از جنگ هفته و دیدنی‌ها تا سربداران، آینه و هزاردستان
اکنون که در انتهای دهه 80 ایستاده‌ایم، با نگاهی به برنامه‌های تلویزیونی دهه 60 آن قدر این 2 را متفاوت می‌یابیم که عملا حاصل این مقایسه، موردی نیست جز اعتراف به پیشرفت صنعت برنامه‌سازی در تلویزیون. این روزها تلویزیون از حیث شکل و تکنیک برنامه ها، استانداردهای بالایی را تجربه میکند. تعدد شبکه‌ها با 30 سال پیش قابل قیاس نیست. آن روزها 2 شبکه نیمه وقت بود و یک سری برنامه که باید گروه‌های مختلف مخاطبان را با علایق گوناگون پوشش می‌دادند. با وجود محدودیت زمانی، به دلیل تنوع مخاطبان، تلویزیون ناچار بود در حوزه‌های گوناگون برنامه بسازد و به همین دلایل، بیشتر برنامه‌ها هفتگی تهیه می‌شدند. این محدودیت ها به همراه اقتضائات اجتناب‌ناپذیر دوران جنگ، گرچه فضای رشد را بسته تر از حال حاضر نشان می‌دهد اما همین محدودیت‌ها باعث می‌شد تا کاربلدترین افراد آن زمان وارد تلویزیون شوند و با خلاقیت خود آثاری خلق کنند تا حتی ماندگاری‌شان از آثار تلویزیونی دهه‌های بعد بیشتر باشد. گرچه ممکن است با استانداردهای کنونی، آن برنامه‌ها از کیفیت بالایی و به ویژه از حیث تکنیک‌های فنی -برخوردار نباشد ولی برای آن دوران قابل قبول به حساب می‌آمد. ضمن آن که به لحاظ محتوایی هنوز بسیاری از این برنامه‌ها قابل دفاع‌تر و موثرتر از نمونه‌های امروزی است و احساس می‌شود اصالت و صداقت بیشتری دارد. «سیمای اقتصاد» ما از آن دست برنامه‌ها بود که با تلفیق آیتم‌های نمایشی و بخش‌های کارشناسی، به اقتصاد خانواده می پرداخت و مرحوم ناصرمندوب‌هاشمی با کاراکتر آقای اقتصادی شهره شده بود.
«جنگ هفته» برنامه ای ترکیبی با محوریت نقد اجتماعی بود که عصر جمعه پخش می‌شد و آیتم‌هایی نظیر هشدارهای پلیس، آقای شهروندی و آقای گرفتار را در بین مردم جا انداخت. «جنگ هنر هفته» نیز جمعه شب‌ها از شبکه 2 پخش می‌شد و از معدود برنامه‌های هنری آن دوره به حساب می‌آمد که رخدادهای سینما و تئاتر را بازتاب می‌داد. «دیدنی ها» از جمله محبوب‌ترین برنامه‌های آن روزها بود که با اجرای جلال مقامی و صدای جادویی‌اش میان عامه مردم جا باز کرده بود و با جمع آوری صحنه‌های دیدنی ماهواره ای از سراسر جهان و همچنین تولید آیتم‌های جذاب وطنی، یک برنامه مفرح تدارک دیده بود. دیدنی ها تا مدت ها هر یکشنبه شب میهمان خانه‌ها بود. «گزارش هفته» علاقه مندان حوزه سیاست را نشانه رفته بود و این برنامه هفتگی تلاش می‌کرد تا گزیده گزارش‌های سیاسی هفته را جمع بندی کند. «گزارش ورزشی» عصر روزهای پنج‌شنبه پخش می‌شد و علاقه مندان ورزش را پوشش می‌داد. برنامه "ورزش و مردم" که هنوز هم پخش می‌شود ابتدا با اجرای مجید وارث و پس از مدت کوتاهی با اجرای بهرام شفیع، یکشنبه شب‌های هرهفته روی آنتن می‌رود. بعدها برنامه "ورزش از شبکه 2" نیز به کنداکتور پخش اضافه شد. این حجم برنامه را با یک بخش خبری کوتاه هرروزه جمع کنید تا ببینید مقایسه مجموع برنامه‌های ورزشی آن روزها با حجم سرسام آور ورزش در سیمای این روزها چه قیاس خنده داری است. "سیمای هفته" به معرفی برنامه‌های تلویزیون در هفته آینده اختصاص داشت؛ برنامه ای که بعدها "شما و سیما" جایگزین آن شد و تا به حال هم ادامه دارد. آن روزها تلویزیون در حوزه مسابقات و سرگرمی، فعال و موثر عمل می‌کرد. مسابقه‌های جذابی مثل «نام ها و نشانه ها» با اجرای رضا معینی، «یک مسابقه، سی سوال» و «مسابقه و جدول» با اجرای حسین باغی و «مسابقه علمی» که از شبکه 2 پخش می‌شد و بار علمی قابل توجهی داشت از جمله مسابقات موفق آن دوره بودند. بعدها «مسابقه هفته» با اجرای مرحوم منوچهر نوذری هم سال‌ها روی آنتن رفت.
آن روزها ارتش، سپاه پاسداران و نیروی دریایی نیز برنامه‌های جداگانه ای داشتند که به بیان دلاوری‌ها و حماسه‌ها می‌پرداخت و توانمندی ها و تجهیزات را به رخ می‌کشند. وجود این برنامه‌ها با توجه به فضای جنگی دهه 60 طبیعی بود. «روایت فتح» از جمله مشهورترین برنامه‌های مستند تلویزیون در دهه 60 و حتی دهه 70 بود که با محوریت شهید مرتضی آوینی و با صدای خود او پخش می‌شد. نمایش بی واسطه خطوط مقدم جبهه و بعدها تبعات جنگ و بازماندگان آن محور اصلی مجموعه مستندهای آوینی بود. آوینی در ثبت واقعیت‌های جنگ، که ویژگی اصلی روایت فتح است بسیار موفق و تاثیرگذار عمل کرد. «درس‌هایی از قرآن» به همراه «ورزش و مردم» جزو قدیمی‌ترین و پایدارترین برنامه‌های تلویزیون به شمار می‌آید. درس‌هایی از قرآن که از ابتدا تا کنون با اجرای حجت الاسلام والمسلمین قرائتی پخش می‌شود، تلاش میکند تا با زبانی همه فهم، مفاهیم قرآنی را برای عوام و خواص به صورت کاربردی تشریح کند. سریال‌های ایرانی نیز در دهه 60 با وجود ضعف نسبی تکنیک، از مضامین گاه درخشان و مفیدی برخوردار بود که به تبع شرایط اجتماعی آن روزها در برخی موارد گاه مرزهای شعارزدگی را هم پشت سر می‌گذاشت اما در مجموع، دوران درخشان مجموعه سازی در تلویزیون ایران همین دهه 60 و اوایل70 است. تاریخ و ملودرام 2 ژانر مورد علاقه فیلم سازان بود. تمرکز روی موضوعات خانوادگی و تمایل سازندگان و مخاطبان به ژانر ملودرام هم از ویژگی‌های برخی سریال‌های آن دوران بود. بسیاری از این مجموعه ها بهترین اثر سازندگانشان تا به امروزند و خود آنان نیز هرگز نتوانستند موفقیت این سریال‌ها را تکرار کنند. «آینه» از جمله سریال‌های خاطره انگیز دهه 60 است که مسائل درون یک خانواده و مشکلات همسایگان را با هدف اصلاح به نمایش می‌گذاشت و با اصرار بر پیشنهاد راه حل، بخشی با عنوان «زندگی شیرین» می‌شود را هم طراحی کرد که این عبارت به فرهنگ محاورات روزانه مردم نیز راه یافت و ماند. این مجموعه را غلامحسین لطفی کارگردانی می‌کرد و بسیاری از بازیگران شناخته شده در آن بازی می‌کردند. «آینه عبرت» به مشکلات اعتیاد می‌پرداخت و مصائب خانواده و جامعه را در مواجهه با این معضل به نمایش می‌گذاشت. «آتقی» با بازی جواد گلپایگانی به چهره ای مشهور بدل شد، همچنین محمود دینی، جوان اول آن مجموعه که حالا سال‌هاست از هر دوی آن‌ها خبری نیست. «هزار دستان» شاهکار بی‌بدیل مرحوم علی حاتمی با درخشش انبوه بازیگران نامداری که هریک ستونی در هنر بازیگری این مملکت به حساب می‌آیند، که بی شک در میان ۳-۲ مجموعه تلویزیونی برتر تاریخ تلویزیون ایران قرار دارد. «کوچک جنگلی» که با ناصر تقوایی شروع شد و با بهروز افخمی به پایان رسید و ترانه پایانی اش ماندگار شد و علیرضا مجلل اش هم تا امروز بهترین میرزای سینما و تلویزیون است، «امیرکبیر» سعید نیک پور که امیر را دیگر جز با چهره او نمی توان به یاد آورد و محمد مطیع و فخری خوروش که هر 2 درخشان بودند. «سلطان و شبان» داریوش فرهنگ با بازی استثنایی مهدی‌هاشمی و معرفی گلاب آدینه، «سر بداران» محمدعلی نجفی با شیخ حسن جوری و امین تارخ منحصربه فردش که همواره توصیه می‌کرد؛ به جماعت باشید و قاضی شارح که از بهترین نقش آفرینی‌های علی نصیریان است و طوغای که نام مرحوم فیروز بهجت محمدی را زنده نگاه می‌دارد و افسانه بایگانی که از آن جا جلوه کرد و «بوعلی سینا» مرحوم رهگذار که روایتی صادقانه از زندگی شیخ الرئیس بود، همه ماندگارند. «گالش های مادربزرگ» که در آن مرحوم نیکو خردمند مادری کرد و مرحوم حسین پناهی صمیمیت و صداقت را نمایش داد، «رعنا» داود میرباقری که پرویز پرستویی و گلچهره سجادیه را معرفی کرد، «گرگ ها» که باز مجموعه ای ماندنی بود از داود میرباقری، «شاه شکار» که روایتی دلنشین از دوران پیروزی انقلاب بود، «پاییز صحرا» که مرحوم جمیله شیخی نقش منفی ماندگاری را بازی کرد و شهلا میر بختیاری با صحرا در یادها ماند، «دلیران تنگستان» که هنوز هم از دلنشین ترین مجموعه‌های تاریخی است، «گل پامچال» با ترانه‌ای ماندگار که خرمشهرش از همه مجموعه‌ها و فیلم‌ها واقعی تر است با «مثل آباد» که بسیاری از ضرب المثل‌ها با تصاویر آن عجین شده، «خانه در انتظار» با نگاه فراموش نشدنی و نگران مهوش افشار پناه، «مدرس» با بازی قدرتمند مرحوم خسرو شکیبایی، «آرایشگاه زیبا» مرضیه برومند با حضورگرم رضا بابک و با محمود بصیری که از خاطر نمی‌رود، نهضت های آزادی بخش (ایندولند و دمولند) با هنرمندی انکارناپذیر داود رشیدی و مجموعه‌های دیگر هر کدام خاطراتی تکرار نشدنی را برایمان در کودکی و نوجوانی ساختند و حالا می‌توانیم حسرتشان را بخوریم.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: khorasannews.com
مطالب پیشنهادی:
سریال‌هایی كه دوستشان داریم!
مروری بر تیتراژ چند مجموعه تلویزیونی
بررسی 12 مجموعه ماندگار تلویزیون ایران
نگاهی به «خونه مادربزرگه»
2 دهه با صداپیشگان «سوباسا»، «کاکرو» و فوتبالیست‌های خاطره انگیز