در كاخ گلستان همراه با سریال سال‌های مشروطه

وقتی به محوطه كاخ گلستان پای می‌گذاری، گویی به ایران زمان مشروطه سفر كرده‌ای بویژه اگر ناصرالدین شاه جوان و امیركبیر را جلوی در اصلی كاخ دیده باشی.
 دوران مشروطه در تاریخ معاصر ایران سال‌های بسیار مهم و تعیین كننده‌ای در سرنوشت سیاسی ملت ایران است كه البته تاویل‌ها و تفسیرهای متفاوت و متضادی از آن صورت گرفته است. حال باید منتظر بود و دید كه محمدرضا ورزی در مقام كارگردان كدام روایت از دوران مشروطیت را در سریال «سال‌های مشروطه» به تصویر می‌كشد.
آنچه می‌خوانید گزارشی است كه از پشت صحنه سریال «سال‌های مشروطه» تهیه شده است. این سریال قرار است در دهه فجر از شبكه 2 سیما پخش شود.

بسیاری از بازیگران علاقه دارند شخصیت‌های تاریخی را بازی كنند بویژه اگر آن شخصیت مثبت و قهرمان گونه امیركبیر باشد. محمد صادقی كه در این سریال نقش امیركبیر را بازی می‌كند در این‌باره، می‌گوید: ابعاد دراماتیك و نمایشی را نباید نادیده بگیریم. وقتی یك نقش تاریخی را در ساختار و ابعادی دراماتیكی بازی می‌كنیم، باید ببینیم آن شخص در چه شرایطی قرار داشته است. قطعا بحث خوب، بد بودن، قهرمان و ضد قهرمان بودن در درام بحث ثانویه است و اولویت در پرداختن درست به موقعیت و شرایط آن شخصیت است.
وقتی با صادقی گفتگو می‌كردم و او را در شمایل امیركبیر می‌دیدم، یاد 2 بازیگر دیگری كه قبلا نقش امیركبیر را بازی كرده بودند، افتادم. اول ناصر ملك مطیعی در سریال «صاحبقران» ساخته مرحوم علی حاتمی و دیگری سعید نیك‌پور در سریال «امیركبیر.» حالا به صادقی می‌گویم كه آیا بازی افرادی دیگر در نقش امیركبیر روی او و بازی‌اش تاثیر گذاشته و اصلا آن 2 بازی را به قصد ایفای این نقش تماشا كرده است. وی پاسخ می‌دهد: نگاه به این صورت كه پی‌درپی و هدفمند باشد نه و عمدا از این قضیه پرهیز كردم تا تحت تاثیر آنها قرار نگیرم نه فقط در رابطه با امیركبیر، من نقش‌هایی هم قبلا داشته‌ام بازیگران دیگری هم آن را بازی كرده بودند. مثل نقش ابراهیم خلیل‌الله. به نظر من اگر پرداختن نقش درست باشد نتیجه به طور نسبی موفقیت آمیز خواهد بود و تفاوت 2 بازیگردر یك نقش واحد البته طبیعی است. هیچ‌گاه 2 بازیگر نیستند كه نقشی را بازی كنند كه مشابه هم باشد، حتما متفاوت از كار در می‌آید، البته به این شرط كه كسی تلاش در تقلید نداشته باشد. تقلید اصولا در حرفه بازیگری اشتباه است. صادقی در ادامه به بیان دلایل تفاوت این امیركبیر با نقش‌های قبلی، اضافه می‌كند: «فیلمنامه و تلقی كارگردان از امیركبیر در این كار به‌گونه‌ای است كه دیدگاه و تصویر تازه‌ای از دوران امیركبیر و خود او ارائه می‌كند. بنابراین وقتی قصه جدیدی از این موقعیت تاریخی ارائه می‌شود، ما شاهد تصویر متفاوتی از امیركبیر در این سریال خواهیم بود.»
هنوز سوالات دیگری از امیركبیر داشتم كه وی از سوی كارگردان فراخوانده شد تا به دربار ناصرالدین شاه برود، زیرا شاه می‌خواست با وزیر اعظم خود ملاقات كند.

ملاقات با ناصرالدین شاه
وقتی به در اصلی كاخ گلستان می‌رسم، اولین بازیگری كه به چشمم می‌خورد، سعید شیخ‌زاده است او در قامت شاه قاجار جلوی كاخ قدم می‌زند تا برای ایفای نقش ناصرالدین شاه مقابل دوربین برود. البته این اولین تجربه شیخ‌زاده در ایفای نقش‌های تاریخی نیست. وی می‌گوید: «من قبلا هم یك نقش تاریخی را در سریال شیخ مفید بازی كرده بودم. در این مجموعه نیز نقش جوانی‌های ناصرالدین شاه را بازی می‌كنم؛ دورانی كه شاه با امیركبیر بود.
با توجه به این‌كه او در سال‌های مشروطه، جوانی‌های ناصرالدین شاه را بازی می‌كند و بازیگر دیگری این نقش را در سنین بالاتری ادامه می‌دهد، حدس ‌زدم كه باید بین این دو بازیگر، شباهت‌هایی از نظر چهره وجود داشته باشد كه شیخ‌زاده پاسخ می‌دهد: «احتمالا كارگردان تشخیص داده كه شباهتی بین من به عنوان ناصرالدین شاه جوان و آقای ایرج راد كه نقش ناصرالدین شاه میانسال را بازی می‌كند، وجود داشته است.»
او ادامه می‌دهد: 5 قسمت اول سریال به جوانی‌های ناصرالدین شاه اختصاص دارد كه من بازی می‌كنم و 4 قسمت نیز به دوران میانسالی و پیری وی اختصاص دارد كه ایرج راد قرار است آن دوره را بازی كند.
شخصیت‌های تاریخی آن هم در حد و اندازه شاه و سلطان همواره در ذهن مخاطبان ما به عنوان انسان‌های ظالم و زورگو یا خوشگذران و شكمباره تداعی می‌شوند، اما شیخ‌زاده از پادشاه جوانی صحبت می‌كند كه اهل هنر و فرهنگ است. «به نظر من، ناصرالدین شاه جوانی مثبتی دارد. جوانی شاعر، نقاش و اهل هنر كه به طور كلی بسیار آدم رمانتیكی بوده است، قطعا نقش امیركبیر را كنار او و در شكل گیری شخصیت این شاه قاجار نباید دست كم گرفت.»
از وی می‌پرسم آیا در تحقیقاتش به ریزكاری‌های رفتار ناصرالدین شاه چنان‌كه روایت شده، توجه داشته است كه او جواب می‌دهد: «اتفاقا بسیاری از دوستان توصیه می‌كردند كه این كار را بكنم اما من از آن خودداری كردم، چون فكر می‌كنم این مساله ممكن است واكنش و حساسیت‌هایی به دنبال داشته باشد. آن وقت بیننده به جای این‌كه قصه را دنبال كند، در پی این است كه ببیند ناصرالدین شاه در این سكانس یا آن پلان همان رفتاری را بروز داد كه مثلا در فلان كتاب تاریخی آمده است یا نه. مگر این‌كه آن خصوصیات آنقدر بارز باشد كه همه از آن صحبت كنند و درباره آن اطلاعات داشته باشند در ضمن ما داریم یك كار سینمایی می‌كنیم و باید مقتضیات دراماتیك كار نیز رعایت شود.»

كپی برابر اصل
برخی مشاغل و مهارت‌های سینمایی وجود دارد كه چندان به چشم نمی‌آیند و از نگاه مخاطبان پنهان است. شاید همین گزارش‌های پشت صحنه، بهترین فرصت باشد تا درباره نقش و اهمیت آنها در فرآیند تولید فیلم و سریال حرف بزنیم؛ از جمله این مشاغل، طراح صحنه و لباس است كه اگرچه آثار كارها آنها در فیلم، ملموس و قابل مشاهده است، اما مخاطبان آنقدر مجذوب بازیگران و قصه هستند كه كمتر متوجه آن می‌شوند. اگرچه در سریال‌های تاریخی به دلیل تفاوت لوكیشن و نوع پوشش شخصیت‌های اثر این مساله برجسته‌تر شده و بیشتر از یك فیلم و سریال روز و روتین به چشم می‌آید. اگر شما هم همراه من به كاخ گلستان می‌آمدید و محمد صادقی و وحید شیخ‌زاده را در لباسی متفاوت با پوشش خود می‌دیدید، حتما سراغ طراح لباس این مجموعه می‌رفتند تا با او در این زمینه گفتگو كنید و من نیز همین كار را كردم. خانم رویا ابراهیمی، هم طراح لباس و هم طراح صحنه سریال سال‌های مشروطه است و درباره این كار می‌گوید: اگر مسوولیت طراحی لباس و صحنه با یك نفر باشد، كارها یكدست‌تر و بهتر خواهد شد مگر این‌كه پروژه آنقدر سنگین و بزرگ باشد كه تقسیم كار اتفاق بیفتد.
همین‌طور كه به صحبت‌های خانم ابراهیمی گوش می‌كردم، چشمم به زیبایی و شكوه كاخ بود و این‌كه آیا این لوكیشن‌هایی كه خود یك بنای تاریخی است و چه بسا قصه سریال به شكل واقعی در همین محیط رخ داده است، آیا بازهم نیازمند طراحی صحنه است كه ابراهیمی گفت: لوكیشن‌های ما بیشتر حالت موزه پیدا كرده‌اند و از لحاظ موقعیت داستانی ممكن است با فضای كار هماهنگ نباشند لذا طراح صحنه در این مكان‌ها نیز باید لوكیشن و صحنه را متناسب با اقتضای داستان طراحی كند و چیدمان ما باید سینمایی باشد نه صرفا تاریخی. ضمن این‌كه لوكیشن ما باید در قاب تصویر هم جا شود.
شاید شما هم مثل من كنجكاو باشید كه بدانید طراحی لباس شخصیت‌های تاریخی براساس چه الگویی تهیه می‌شود؟ آیا همه این طراحی‌ها بر اساس سندیت تاریخی انجام شده یا محصول تخیلات و خلاقیت طراح است؟ ابراهیمی پاسخ می‌دهد: «اگر از آن زمان عكس یا نقاشی بود ما براساس آن به طراحی لباس شخصیت‌های قصه می‌پردازیم و در غیر این صورت، از سنگ نوشته‌ها یا منابع مكتوبی كه بتواند مشخصات پوشش آن دوره تاریخی را به ما نشان بدهد، از آن استفاده می‌كنیم. مثلا در این سریال لباس امیركبیر بر اساس نقاشی ای كه از او باقی مانده، طراحی شده است. وی ادامه می‌دهد: «تمام لباس‌های كاراكترها در این سریال بر اساس همین قصه طراحی و دوخته شده و از لباس‌های آرشیوی استفاده نكردیم مگر برای سیاهی لشگرها.»

تریلوژی تاریخ معاصر
یكی از دشوارترین كارها در تهیه گزارش پشت صحنه، گفتگو با كارگردان است. اغلب كارگردان‌ها به دلیل مشغله زیاد و حضور در صحنه و تصویربرداری با خبرنگار جماعت مصاحبه نمی‌كنند، اما محمدرضا ورزی بیش از دیگر عوامل سریال برای گفتگو با من وقت گذاشت و حتی در اواسط مصاحبه به دستیارش گفت كه به تمرین با بازیگران بپردازد تا بتواند به سوالات من پاسخ دهد. او البته به بسط برخی دیدگاه‌های سیاسی خود درباره تاریخ معاصر پرداخت كه به دلیل این‌كه از حوصله این گزارش خارج بود، در اینجا نیاوردم و به توضیحات وی درباره مسائل كارگردانی سریال اكتفا كردم. ورزی درباره این مجموعه گفت: ما یك تریلوژی داشتیم كه تاریخ 150 ساله ایران را به تصویر می‌كشید و این توافقی بود كه با صدا و سیما صورت گرفت. منتها این فرآیند برعكس انجام شد. ما از پرخطرترین و حساس‌ترین بخش شروع كردیم یعنی دوره پهلوی دوم كه در سریال پدر خوانده به بررسی دوران سلطنت محمد رضا پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی به آن ‌پرداختیم. ما در این سریال، پروندهایی گشودیم كه واكنش بسیاری را چه در داخل و چه در خارج در پی‌داشت. در سریال «عمارت فرنگی» نیز به دوران رضا خان و پهلوی اول پرداختم و اكنون هم در بخش سوم این تریلوژی به سال‌های مشروطه می‌پردازیم.
چالش بین مورخ و فیلمساز همواره در ژانرهای تاریخی وجود داشته است. به این معنی كه آیا فیلمساز مجاز است كه تاویل خود را از تاریخ به تصویر بكشد یا آن‌كه باید به تاریخ وفادار بماند. ورزی در این باره معتقد است: من تاریخ نگار نیستم، من فیلمسازم. من اگر تاریخ را به تصویر می‌كشم باید تاریخ را از فیلتر درام خود عبور دهم، در غیراین‌صورت مخاطبی نخواهم داشت. من معتقدم تاریخ باید محتوای واقعی‌اش حفظ شود و كارگردان باید شاخ و برگ‌های آن را به صورت درام صورت‌بندی كند.
ورزی درباره فرآیند قصه در این سریال می‌گوید: در سریال سال‌های مشروطه از امیركبیر آغاز می‌كنیم و به شیخ‌ فضل‌الله می‌رسیم و ما قصد داریم در این سریال حق شیخ فضل‌الله را از تاریخ بگیریم، چون واقعا این شخصیت در تاریخ معاصر ما مظلوم واقع شد. مگر او چه می‌گفت جز این‌كه باید به واسطه شریعت، سیاست را تطهیر كرد. به نظر من نیز سیاست بدون شریعت نجاست است. این شریعت و دیانت است كه سیاست را در مجرای درست و انسانی آن قرار می‌دهد. از جمله شخصیت‌های بزرگ تاریخی كه در این سریال به آن پرداختم، سید جمال‌الدین اسدآبادی بود كه سریال‌های تاریخی ما كمتر به این شخصیت تاثیرگذار پرداخته‌اند.
از جمله مسائلی كه همیشه در سریال‌های تاریخی درباره آن اختلاف نظر وجود دارد، ادبیات و زبان فیلم است؛ به طوری كه گروهی یكی از دلایل دافعه سریال‌های تاریخی برای برخی مخاطبان را به زبان غیرقابل فهم و كتابی این سریال‌ها می‌دانند، اما كارگردان سال‌های مشروطه می‌گوید: سعی كردم تا دیالوگ سریال را براساس ادبیات محاوره‌ای امروز با اصطلاح قدیمی و آن دوره تاریخی بیامیزم تا در نهایت مخاطب عام كه مخاطب اصلی من است، بتواند با آن ارتباط برقرار كند

مشكلات چهره‌پردازی
برای گفتگو با طراح چهره‌پردازی مجموعه باید از كاخ شاهی خارج می‌شدم و به سوی دیگر محوطه مجموعه گلستان می‌رفتم؛ زیرزمینی دنج كه شهرام خلج و همكارانش در آنجا مستقر بودند. بدیهی است كه چهره‌پردازی كارهای تاریخی بیش از سریال‌های روتین دیده می‌شود و البته دشوارتر است. خلج درباره این مشكلات می‌گوید: «ما مجبور بودیم یك كار 12 10 ماهه را در 5 ماه جمع كنیم. در واقع هرچه شخصیت تاریخی در این 70 سال وجود دارد را باید چهره‌پردازی می‌كردیم. تغییر لوكیشن‌ها نیز با توجه به حجم زیاد ابزار و لوازم كار به سختی كار اضافه می‌كرد. مثلا در همین كاخ گلستان در 3 هفته اخیر ما سه بار جابه‌جایی داشتیم.
خلج تقسیم بندی جالبی از شخصیت‌های سریال با معیار چهره‌پردازی انجام می‌دهد و می‌گوید: ما در چهره‌پردازی این مجموعه با 3 گروه یا شخصیت سرو كار داشتیم. یك‌سری كه نزد مردم شناخته شده هستند و مخاطبان قبلا چهره آنها را در سریال‌های دیگر دیده‌اند و برخی كه زیاد معروف نیستند، اما تصاویری از چهره آنها وجود دارد و دسته سوم كه اساسا شخصیت‌های خیالی هستند كه ما باید به خلاقیت‌های ذهنی خود مراجعه می‌كردیم.»
اما مشكلات چهره‌پردازان این سریال در ارتباط با خانم‌ها بیشتر بود. خلج توضیح می‌دهد كه: «ما مشكلی كه در چهره‌پردازی خانم‌ها داشتیم، این بود كه چون مجاز نبودیم موهای جلوی سر آنها را نشان دهیم، حتی با موهای مصنوعی برای همین مثلا برای پیر كردن مهدعلیا مشكل داشتیم و فرضا نمی‌توانستیم موهای سفید برای او در زیر روسری ایجاد كنیم و این مساله باعث شد ما برای پیر نشان دادن آنها در چهره‌پردازی صورت، اغراق كنیم.»

جذابیت لوكیشن در سریال‌های تاریخی
از هركس كه بگذریم، از برنامه‌ریز و دستیار اول سریال نمی‌توانیم بسادگی عبور كنیم كه هر چه اطلاعات ریز و درشت درباره تولید این سریال وجود دارد، نزد اوست. مسعود عجمی درباره این سریال به «جام‌جم» می‌گوید: «داستان این سریال در 15 قسمت و 3فاز تهیه شده است كه روایت تاریخی 5 پادشاه را در 70 سال به تصویر می‌كشد و هر فاز شامل 5 قسمت می‌شود.
این سریال دارای 7 دوره زمانی است. در هر یك از این فازها بازیگران خاصی بازی می‌كنند كه البته چند بازیگر مشترك هم در این فازها وجود دارد. سریال از مرگ محمد شاه قاجار شروع می‌شود و سپس با تاجگذاری ناصرالدین شاه و سفر ناصرالدین شاه از تبریز به تهران ادامه می‌یابد تا به 50 سالگی او می‌رسد و بازیگر این نقش عوض می‌شود. بعد مرگ ناصرالدین شاه و روی كار آمدن مظفرالدین شاه و عصر مشروطیت، تاجگذاری محمدعلی شاه و در نهایت با تاجگذاری احمد شاه سریال تمام می‌شود.»
یكی از جذابیت‌های سریال‌های تاریخی، لوكیشن‌های آن است كه البته در امر تولید دشواری‌های خاص خود را دارد.
مكان‌های تاریخی به دلیل موزه بودن و محافظت‌های میراث فرهنگی، قوانین دست و پاگیرتری نسبت به یك خانه معمولی دارند، آن هم سریال سال‌های مشروطه كه پر لوكیشن است. دستیار كارگردان می‌گوید: «لوكیشن‌های این سریال شامل كاخ گلستان، كاخ سعدآباد، كاخ نیاوران شهرك سینمایی غزالی، شهرك سینمایی دفاع مقدس، قزوین، بازار سعدالسلطنه، فین كاشان، دهكده كن و باغ ملك و چند جای دیگر بود.»
تولید یك سریال تاریخی كه به سفارش سازمان صدا و سیما باشد و حتما باید در زمان مشخصی به پخش تحویل شود، از فشردگی و استرس بالایی برخوردار است. عجمی می‌گوید: «ما در روز حداقل 15 ساعت و حداكثر 18 ساعت كار می‌كنیم تا ان‌شاءلله سریال برای 8 بهمن روی آنتن برود. زمان پخش این مجموعه 15 قسمتی در هر قسمت حدود 45 تا 50 دقیقه است.»

 

سریالی با 130 شخصیت تاریخی
سریال سال‌های مشروطه 130 شخصیت دارد كه از بازیگر یك سكانس گرفته تا بازیگران اصلی را شامل می‌شود. پیش تولید این سریال از خرداد شروع شد و 15 مرداد نیز كلید خورد. سریال سال‌های مشروطه را علی لدنی در 15 قسمت 50 دقیقه‌ای تهیه می‌كند.
در فاز اول سریال سال‌های مشروطه دوره صدارت امیركبیر روایت می‌شود. در این فاز محمد صادقی (امیركبیر)، آزیتا حاجیان (مهد علیا)، داریوش كاردان (میرزا آقاخان نوری)، یوسف صیادی (آقاجوهر)، تینا پاكروان (امینه)، زهیر یاری (اصلان)، علی رامز (كلنل فرانت)، سعید شیخ‌زاده (ناصرالدین‌شاه جوان)، ساغر عزیزی (عزت‌الدوله) و فریبا خادمی (مادام حاجی‌عباس) ایفای نقش می‌كنند.
در فاز دوم سریال كه ماجرای مشروطه جدی‌تر و واقعه تنباكو هم به بقیه ماجراها اضافه می‌شود، بازیگرانی مانند جمشید مشایخی (كمال‌الملك)، محمدرضا شریفی‌نیا (رمال)، حسام نواب‌صفوی (سیدجمال‌الدین اسدآبادی)، ایرج راد (ناصرالدین‌شاه)، محمد مطیع (اتابك)، رضا رویگری (میرزای آشتیانی)، چنگیز وثوقی (كامران میرزا)، قاسم زارع (میرزارضای كرمانی)، فرخ نعمتی (میرزای شیرازی)، شهروز ابراهیمی (تالبوت)، ولی‌الله مومنی (پهلوان علی‌اكبر)، خسرو فرخزادی (حاج امین‌الضرب) ناصر خاوری (ولف) آناهیتا دری (انیس‌الدوله) و علیرضا حق‌شناس (سیدفال اثیری) حضور دارند.
انقلاب مشروطه در زمان حكومت مظفرالدین شاه شكل جدی‌تری به خود گرفت. اتفاقات این دوره در فاز سوم سریال سال‌های مشروطه روایت می‌شود و نقش‌های اصلی آن را اكبر عبدی (مظفرالدین شاه)، جمشید جهانزاده (شاپ شال)، شهرام عبدلی (محمدعلی شاه)، امیر دژاكام (شیخ فضل‌الله نوری) و حسن كاخی (آیت‌الله طباطبایی) بازی می‌كنند. از دیگر عوامل سازنده این سریال می‌توان به نویسنده: محمدرضا ورزی، مدیر تصویربرداری: فرشاد خالقی، مدیرتولید: تینا پاكروان، طراح دكور، لباس و صحنه: رویا ابراهیمی، تدوین: یلدا جبلی، موسیقی: ستار اوركی، صدابردار: علیرضا غفاری، طراح چهره‌پردازی: شهرام خلج، مدیر برنامه‌ریزی، دستیار اول كارگردان و عكاس: مسعود عجمی، جلوه ویژه بصری: بهنام خاكسار و جلوه ویژه میدانی: حمید رسولیان، اشاره كرد، همچنین بازیگران دیگری چون شیرین ایزدی، خسرو بامداد، مهری ودادیان، كیمیا موسوی، اسدالله یكتا، شهره نیكنام، اصغر ضرابی، میثم نیكنام و رضا حقیقی در این سریال به ایفای نقش می‌پردازند.

 گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ

www.seemorgh.com/culture

منبع: jamejamonline.ir

 

مطالب پیشنهادی:

معروفترین بازیگران و روایت سال‌های كشف حجاب!

گفتگو با هاشم روحانی بازیگر سریال در چشم باد

فضاسازی، حلقه مفقوده تلویزیون

مختارنامه مثل کودکی است که در بزرگ کردنش نقش داشته‌ام