‌كنند. در بسیاری از مناطق تركمن نشین، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت كنند.
برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی از جنس قالیچه و نمد را كه به آن نماز لیق می‌گویند، به مسجد محل خود اهدا می‌كنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان تركمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. آنان عقیده دارند هركس زودتر از بقیه هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می‌برد و حتی باعث افزایش بینایی می‌شود به همین دلیل پیر و جوان سعی می‌كنند برای دیدن هلال ماه كه علامت حلول ماه مبارك است، به بالای ارتفاعات و پشت‌بام‌ها بروند تا زودتر از دیگران ماه را ببینند.
عصر شب‌های آخر ماه شعبان، نگاه اغلب مردم تركمن به سمت مغرب آسمان است تا شاید هلال ماه را رویت كنند و فردی كه هلال ماه را ببیند سوره شریفه بقره را قرائت و با خوشحالی و با صدای بلند به دیگران اعلام می‌كند كه ماه را رویت كرده است. یكی دیگر از سنت‌های حسنه تركمن‌ها پیش از آغاز ماه مبارك رمضان برگزاری مراسم آشتی كنان است؛ به این ترتیب كه ریش سفیدان هر محله كه به آنها یاش اولی می‌گویند بنا به ابتكار خود، افرادی را كه با هم كدورت دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه دعوت می‌كنند و آنها را با هم آشتی می‌دهند. در طول ماه مبارك رمضان، مساجد تركمن‌ها پر از ازدحام است و حال وهوای خاصی دارد.
آخرین جمعه ماه شعبان در شیراز
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را كلوخ اندازان گویند؛ در این روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند چون باور دارند كه ماه مبارك رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت كرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شكل افطاری برگزار می‌شود.
همچنین رسم است كه پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت می‌كنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینك، زولبیا و بامیه می‌خورند. خانواده‌هایی كه دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند تا افطاری كاملی به نام روز والون تهیه كنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارك رمضان زنان خانه‌دار به فكر تهیه خواربار، ترشیجات، ادویه جات، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
پیرمردان صغادآباده فارس درباره معنی «كلوخ اندازان» می‌گویند: در قدیم هنگام غروب روز كلوخ اندازان تمام مردم از كوچك تا بزرگ كلوخی در دست می‌گرفتند و روبه قبله می‌ایستادند و می‌گفتند: خدایا گناهان و كارهای بد گذشته را شكستیم و خود را برای عبادت و روزه ماه رمضان آماده كردیم؛ آنگاه كلوخ را محكم به زمین می‌زدند تا خرد شود و عقیده داشتند با شكستن كلوخ، تمام اعمال بد آنها شكسته و نابود می‌شود. با دیدن هلال ماه نو و شروع مهمانی خدا، حال و هوای شهر دگرگون می‌شود و مردم بعد از دیدن هلال ٣ صلوات می‌فرستند و می‌گویند: الهی كه ماه شریف و مبارك و با بركتی برای همه عزیزان و غریبان نو شده باشد.
بر سفره افطاری مردم جهرم فارس می‌توان نان روغنی، نان فتیرخانگی و نان بازاری را مشاهده كرد. خرما، پنیر، یكی دو نوع مربا و حلوا هم از دیگر خوراكی‌های هنگام افطار آنهاست. جهرمی‌ها شب دهم ماه، عدس پلو می‌خورند و روز هفدهم را با كله پاچه و شب نوزدهم را با نان خشك و گل‌آبشن افطار می‌كنند. در اصطهبانات برخی شب‌ها خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند، یك نفر كه در نی زنی تبحر دارد، در نی می‌دمد و فردخوش صدایی هم ابیاتی از فایز می‌خواند.
صاحبخانه هم با گرمی از مهمان‌ها پذیرایی می‌كند كه این مجلس تا سحر ادامه می‌یابد و هر شب در خانه یكی از آشنایان برپا می‌شود. سحری كه مردم شیراز تهیه می‌كنند اغلب از انواع پلوها و خورشت‌هاست كه بعد از خوردن آن به نماز و نیایش می‌پردازند. برای افطار در شیراز مردم از غذاهای خاصی كه فقط مخصوص این ماه است، استفاده می‌كنند كه ترحلوا و زولبیا و بامیه محلی و رنگینك جز آنهاست و بعد از افطار به دیدن یكدیگر می‌روند و این دیدوبازدید را ماه رمضانی، می‌گویند. شیرازی‌ها شب‌های قدر را بسیار محترم می‌شمارند.
استان مركزی و بیدار شدن در سحرها با طبل
متداول‌ترین سنت كه در شهرها و روستاهای استان مركزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از كدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌كنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان در ماه رمضان است كه از هفته قبل از حلول ماه در قنادی‌ها دیده می‌شود. بسیاری از مردم استان «آش رشته» غذای اصلی هر روزه سفره افطارشان است و كل جوش و شله زرد نیز دسر نیروبخش در كنارش به شمار می‌آید. هنوز هم مردم شهر و روستاهای خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی كه نوجوان قنوت گوی مسجد بر تشت می‌كوبد و صدای مناجات پیرترین اذان گو كه فرازهایی از دعای خواجه عبدا...انصاری را با بانگ بلند در كوی و برزن می‌خواند با ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر از كوچه‌های شهر یا روستا یك به یك می‌گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه می‌ایستند.
اما در شهر و روستاهای خمین نیز برخی مراسم بدون تغییر مانده است و جوانان از ٣ روز مانده به این ماه مبارك در بلندترین ارتفاع شهر یا روستای خود در انتظار حلول ماه، شب زنده داری می‌كنند و پس از رویت ماه با ندای‌الله اكبر، خبر از حلول ماه مبارك رمضان می‌دهند و پس از آنكه رویت ماه از سوی معتمدان و روحانیان تایید شد، فصل عبادت آغاز می‌شود. آنگاه مراسم سحرخوانی بر پشت‌بام‌ها با كوبیدن بر پشت تشتی وارونه و مناجات شروع می‌شود.
براساس رسم، بسیاری از روستاهای شهرستان خمین هر شب نوجوانی بر بام محله خود بر تشت می‌كوبد و هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیك می‌شود زمان كوبش چوب بر تشت نزدیك‌تر می‌شود تا روزه‌داران بدانند باید از خوردن امساك كنند و برای ایستادن به نماز آماده شوند و همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان می‌دهد.
كلیدزنی كرمانی‌ها در شب‌های قدر
مردم كرمان نیز در ماه مبارك رمضان آداب و رسوم ویژه‌ای را دنبال می‌كنند و در تزكیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم كرمان سعی می‌كنند هرگونه جشن و مراسمی را كه تدارك دیده‌اند قبل از حلول ماه مبارك رمضان در ماه شعبان برگزار كنند. در قدیم، اوایل ماه مبارك رمضان در بین خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی كه در قهوه وجود دارد، پس از حل كردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند. در كرمان بزرگ‌ترها با دادن سرروزه‌ای به دختران و پسران كه نوعی هدیه و كادوی مناسب بود، بچه‌هایی را كه به سن تكلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌كردند. یكی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان كرمان خواندن ا...رمضونی پسران و كلیدزنی دختران در شب‌های قدر است.
دوخت كیسه بركت در همدان
قدمت سنت‌های ویژه ماه‌مبارك رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی‌گردد و با وجود گذشت سالیان متمادی، بسیاری از این سنت‌ها همچنان پابرجاست. یكی از سنت‌های قدیمی این ماه در همدان، مراسم كیسه بركت در روز ٢٧رمضان است؛ در این روز، زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه و نخ و سوزن می‌برند و در بین دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به كار دوختن یك یا چند كیسه بركت مشغول می‌شوند. به اعتقاد مردم همدان هر فردی كه داخل این كیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد. از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آیین توزیع آجیل مشكل گشا به هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت است. یكی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارك رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است.
جشن ختم قرآن در خاش
در ماه رمضان مسجدهای شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان حال و هوای دیگری دارد و بر تعداد شركت‌كنندگان در آیین‌های مذهبی افزوده می‌شود.مردم شهرستان خاش از دیرباز رمضان را ماه دوستی، وحدت، محبت و احترام به بزرگان می‌دانند و آن‌را عزیز و گرامی می‌دارند.خواندن 20 ركعت نماز تراویح در طول ماه مبارك رمضان یكی از سنت‌هایی است كه مردم مسلمان اهل سنت خاش آن‌را به‌شكل گسترده‌ای در مسجدها انجام می‌دهند و جشن ختم قرآن كریم می‌گیرند.
روزه‌داران هر شب در 500 مسجد خاش پس از افطار، نماز 20 ركعتی تراویح را اقامه می‌كنند و تا پاسی از شب به خواندن قرآن مشغول می‌شوند.همچنین در ماه‌های شعبان و رمضان در حوزه‌های علمیه و مسجدهای این شهرستان قرآن كریم تفسیر می‌شود.قرآن‌خوانی و دادن صدقه فطر، صله ارحام و اطعام خویشان و نزدیكان از دیگر اعمالی هستند كه مردم در ماه مبارك رمضان به آنها پایبندند.مردم روزه را با خرما و یا آب باز می‌كنند و سفره‌های آنها در وقت افطار با حلوای خرما، نان، شربت و آب تزیین می‌شود.
نذر برای آزادی زندانیان در مازندارن
بسیاری ازمردم مازندران برای برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوی با خدا3 روز مانده به ماه مبارك رمضان را روزه می‌گیرند. در مازندران افرادی كه حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌كنند و برای این كار از كسانی كه در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌كنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمك، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند. پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذاهایی كه در سینی قرار دارد باز می‌كنند و نان‌های باقی‌مانده را به‌عنوان تبرك در سفره نان قرار می‌دهند تا بركت پیدا كند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌كند.
قدیم در مازندران رسم بود افرادی كه فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌كردند كه در طول ماه مبارك رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار كنند، به این صورت كه یك پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند كه البته این رسم‌ها هم‌اكنون از بین رفته است. نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است كه در شب 15 ماه مبارك رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان به‌عنوان نذر ، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند كه این كار تا پایان ماه مبارك رمضان ادامه دارد.
همچنین در كنار این مواد حلوا، آش، زولبیا و بامیه سنتی، فرنی، آبگوشت و باقلای پخته با پلو به میان روزه‌داران می‌برند. در ساری در زمان افطاری هر كسی كه نذر داشت مجمعه‌ای از تمام نذورات خود را به‌عنوان افطاری درست می‌كرد و به زندان شهر می‌برد.
كسانی كه در مازندران برای نخستین بار به سن تكلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی كه از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌كنند. معمولاً این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است. مازندرانی‌ها بر این اعتقادند كه سحر را نمی‌خوابند زیرا نماز نافله شب می‌خوانند و به‌ویژه مناجات حضرت امیر در مسجد امیر را به نام مولا یا مولا زمزمه می‌كنند.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: hamshahrionline.ir
