یادداشتی بر مجموعه تلویزیونی «شوق پرواز»

سینما و تلویزیون کم کاری کرده اند
دوران دفاع مقدس به عنوان دوران شکوه، عظمت و سربلندی ایران زمین، در برگ برگ تاریخ این سرزمین به ثبت رسیده است. دورانی که بی تردید سرنوشت کشور را به حماسه آفرینی های وصف ناپذیر، دلاورمردی های بی مثال، فداکاری های بی چشمداشت و خاطراتی فراموش ناشدنی گره زده است.
بی شک آرامش امروز ما مرهون جانبازی ها، رشادت ها و حماسه آفرینی شهیدان بزرگواری است که دست از جان شستند و عزت، سربلندی و افتخار را، به بهای خون پاکشان برای ایران و ایرانیان به ارمغان آوردند. جنگ با تمامی‌تلخی و شیرینی هایش، سرشار از لحظه ها و ثانیه هایی غرورآفرین است که قلم را توان وصف آن نیست. دورانی که هر برگ از دفتر آن می‌تواند منشاء خلق آثاری ماندگار در عرصه هنر باشد. اما متاسفانه دو رسانه تاثیرگذار سینما و تلویزیون، در به تصویر کشیدن سیمای حقیقی بزرگ مردان عرصه دفاع مقدس، سرداران شهید، دلاورمردان ارتشی، سپاهی و بسیجی کوتاهی کرده و به گونه ای بایسته و شایسته، تلاش قابل تاملی در این خصوص نداشته اند.
باید اذعان کرد ساخت آثاری بر اساس زندگی این حماسه سازان بی همتا، دشواری هایی خاص برای کارگردانان سینما و برنامه سازان تلویزیون به همراه دارد. اما این دشواری هرگز نمی‌تواند بهانه ای برای کم کاری در این زمینه باشد.
طی چند سال اخیر ساخت برخی فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی در خصوص زندگی حماسه آفرینان دفاع مقدس در دستور کار مسئولان سینما و تلویزیون کشور قرار گرفته است. اما تاکنون ره توشه این دو رسانه پرمخاطب و تاثیرگذار از دوران جنگ تحمیلی چندان چشمگیر، مناسب و کافی نبوده است.

یک اعتراف صادقانه
ساخت سریال «سیمرغ» درباره زندگی خلبانان شهیدشیرودی و کشوری به کارگردانی «حسین قاسمی‌جامی»، فیلم های «به کبودی یاس» و «شور شیرین» جواد اردکانی در خصوص زندگی شهیدان برونسی و کاوه، فیلم «مرغابی دشت سرخ» علی اصغر شادروان و مجموعه تلویزیونی مستند «یوسف هور» در خصوص زندگی سردار شهیدعلی هاشمی‌و مستندهای «نورعلی» و «برای پنج شنبه ای که نیامدی» درباره سردار شهیدنورعلی شوشتری، مستند داستانی «سردار خیبر» محمد درمنش درباره زندگی شهید همت، مستند داستانی «آخرین پرواز» علی ناجی در خصوص زندگی شهیدعباس دوران، «پرواز در شب» درباره زندگی شهیدمهدی نریمان از جمله آثاری است که در آن ها به زندگی و مبارزات سرداران و فرماندهان شهید پرداخته شده است.
علاوه بر این، ساخت سریال هایی درباره شهیدچمران توسط «ابراهیم حاتمی‌کیا»، زندگی ۱۰ سردار شهید دفاع مقدس به کارگردانی «رضا میرکریمی»، زندگی شهید مهدی باکری از سوی «احمد مرادپور»، «مسیح کردستان» به کارگردانی جمال شورجه درباره زندگی سردار شهید محمد بروجردی، «دولت مخفی» به کارگردانی عبدالحسن برزیده درباره شهیدابوترابی، سریالی بر اساس زندگی شهیدحسن باقری توسط حسین مهدویان، مستند «پرواز در هور» درباره زندگی، مبارزات و شهادت سردارشهید حاج مهدی نرمی‌و ...، در دستور کارگردانان سینما و مجموعه سازان تلویزیون قرار دارد. اما با این وجود باید اعتراف کرد سینما و سیما در معرفی چهره های ماندگار عرصه دفاع مقدس، برای الگوسازی نسل جوان، ترویج فرهنگ دفاع مقدس، ایثار و شهادت کوتاهی کرده اند.

روایت لحظات تلخ و شیرین
«یدا... صمدی» که ساخت فیلم های سینمایی «معجزه خنده»، «دو نفر و نصفی»، «ایستگاه»، «ساوالان»، «سارای»، «شهر آشوب» و ... را در کارنامه اش به ثبت رسانده است، جمعه شب ها با نخستین تجربه تلویزیونی اش «شوق پرواز» داستان زندگی پر فراز و نشیب خلبان شهید عباس بابایی را برایمان روایت می‌کند. این اثر هم چون بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی، کاستی هایی هم دارد. اما بی تردید کاری ارزشمند و تحسین برانگیز است. به ویژه این که تلاش دارد با روایتی سرراست از زندگی این شهید گرانقدر، به معرفی گوشه های پنهان زندگی این قهرمان ملی به نسل جوانی بپردازد که دوران دفاع مقدس را ندیده و از لحظات تلخ و شیرین آن، فقط حکایت هایی شنیده اند که بی شک به عنوان یادگارهایی جاودانه، در خاطر نسل دوران جنگ حک شده است. «شوق پرواز» در وانفسای انبوه فیلم ها و سریال های باری به هر جهت این روزها، غنیمتی کمیاب است و خدا کند صرفا یک اتفاق ساده نباشد!

خاطراتی که فراموش نمی‌شوند
«یدا... صمدی» در «شوق پرواز» با دستمایه قرار دادن زندگی خلبان شهید عباس بابایی، شیوه روایت اش را به گونه ای انتخاب کرده که همراهی مخاطب را در پی دارد.
به تصویر کشیدن ملموس دوران کودکی، نوجوانی و جوانی شخصیت اصلی داستان (شهید عباس بابایی)، القای حس لازم در مخاطب برای باور لحظات سپری شده زندگی او و پرهیز از شعارزدگی، از ویژگی های قابل تامل «شوق پرواز» است.
«صمدی» در «شوق پرواز» با بهره گیری درست و مناسب از بار دراماتیک داستان، تلاش دارد با ساختاری متفاوت، به ترسیم ابعاد شخصیتی، وجوه انسانی و مناسبات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی «شهید بابایی» بپردازد. توجه وی به ساختار روایی، شخصیت پردازی ها، گره افکنی ها، امانت در تصویر کردن واقعیات و خلق باورپذیر اتفاق ها و حوادث زندگی قهرمان داستان صمدی، نشان از احترام او به مخاطب دارد. داستان «شوق پرواز» از زمان حال آغاز می‌شود و هنگام روایت، با فلاش بک هایی به گذشته می‌رویم. سرگرم دیگر زوایای پنهان زندگی شهید عباس بابایی می‌شویم و با آن همذات پنداری می‌کنیم. بی تردید انتخاب بخش هایی از زندگی عباس بابایی که بار دراماتیک و جذابیت بیشتری دارد، به انسجام خط روایی انجامیده است. فیلم نامه منسجم و انجام پژوهش  و تحقیقات لازم و مناسب برای بازتاب شخصیت  فردی، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی شهید بابایی، پلی میان گذشته و اکنون زده است. از این رو نسل جدید که از فضای دوران دفاع مقدس خاطره ای در ذهن ندارد، تا حد زیادی با داستان صمدی و آدم هایش همگام می‌شود. خوشبختانه «شوق پرواز» با توجه به مضمون حساس اش به ورطه شعار نیفتاده و با بیان تصویری مناسب، کم تر لحظات اضافه و زائدی دارد. کارگردانی هوشمندانه «صمدی» سبب شده است داستان سریال از زاویه دید لیلی (ستاره اسکندری) خبرنگار جوان و جست وجوگری روایت شود که در پی ثبت وقایع زندگی و خاطرات عباس بابایی و به تصویر کشیدن آن ها است. «لیلی» به عنوان نماینده نسل جوان، به تحقیق و پژوهش درباره زندگی شهید بابایی می‌پردازد و به سبب حس کنجکاوی اش و برای آگاهی از زندگی «عباس» ، به همه جا سرک می‌کشد و از طریق همسر شهید بابایی، به خلوت زندگی شخصیت اصلی داستانش می‌رود. ویژگی منحصر به فرد «شوق پرواز» ساختار زندگی نامه ای آن است. زیرا از این طریق می‌توان به قهرمان داستان نزدیک تر شد. شخصیت چند لایه آدم های سریال اشتیاق مخاطب را برای همراهی با آن ها بیشتر می‌کند. «شوق پرواز» حکایت شور و شوق یک قهرمان ملی است که در لابه لای دفترچه خاطرات اش پنهان مانده است. خاطراتی که بی شک بخشی از حماسه دفاع مقدس و شکوه آن دوران را در خود جای داده و هیچ گاه رنگ فراموشی نمی‌گیرد.

یک تلاش تحسین برانگیز
انتخاب درست «زاویه دید روایت» از جمله امتیازاتی است که «شوق پرواز» را به عنوان داستانی امروزی از زندگی عباس بابایی، به مخاطب معرفی می‌کند. دقت در پرداخت جزئیات ، نحوه ارتباط شخصیت اصلی داستان با بستگان و خانواده اش و انتخاب فلاش بک برای نحوه روایت، پیگیری سرگذشت شهید بابایی را برای مخاطب جذاب تر و دلنشین تر می‌سازد. تلاش «یدا... صمدی» در فضاسازی موفق «شوق پرواز» ، به خوبی حال و هوای گذشته زندگی شهید بابایی را برای مخاطب تداعی می‌کند.
طراحی صحنه و لباس، موسیقی ، تیتراژ آغازین و پایانی، بازی های باورپذیر و ملموس و در خور تحسین شهاب حسینی ، ستاره اسکندری، افسانه بایگان، کورش تهامی‌ و الهام حمیدی، تدوین منسجم و فیلم نامه چفت و بست دار، سبب شده است «شوق پرواز» نسبت به سریال ها و آثاری که در خصوص زندگی فرماندهان و سرداران شهید و قهرمانان ملی بر پرده نقره ای سینما و قاب شیشه ای تلویزیون جای گرفته اند، چند سر و گردن بالاتر باشد.
البته «شوق پرواز» از نبود تعلیق و گره افکنی های لازم، روایت چند داستان موازی بدون در نظر گرفتن نقطه پیوندی برای آن ها، پرسش های داستانی، نداشتن فراز و نشیب  داستانی، تعدد شخصیت ها، تصویربرداری نه چندان موزون و نبود پیچش های روایی در فیلم نامه، دکوپاژ و میزانسن نه چندان قابل تامل و دیالوگ نویسی دلنشین صدمه خورده است. اما با این وجود به عنوان نخستین تجربه یدا... صمدی ، جایگاه قابل قبولی در کارنامه وی کسب می‌کند. در برخی صحنه ها و سکانس های سریال نیز تداخل زمانی، لکنت در روایت و منطبق نبودن طراحی صحنه و لباس با زمان روایت داستان و تدوین نامناسب نماهایی که به فلاش بک ها مربوط می‌شود مشهود است.
اما اگر قرار باشد قضاوت منصفانه ای درباره این اثر داشت باید گفت با در نظر گرفتن تمامی‌دشواری ها برای به تصویر کشیدن زندگی سرداران و فرماندهان دفاع مقدس «شوق پرواز» تلاش تحسین برانگیز صمدی برای بازتاب گوشه ای از حقیقت حماسه پرشکوه دفاع مقدس است. بی شک درخشش بیشتر این گونه آثار نیز در گرو استمرار این جریان از سوی دیگر کارگردانان سینما و مجموعه سازان تلویزیون و حمایت مدیران و مسئولان سینما و سیما از ساخت این آثار است. تنها در این صورت می‌توان چشم انداز روشنی برای تجلی تصویری حماسه بزرگ ملی و میهنی دفاع مقدس ترسیم کرد. اگر جز این باشد به بیراهه رفته ایم و «شوق پرواز» را باید فقط یک اتفاق دانست!