50 سال است که روی ساز تحقیق می‌کنم/ اغلب سازسازها نجارهای خوبی هستند
سخنرانی محمدرضا شجریان درباره نقش پوست در ساز که در جشن موسیقی انجام شد واکنشهای بعضا توام با انتقاد برخی از سازسازها را در پی داشت. استاد ضمن توضیح بیشتر درباره نقش اجزا مختلف ساز، ویژگیهای یک سازساز خوب را نیز مطرح کرده است.
محمدرضا شجریان در پاسخ به این شبهه که از قول ایشان مطرح شده است که کاسه تار مهم نیست و یک ساز خوب یعنی یک پوست خوب، گفت: من نگفتم کاسه مهم نیست. من در آن جلسه گفتم آنها که فکر می‌کنند همه چیز در کاسه ساز خلاصه می‌شود اینگونه نیست. کاسه مثل یک آمپلی فایر است. در واقع سیمهای یک ساز تارهای صوتی هستند و بعد پوست و... . در سنتور هم به جای پوست صفحه است که بسیار اهمیت دارد.
وی در ادامه گفت: من از سال 1340تا کنون دارم تحقیق می‌کنم هیچکس به انداره من در زمینه ساخت سنتور دقیق نشده است حتی به استاد قنبری مهر که مدتها پیشش ساز سازی کار کرده‌ام نکاتی را می‌گفتم که ایشان تعجب می‌کرد و می‌گفت شما در این باره خیلی اطلاعات دارید.
فقط خواننده نیستم
استاد شجریان افزود: در طول این چهل پنجاه سالی که در کار موسیقی هستم فقط خواننده نبودم. همواره سازهای مختلف را با دقت نگاه و نکات مثبت، منفی و مشکلات آنها را مرور کرده‌ام. سالها است هر جای دنیا که می‌روم دو جا را حتما سر می‌زنم یکی گل فروشیها و یکی هم ساز فروشیها....سازهای مختلف را از نزدیک می‌بینم و صدایش را در می‌آورم و ویژگیهایش را پیدا می‌کنم.
این خواننده برجسته ادامه داد: من ارتباط صدا را با سیم با پوست و با چوب می‌دانم چیست و حجم صدا را می‌شناسم. ممکن است بعضی ها بگویند فلانی بهتر است برود خوانندگی اش را بکند، خیر من فقط خواننده نبودم. من روی ساز کار کردم. هر سازی را دست نوازندگان می‌بینم در باره اش صحبت می‌کنم و بعد در خلوت خودم در باره اش فکر می‌کنم. همین جمعه گذشته من از صبح تا نیمه شب در حال طراحی ساز جدیدی بودم تا گرفتاری و مشکلات سازهای فعلی را نداشته باشد.
وی در ادامه گفت: من از سال 1340تا کنون دارم تحقیق می‌کنم هیچکس به انداره من در زمینه ساخت سنتور دقیق نشده است حتی به استاد قنبری مهر که مدتها پیشش ساز سازی کار کرده‌ام نکاتی را می‌گفتم که ایشان تعجب می‌کرد و می‌گفت شما در این باره خیلی اطلاعات دارید.
فقط خواننده نیستم
استاد شجریان افزود: در طول این چهل پنجاه سالی که در کار موسیقی هستم فقط خواننده نبودم. همواره سازهای مختلف را با دقت نگاه و نکات مثبت، منفی و مشکلات آنها را مرور کرده‌ام. سالها است هر جای دنیا که می‌روم دو جا را حتما سر می‌زنم یکی گل فروشیها و یکی هم ساز فروشیها....سازهای مختلف را از نزدیک می‌بینم و صدایش را در می‌آورم و ویژگیهایش را پیدا می‌کنم.
این خواننده برجسته ادامه داد: من ارتباط صدا را با سیم با پوست و با چوب می‌دانم چیست و حجم صدا را می‌شناسم. ممکن است بعضی ها بگویند فلانی بهتر است برود خوانندگی اش را بکند، خیر من فقط خواننده نبودم. من روی ساز کار کردم. هر سازی را دست نوازندگان می‌بینم در باره اش صحبت می‌کنم و بعد در خلوت خودم در باره اش فکر می‌کنم. همین جمعه گذشته من از صبح تا نیمه شب در حال طراحی ساز جدیدی بودم تا گرفتاری و مشکلات سازهای فعلی را نداشته باشد.
نقش مهم پوست و صفحه ساز
شحریان با تاکید دوباره بر اهمیت نسبی همه اجزا ساز گفت : طور دیگری شرح بدهم. فرض کنید که نمره یک ساز خوب 100 است. من می‌گویم این نمره صد که همه اش کاسه نیست، همه اش پوست نیست و همه اش هم سیم نیست. هر کدام نقشی دارند اما نقش پوست و صفحه ساز بسیار مهمتر از آن چیزی است که انگاشته می‌شود. چرا بعضی وقتها تار یحیی که بهترین تار شناخته شده است آن صدای مناسب را ندارد و به اصطلاح جواب نمی‌دهد؟ در خوبی و بی نقصی کاسه تار یحیی که دیگر حرفی نیست. اما وقتی پوست آن را عوض می‌کنیم همان تار با همان کاسه صدای دلخواه ما را تولید می‌کند. پس همانطور که گفتم این کاسه در حد یک دستگاه تقویت کننده صدا و رنگ دهنده است و البته که آنهم مهم است و باید نقش رزنانس صدا را خوب ایفا کند اما بسیاری از همین سازسازها فکر می‌کنند که ساز همه اش کاسه است و من می‌خواستم این توجه را به این دسته بدهم که نقش مهم پوست و صفحه ساز را نباید فراموش کنند.
شحریان با تاکید دوباره بر اهمیت نسبی همه اجزا ساز گفت : طور دیگری شرح بدهم. فرض کنید که نمره یک ساز خوب 100 است. من می‌گویم این نمره صد که همه اش کاسه نیست، همه اش پوست نیست و همه اش هم سیم نیست. هر کدام نقشی دارند اما نقش پوست و صفحه ساز بسیار مهمتر از آن چیزی است که انگاشته می‌شود. چرا بعضی وقتها تار یحیی که بهترین تار شناخته شده است آن صدای مناسب را ندارد و به اصطلاح جواب نمی‌دهد؟ در خوبی و بی نقصی کاسه تار یحیی که دیگر حرفی نیست. اما وقتی پوست آن را عوض می‌کنیم همان تار با همان کاسه صدای دلخواه ما را تولید می‌کند. پس همانطور که گفتم این کاسه در حد یک دستگاه تقویت کننده صدا و رنگ دهنده است و البته که آنهم مهم است و باید نقش رزنانس صدا را خوب ایفا کند اما بسیاری از همین سازسازها فکر می‌کنند که ساز همه اش کاسه است و من می‌خواستم این توجه را به این دسته بدهم که نقش مهم پوست و صفحه ساز را نباید فراموش کنند.
نزدیک به پنجاه سال است که ساز می‌سازم
استاد شجریان در پاسخ به انتقاد برخی از سازسازها که گفته اند ایشان خواننده است و نباید در کار سازسازی نظر بدهد گفت: به این آقایان بگویید اگر شما حالا دارید ساز می‌سازید من نزدیک به پنجاه سال است که ساز می‌سازم. البته من تحقیق می‌کنم. من ساز فروش نیستم، من به دنبال صدا هستم و صدای بهتر ساز یعنی صدا نه شکل. یک سازساز خبره در وهله اول باید به صدا اهمیت بدهد. بعضی از سازسازها می‌گویند حالا ساز را به این فرم می‌سازیم ببینیم صدایش چه می‌شود. من می‌گویم خیر نباید این کار را کرد. اول ما باید ببینیم چه صدایی می‌خواهیم؟ صدای باس می‌خواهیم، سوپرانو می‌خواهیم، رنگ خاصی مد نظرمان استو ... . اول باید هدف مشخص شود و بعد بر اساس آن ساز را طراحی بکنیم.
اکثر سازسازها فقط نجارهای خوبی هستند
رئیس شورای عالی خانه موسیقی گفت: قطعا ساز سازی که می‌خواهد برای رسیدن به صدای مورد نیاز ابتدا طراحی کند و دست به ساخت ساز بزند باید ارتباط اجزا ساز را با یکدیگر بداند. فیزیک صوت را بشناسد، با نقش و کارکرد اجزای ساز آشنا باشد و.... اما متاسفانه اکثراین سازسازها فقط نجارهای خوبی هستند چرا که شناخت صدا یک تخصص است وسازنده باید تشخیص داشته باشد که چه نوع صدایی را می‌خواهد والبته راهش را هم بداند. از سوی دیگر یک ساز ساز خوب باید در حوزه موسیقی کار کرده باشد، نوازندگی بداند، استودیو رفته و حتی کنسرت داده باشد تا مشکلات نوازنده را بشناسد و گرنه فقط ساختن ساز بدون درک این مسائل می‌شود نجاری که فقط ظریف کاری می‌کند.
"ساغر" و "باربد" سازهای جدید شجریان
رئیس شورای عالی خانه موسیقی گفت: قطعا ساز سازی که می‌خواهد برای رسیدن به صدای مورد نیاز ابتدا طراحی کند و دست به ساخت ساز بزند باید ارتباط اجزا ساز را با یکدیگر بداند. فیزیک صوت را بشناسد، با نقش و کارکرد اجزای ساز آشنا باشد و.... اما متاسفانه اکثراین سازسازها فقط نجارهای خوبی هستند چرا که شناخت صدا یک تخصص است وسازنده باید تشخیص داشته باشد که چه نوع صدایی را می‌خواهد والبته راهش را هم بداند. از سوی دیگر یک ساز ساز خوب باید در حوزه موسیقی کار کرده باشد، نوازندگی بداند، استودیو رفته و حتی کنسرت داده باشد تا مشکلات نوازنده را بشناسد و گرنه فقط ساختن ساز بدون درک این مسائل می‌شود نجاری که فقط ظریف کاری می‌کند.
"ساغر" و "باربد" سازهای جدید شجریان
شجریان در پایان در پاسخ به این پرسش مهرکه بعد از سازهای صراحی و بمساز چه سازهایی را ساخته است گفت: دو ساز جدید ساخته ام. یکی به نام "ساغر" که کاسه اش یک تیکه و از کاسه تار بزرگتر است و برای صدای بم با رنگ آمیزی خاصی طراحی شده و دیگری سازی شبیه به گلابی و به نام "باربد"است.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: mehrnews.com