قاتل شماره 2 بچه‌های زیر 5 سال!

یکی از دلخراش‌ترین صحنه‌هایی که هرگز فراموش نمی‌کنم، ماندن دست کودک خردسال در چرخ گوشت و جیغ و فریادش و تلاش ماموران آتشنشانی برای خارج کردن انگشت او است. شاید تصور کنید چنین حوادثی بسیار نادر است و در گذشته چون تعداد فرزندان هر خانواده زیاد و میزان توجه والدین کمتر از امروز بود، حوادث ناگوار نیز برای کودکان بیشتر رخ می‌داد اما امروزه با وجود مراقبت‌های مضاعف والدین و توجهات بیش از حد آنها، مهم‌ترین حادثه‌ای که ممكن‌ است برای کودکان اتفاق بیفتد، بیماری است اما جالب است بدانید بررسی‌های وزارت بهداشت نشان داده بعد از ناهنجاری‌های کروموزومی، حوادث و سوانح جان کودکان را می‌گیرند و آمار مصدومیت‌ها نیز قابل‌توجه است. در میان حوادث نیز باز هم این حوادث ترافیکی هستند که گوی سبقت را از بقیه حوادث ربوده‌اند. بیان این آمار هم هشداری است برای والدین و هم مسوولان تا محیطی ایمن برای کودکان فراهم کنند.
در این زمینه با دکتر مشیانه حدادی، رییس اداره پیشگیری از حوادث مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی گفت‌وگو کردیم. دکتر حدادی حرف‌هایش را با اهمیت توجه به وقوع حوادث برای کودکان این‌گونه آغاز کرد:

در دهه‌های اخیر، برنامه‌های مرتبط با سلامت و بقای کودک بر بیماری‌های عفونی و کمبودهای تغذیه‌ای در شیرخواران و کودکان متمرکز شده است. اقدام‌های اساسی‌ای نیز برای رواج تغدیه با شیر مادر، پایش رشد، ایمن‌سازی و درمان اسهال انجام گرفته که جان میلیون‌ها کودک را نجات داده است ولی باید پیشگیری از آسیب‌دیدن کودکان نیز در این برنامه‌ها ادغام شود زیرا در غیر این صورت کودکان روزبه‌روز بیشتر دچار سوانح می‌شوند و به این علت همه دستاوردهای ناشی از ایمن‌سازی، تغذیه و بهداشت مادر و کودک هدر می‌رود.

آماری از وضعیت بروز حوادث برای کودکان در دنیا دارید؟
همه ساله قریب به 950 هزار كودك زیر 18 سال به علت وقوع حوادث می‌میرند. تصادف، غرق‌شدگی، سوختگی (با آب یا آتش)، سقوط و مسمومیت علت 60 درصد مرگ‌های ناشی از مصدومیت‌های كودكان هستند. ‌بار ناشی از مصدومیت‌های کودکان توزیع نابرابری دارد و در تمام کشورها‌ در خانواده‌های کم‌درآمد بیشتر است. این‌ بار در کودکان فقیر کشورهای فقیر بالاترین است و بیش از 95 درصد مرگ‌های ناشی از حوادث‌ در كودكان در كشورهای با درآمد كم و متوسط رخ می‌دهد.

در کشور ما چه حوادثی بیشتر کودکان را تهدید می‌کند؟
در ایران حوادث و سوانح غیر‌عمدی (19 درصد) بعد از ناهنجاری‌های مادرزادی و كروموزومی (20 درصد) دومین علت مرگ و میر كودكان زیر 5 سال است. 27 درصد کل مصدومان حوادث مراجعه‌کننده به اورژانس بیمارستان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی را کودکان (یعنی گروه سنی زیر 19 سال) تشکیل می‌دهند. حوادث ترافیكی (29 درصد)، ضربه یا برخورد با اجسام (29 درصد) و سقوط (13 درصد) به ترتیب شایع‌ترین حوادثی هستند که باعث مراجعه به اورژانس بیمارستان‌ها و دریافت خدمات طبی کودکان شده‌اند. سوختگی‌ها و مسمومیت‌ها در رتبه‌های بعد قرار دارند که جمعا 10 درصد مصدومان حوادث این گروه سنی را رقم می‌زنند و سایر حوادث در جایگاه‌های بعدی هستند.

به نظر می‌رسد در مناطق شهری به دلیل آنکه سطح ایمنی بالاتری دارند، حوادث برای کودکان کمتر از روستا‌ها اتفاق می‌افتد. آیا این باور درست است؟
79 درصد آسیب‌‌دیدگی‌های گروه سنی زیر 19 سال در مناطق شهری رخ می‌دهد. در این گروه سنی، خانه شایع‌ترین مكان رخداد حادثه است (43 درصد) و معابر ترافیكی (39 درصد)، سایر اماكن و اماكن نامشخص (6 درصد) و سپس اماكن شغلی (3 درصد)، اماكن آموزشی یعنی مدارس و آموزشگاه‌‌ها (3 درصد)، اماكن ورزشی و تفریحی (3 درصد) و نهایتا اماكن عمومی (3 درصد) قرار دارند.

معمولا جسارت پسرها برای خطر‌پذیری بیشتر است. آیا حوادث برای آنها بیشتر از دختران رخ می‌دهد؟
کودکان همان بزرگسالان کوچک نیستند. آنها به علت تفاوت‌های فیزیکی و آناتومیکی، درک کمتر از خطر، کنجکاوی بالا، رفتارهای خطرزای بیشتر، استفاده متفاوت از محیط، الگوی بازی و مواجهه متفاوت و عمل از روی انگیزه آنی و زندگی در دنیایی که بزرگ‌ترها برای خودشان ساخته‌اند، در معرض خطر قرار دارند. تفاوت در نوع فعالیت‌ها و بازی‌های پسرها، تفاوت‌هایی که والدین در سرپرستی پسران قائل می‌‌شوند و اشتغال بیشتر كودكان و نوجوانان پسر در خارج از خانه دلایل آسیب‌پذیری بیشتر جنس مذکر در مقابل جنس مونث است.

یعنی با افزایش سن کودکان و درک بیشتر آنها از خطر، حوادث کمتر آنها را تهدید می‌كند؟
تکامل و رفتار کودک همبستگی بالایی با سوانح خاص دارد مثلا مسمومیت با رفتار نوشیدن و قاپیدن کودکان 1 تا 3 ساله مرتبط است، در حالی که سقوط با مرحله یادگیری راه رفتن، همزمانی بیشتری دارد. از طرفی اندام کوچک کودکان، خطر را در محیط راه برایشان بیشتر می‌کند چون کودکان کوچک را رانندگان كمتر می‌بینند و خودشان هم سرعت و صدای خودرویی که به سویشان می‌آید، کمتر درک می‌کنند به همین دلیل اگر با خودرویی برخورد کنند، بیشتر از بزرگسالان دچار صدمه سر و گردن می‌شوند. پوست کودکان به درجه حرارت حساس‌تر است و در مقایسه با بزرگ‌ترها سریع‌تر و عمیق‌تر دچار سوختگی می‌شوند. آنها به‌دلیل راه تنفسی باریک‌تر، بیشتر احتمال دارد دچار خفگی ‌شوند. علاوه بر اینها، برخی ویژگی‌های خاص جسمانی کودکان باعث می‌شود آسیب‌ها پیامدهای متفاوتی نسبت به بزرگسالان برایشان داشته باشد مثلا سطح بیشتر بدن کودکان، نه‌تنها میزان سوختگی را در آنها افزایش می‌دهد بلکه باعث می‌شود آب بیشتری را هم از دست بدهند و مدیریت سوختگی را در آنها سخت‌تر می‌کند. همچنین به علت جثه کوچک‌تر، مقدار معینی از سموم برای یک کودک سمیت بیشتری از یک بزرگسال ایجاد می‌کند.

مهم‌ترین اقدام‌های وزارت بهداشت برای پیشگیری از حوادث برای کودکان چیست؟
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی برای پیشگیری از حوادث و ارتقای عادلانه ایمنی شهروندان از رویکرد جامعه ایمن استفاده می‌کند، رویکردی مبتنی بر مشاركت مردم و هماهنگی‌های درون و برون‌بخشی تمام سازمان‌های متولی ایمنی تا با همسو‌سازی فعالیت‌ها و پرهیز از دوباره كاری، بتواند در تامین ایمنی شهروندان و پیشگیری از وقوع حوادث و به تبع آن، آسیب‌ها، پیشگام باشد. كودكان مهم‌ترین گروه هدف در برنامه جامعه ایمن هستند و تاكنون اقدام‌هایی با تمركز بر موضوع‌های آموزش (والدین، كودكان)، تعدیلات محیطی (بازسازی و احداث زمین‌های بازی ایمن)، تشدید قوانین و مقررات (ممنوعیت سوار كردن كودك زیر 12 سال در صندلی جلو خودرو) و... انجام شده ولی واقعیت آن است كه برای كاهش حوادث در كودكان، به رویكرد سلامت‌محور در تدوین استانداردها، اصلاح محیط براساس خصوصیات کودکان و ادغام ایمنی در طراحی برنامه‌های آموزشی و كوریكولوم‌های درسی، تصویب قوانین و صدور پروانه‌های ساخت و ساز و به عبارتی مشاركت هر چه بیشتر و پررنگ‌تر كلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و اقشار مختلف جامعه نیاز داریم.

فکر می‌کنید این تلاش‌ها تا چه حد توانسته برای پیشگیری از وقوع حوادث برای کودکان موثر باشد؟
در حال حاضر نهادهای متولی ایمنی تلاش‌های فراوانی برای كاهش حوادث كودكان آغاز كرده‌اند ولی این تلاش‌ها به نتیجه نخواهد رسید مگر با همكاری و مشاركت تك تك ما. پس همه باید برای دستیابی به آینده بهتر برای نسل‌های آتی تلاش و نقش خود را به درستی ایفا كنیم. ما بزرگ‌ترها علاوه بر آنكه الگوهای ایده‌آل كودكان خود هستیم، باید با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و فرهنگی، در ایفای نقش سرپرستی(والدی) خود مسوولانه‌تر عمل كنیم تا علاوه بر نقش‌های اجتماعی، در ایفای نقش‌های فردی خود هم سربلند باشیم. فراموش نکنیم کودکان حق دارند در جامعه‌ای ایمن زندگی کنند تا بتوانند درس بخوانند و بازی کنند و این وظیفه ما بزرگ‌ترهاست که چنین محیطی را برایشان فراهم کنیم. حضور 12 میلیون دانش‌آموز در کشور، یعنی سرمایه‌ای که باید به نحواحسن از آن استفاده کرد. کوچک‌ترین آموزش در مورد چگونگی پیشگیری از حوادث و ارتقای ایمنی در این گروه سنی اگر به والدین و خانواده منعکس شود، یعنی تاثیرگذاری بر قریب به 50 درصد جمعیت ایران و این یعنی استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های رشد و بالندگی در کشور.