در بركه ای كه منم، چیزی نمانده یخ بزنم

نویسنده: بهاءالدین خرمشاهی

تکه شعری که عنوان این نقد و نظر کوتاه قرار گرفته، از شعر «آخر پاییز» در دفتر «شب به شیشه می زند» سروده شاعر و پژوهشگر ادبی، مهدی مظفری ساوجی است. در جهان امروز، کمتر شاعری پژوهشگر، یا کمتر پژوهشگری شاعر است، اما نایاب نیست. در محیط خودمان استادان دکتر ضیاء موحد، دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی و دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی هر دو پیشه را توامان دارند. و خوشا که این هنرمند کوشا شناخت نامه دکتر شفیعی و گفت وگو با دکتر موحد را در دست تکمیل دارد.

آقای مظفری نه فقط شاعر، بلکه شعرپژوه نیز هست. نیز تک نگاشت های مهمی درباره بزرگان، غالبا تحت عنوان «شناخت نامه» و «گفت وگو» دارد. از جمله دو شناخت نامه درباره ایران درودی و مسعود کیمیایی و نیز دو گفت وگوی منتشر شده با شادروان اکبر رادی و نجف دریابندری و 15 گفت وگو درباره احمد شاملو با بزرگان و شاملوشناسان و چند اثر دیگر از این قبیل که در دست انتشار دارد. از مهم ترین شعر پژوهی های او غزل اجتماعی معاصر (از مشروطیت تا 1385) است که در سه جلد و در 2000 صفحه منتشر خواهد شد.

پیشترها نقد و نظری درباره یکی از چهار – پنج دفتر شعر او به نام رنگ ها و سایه ها نوشته ام و اینک نظر به حظ روحی که از خواندن دفتر «شب به شیشه می زند» برده ام، احساس وظیفه خوشایندی در دل دارم که اگر بتوانم توجه اهل نظر و اهل شعر را به این دفتر جلب کنم این دفتر جهشی را در شعر او نشان می دهد.

امروزه در ایران و جهان اغلب شاعران، به ویژه شاعران بزرگ،
چند سبکی/ چندمکتبی هستند. به ندرت می توان شاعری یافت که سر به یک مکتب سپرده باشد.
شعرهای این دفتر، در عین غنای تجربه، از یک سو که بنگریم، سراسر و همگرایانه یا به اصطلاح مشهورتر سوررئالیستی است. طبعا «جریان سیال ذهن» هم از پایه ها و مایه های اصیل آن است.

از سوی دیگر سمبولیسم یا نمادگرایی نیز یکی دیگر از نگرش ها و گرایش های اوست. با این امتیاز که سمبل هایش اغلب زود یافتنی و دوست داشتنی است. مانند شب، باد، سرما، تاریکی، تنهایی، ماه، دیوار، پنجره تا برسد به جانورانی چون موش و موریانه: چه می شود کرد / وقتی از پنجره / تنها / همین پنج حرف خالی/ مانده است / بی آنکه از دیوار / یک آجر / کم شده باشد [آخر شعر «چه می شود کرد»، ص 60]

بر سوررئالیسم (و همگرایی) و جریان سیال ذهن و سمبولیسم حاکم بر شعرهای تجربی و تصویری این دفتر، ایماژگرایی و ناتورالیسم را هم بیفزایید. اگرچه در میان این پنج شیوه دو تا، یعنی جریان سیال و ایماژگرایی بیشتر به فرم هنر او مربوط است تا محتوا.

چند نمونه از ناتورالیسم بی پرده و پروای کوتاه او را می خوانیم: چگونه رد شده است / از در آهنی / از دوربین های مداربسته / از دیوارهای بلند سیمانی / چگونه خودش را / به باغچه کوچک زندان رسانده است / بهار («شعر زمستان»، ص 81)
درباره این شعر کوتاه دو نکته گفتنی است.

1. درباره فرم و تکنیک آنکه شاعر، فاعل این جملات را در آخر آورده، وگرنه شعر سقوط می کرد. یعنی اگر گفته بود: بهار، چگونه رد شده است/ از در آهنی...

2. شاید در نگاه و خوانش اول درست دریافته نشود، اما این شعر خوش ترکیب و خوش معنا، طنزآمیز است. طنزی کمرنگ [و طنز کمرنگ بهترین طنز است] وگس و بیشتر تلخ، تا شیرین، مثل شکلات های تلخ. نمونه دیگر

کدام نغمه / به گوش اش رسیده / که اینچنین / به رقص آمده / پیچک (شعر «رقصی چنین»، ص 80)

باز نمونه ای دیگر و همچنان کوتاه، با همان طنز گس کم پیدا: مرگ / چشم گذاشته / من / قایم شده ام. (شعر «بازی»، ص 85)
اما در این شعر – که نقل می شود – آن پنج گرایش را کنار گذارده و حماسه ای بلند و ظاهرا کوتاه، در حدود 25 کلمه، چنین می سراید: نمی توانم / خرگوش ها را / غیب کنم / کبوترها را / بیرون بیاورم از کلاهم / عصایی را / بدل کنم به دسته گلی / شاعرم / خودنویسم را / پر می کنم از شب / و بیرون می آورم از آن / ماه و ستاره ها را (شعر «شعر سپید»، ص 86)
آیا بهتر نبود که شاعر با تکنیک عالی آن دو شعر، فاعل را برای ایجاد تعلیق و اوج گرایی شعر، در سطر پایانی شعر می آورد؟

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: روزنامه شرق



 مطالب پیشنهادی:

دلمان برای کدام نقش «زمانه» بسوزد؟
«مریم مقدم» سوژه عکاسان آلمانی + تصاویر
به کسی پیشنهاد نمی‌کنم برگردد ایران!
تازه‌ترین خبر از مرگ «مجری» جوان شبکه دو
خانه «فروغ فرخزاد» را خراب می‌کنند؟ + تصاویر