اگر غرب زدگی نامطلوب است عوام‌زدگی نیز نامطلوب است. به نظر من برداشتن نماد شیر و خورشید از سر عوام‌زدگی صورت گرفت و نباید سمبل...

بررسی نماد شیر و خورشید

نماد شیر و خورشید قرنها قبل از روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران و از زمان سلجوقیان بر روی پرچم کشور نقش بسته بود.

پنج شنبه 17 مرداد ماه سال جاری پس از سی سال دو تندیس شیر سر در مجس شورای اسلامی ‌بی آنکه خورشیدی به همراه داشته باشند، در سکوتی خالی از هرگونه استقبالی به جای خود بازگشتند و دوباره شمشیر به دست روبروی یکدیگر بر بالای ورودی اولین پارلمان ایران قرار گرفتند تا خوش آمدگوی چشم‌هایی باشند که به دیدار پارلمانی می‌آیند که بزرگترین دست آورد مشروطه و خون‌های ریخته شده در راه آن بود.

اما این "بازگشت در سکوت"،حکایت از وجود دیدگاه های متضاد و البته جدی در مورد اصل وجود آنها در میان کسانی داشت که تصمیم ساز هستند. تضاد و عدم تفاهمی‌که عاقبت با حذف دوباره شیرهای بی‌خورشیدی که تنها 4 روز بر جای خود آرمیده بودند، بروز و ظهور کرد.

گذشته از چگونگی بازگشت و حذف نماد شیر و خورشید بر بالای ورودی مجلس مشروطه، اساسا این سوال مطرح است که جایگاه نماد شیر و خورشید در فرهنگ و باور و بخصوص تاریخ مردم ایران در کجا قرار دارد؟ آیا شیر و خورشید نمادی در خدمت حاکمان و حکومت های سابق بوده و از این رو تداعی کننده حکومت آنهاست و یا آنکه نماد شیر و خورشید متعلق به فرهنگ و باور مردم بوده و این حکومت پیشه‌گان بودند که برای استوار کردن پایه‌های حکومت خود به آن از این نماد تمسک می‌جستند؟! در گفتگو با سه تن از کارشناسان و پژوهشگران حوزه تاریخ به ارزیابی این موضوع پرداختیم.

شیر و خورشید هیچ آسیبی به مفاهیم دیگر ما نمی‌رساند

یعقوب توکلی مورخ و عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه و اندیشه اسلامی، تلقی مردم از نماد شیر را به عنوان نمادی از جامعه ایرانی دانست و گفت: در کتاب های مختلفی که از سوی نویسندگان غربی در حوزه رابطه ایران و آمریکا به نگارش درآمده است، تعبیر شیر و عقاب به کار رفته است.
این نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر در گفت و گو با عصرایران افزود: هر جامعه ای دارای نمادهای مختلفی است، برخی از این نمادها دینی، برخی نمادهای ملی و برخی نیز نمادهای قومی ‌است، از این رو نمی‌توان نمادهایی را که از سویی جنبه پذیرش عمومی‌دارند و از سوی دیگر تضادی با اخلاق و حیات ملی مردم کشور ندارند حذف کرد، کما اینکه این نمادها می‌تواند در جای خود قابل استفاده و مورد بهره برداری قرار گیرد.
وی انتقال مفاهیم ملی و برداشت های تاریخی و اسطوره ای در جهت کمک به هویت ملی کشور از طریق نمادها را مورد تاکید قرار داد و افزود: وقتی امکان چنین بهره برداری هایی به نفع منافع ملی کشور وجود دارد چه اشکالی دارد که از این نمادها استفاده شود؟

توکلی نماد شیر در باور ایرانی‌ها را اینگونه تعریف کرد: در اذهان ایرانی ها شیر نشان شجاعت، شهامت همراه با عقل و تدبیر است، بر همین اساس ایرانی ها باور دارند که درنده خویی که در سایر موجودات تعریف می‌شود در شیر کمتر معنا می‌شود.

عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ‌افزود: قطعا کسانی که این نماد را انتخاب کردند یک آگاهی اینچنینی داشتند، از این رو بهره برداری از نماد شیر و خورشید هیچ آسیبی به مفاهیم دیگر ما نمی‌رساند.

این نویسنده و پژوهشگر تاریخ اظهار امیدواری کرد که برداشته شدن مجسمه های شیر از سر در مجلس شورای اسلامی‌به علت مسایل فنی بوده باشد و در رابطه با اعمال سلیقه برخی افراد در این رابطه گفت: دلیلی وجود ندارد که بر سر مساله ای که اختلافی در مورد آن وجود ندارد و در شرایط فعلی کشور نیز از اهمیت چندانی برخوردار نیست چنین اعمال سلیقه هایی صورت بگیرد. از سویی دیگر به نظر نمی‌رسد هیچ یک از جناح های سیاسی کشور در مورد نمادهایی که در کشور وجود دارد و به جهت تاریخی نیز پذیرفته شده است، اختلافی با یکدیگر داشته باشند.
یعقوب توکلی منسوب کردن نماد شیر و خورشید به رژیم پهلوی و تحریم آن به این دلیل را مغایر با مستندات تاریخی دانست و القاء چنین باوری را دور از منطق ارزیابی کرد و در این باره گفت: نماد شیر و خورشید هیچ ربطی به رژیم پهلوی ندارد چرا که این نماد در دوره های قبل از رژیم پهلوی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. این درست مثل این است که بگوییم یک پلی وجود داشته که رژیم پهلوی هم از آن استفاده می‌کرده است و حالا چون این پل مورد استفاده این رژیم بوده باید به تخریب آن بپردازیم، قطعا چنین باوری غلط است و این در حالی است که مردم ایران از عقلانیت بسیار بالایی برخوردار هستند.

مظاهر گذشته در حال بازگشت است

غلامعلی رجایی کارشناس تاریخ و عضو سازمان فرهنگ و توسعه ارتباطات اسلامی، اما نظری بر خلاف یعقوب توکلی دارد و ضمن مثبت ارزیابی کردن حذف تندیس های شیر از سر در مجلس شورای ملی گفت: مظاهر گذشته اندک اندک و بدون تابلو در حال بازگشت به جامعه است، امروزه تیم فوتبال "پیروزی" را به راحتی "پرسپولیس"می‌نامند و توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی‌عنوان "پایتخت" به شهر تهران اتلاق می‌شود، هر چند کلمه پایتخت یک عنوان قراردادی است ولی مساله اصلی این است که مواردی که در سالهای گذشته دارای حرمت بود، این روزها حریم آنها در حال شکسته شدن است.

این کارشناس تاریخ در ادامه اظهارات خود خاطرنشان ساخت: در سالهای اخیر از سوی وزارت خارجه و وزارت ارشاد هزینه ای که برای برپا ساختن جشن نوروز در خارج از کشور می‌شود به مراتب از جشنهایی در واسطه با اعیادی چون غدیر و بعثت پیامبر و حتی دهه فجر بیشتر است.
وی با اشاره به تشکیل ستادی در وزارت خارجه با عنوان ستاد نوروز گفت: برای این ستاد بودجه کلانی اختصاص داده شده و این در حالی است که حضرت امام نوروز را عید نمی‌دانستند! و تنها به آن به عنوان روزی که باید به آن پرداخت توجه داشتند.

شیر نماد ایران است

خسرو معتضد مورخ و پژوهشگر در تاریخ ایران نیز با اظهار تاسف از حذف تندیس های شیر از سر در مجلس شورای ملی به ارزیابی تاریخی علل برداشتن مجسمه شیر و خورشید از این محل در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی‌پرداخت و در این ارتباط به خبرنگار عصرایران گفت: در ماههای اول پیروزی انقلاب در یک شرایط خاصی به دلیل سوءاستفاده های موجود و شوونیسم شاه پرستانه که فاقد هرگونه اصالت و واقعیت بود، امام خمینی طی فرمایشاتی برای از بین بردن مظاهر حکومت سلطنتی و دستور به حذف آثاری که یادآور و یا نماد حکومت سابق بود، دادند.
وی روحیه تملق گویی در دربار که باعث شد علامت تاج بالای نماد شیر و خورشید در کلیه اوراق رسمی‌ کشور در رژیم پهلوی قرار گیرد را موجب به وجود آمدن این باور که نماد شیر و خورشید متعلق به خانواده پهلوی است دانست و افزود: نماد شیر و خورشید قرنها قبل از روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران و از زمان سلجوقیان بر روی پرچم کشور نقش بسته بود.

این پژوهشگر حوزه تاریخ در ادامه اظهارات خود به ارزیابی باورهای دیرینه مردم ایران در مورد نماد شیر و خورشید پرداخت و گفت: همواره این باور در میان مردم وجود داشته که شیر و خورشید را نماد حضرت علی ابن ابی طالب علیه السلام دانسته اند و به آن "اسد الغالب" خطاب می‌کردند، از سوی دیگر از قدیم هر کشوری معمولا یک حیوان را به عنوان نماد تعیین می‌کرد، بر همین اساس از گذشته های دور شیر نماد و مظهر ایران بوده است.

معتضد نماد ایران در دوره هخامنشی را عقاب معرفی کرد و در مورد جایگزین شدن نماد شیر به جای نماد عقاب در ایران گفت: از آنجا که در قرن های گذشته شیر در ایران فراوان بود و به نوعی مظهر جانواران ایران محسوب می‌شد، به جای نماد عقاب قرار گرفت.

وی در ادامه به کار گیری نماد شیر و خورشید در پرچم ایران و تصویب آن توسط مجلس مشروطه را مورد اشاره قرار داد و گفت: اگر ما انقلاب مشروطه را قبول داریم باید توجه داشته باشیم که در پشت انقلاب مشروطه کسانی مثل سید عبدالله بهبهانی که جان خود را در این راه داد وجود داشت و یا آیت الله سید محمد طباطبایی و یا آیت الله شیخ فضل الله نوری که علی رغم اختلاف با آیات دیگر مجاهدت زیادی برای برقراری مشروطه کرد. ما مشروطه را نه به عنوان یک رفرم سلطنت طلبی بلکه به عنوان نقطه عطفی که به استبداد پایان داده می‌شناسیم، باید توجه داشت که از سوی همین مجلسی که دست آورد انقلاب مشروطه بود به کار گیری نماد شیر و خورشید تصویب شد.

خسرو معتضد در ادامه افزود: مرحوم حسن شاه چراغی مدیر مسوول اسبق روزنامه کیهان همواره می‌گفت اگر غرب زدگی نامطلوب است عوام زدگی نیز نامطلوب است. به نظر من برداشتن نماد شیر و خورشید از سر عوام زدگی صورت گرفت و نباید سمبل هزار ساله ایران را حذف می‌کردیم.
این پژوهشگر حوزه تاریخ سوءاستفاده معاندین از نماد شیر و خورشید را مورد توجه قرار داد و در این رابطه گفت: اگر ما از نمادهایی که در بین مردم پذیرفته شده‌اند و مورد احترام قرار می‌گیرند استفاده نکنیم نااهلان و معاندین استفاده لازم را خواهند کرد، در حال حاضر نیز دارودسته منافقین و گروه‌های التقاطی کمونیستی که پیش از این پرچم داس و چکش و ستاره سرخ را دست می‌گرفتند نماد شیر و خورشید را علم کرده اند، چرا که می‌دانند این نماد در میان مردم از مقبولیت و احترام برخوردار است.

استفاده از نماد شیر و خورشید در اذهان عمومی‌به عنوان شاخص کشور ایران در میان دیگر کشورها یکی دیگر از مواردی بود که خسرو معتضد به آن پرداخت و در این رابطه خاطر نشان ساخت: در بین کشورهای دنیا در رابطه با سازمان‌های بهداشتی و درمانی دو نماد صلیب سرخ و هلال احمر وجود دارد، این در حالی است که در سالهای قبل از انقلاب شیر و خورشید سرخ نیز به عنوان نماد سازمان بهداشتی و درمانی ایران در بین دیگر کشورهای دنیا جایگاه ویژه‌ای داشت و ایران را در میان دیگر کشورها شاخص می‌کرد، این در حالی است که اخباری که حکایت از تلاش اسراییل برای قبولاندن ستاره شش پر داوود که نماد این دولت اشغالگر است به جای صلیب سرخ و هلال احمر به محافل جهانی به گوش می‌رسد و جای تاسف دارد که ما در این میان ساکت بمانیم و تلاش برای ظهور و بروز نمادهای شاخص ملت ایران نکنیم.

 

گردآورى: گروه فرهنگ و هنر سيمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: عصر ايران