سنگ كلیه به‌خصوص در كشور ما یكی از بیماریهای شایع كلینیك ارولوژی محسوب می‌شود و موادی كه از آن با عنوان سنگ كلیه یاد می‌شود واقعاَ سنگ هستند!
درباره این مشكل بسیار شایع و بی‌نهایت دردناك پای صحبت‌های دكتر حسین كرمی نشستیم. وی جراح و متخصص بیماریهای كلیوی و فوق تخصص اندویورولوژی (درمان اندوسكوپی بیماریهای كلیه) و دانشیار دانشكده پزشكی دانشگاه شهید بهشتی است.
آقای دكتر می‌گویند درد سنگ كلیه یكی از شاه‌دردهای علم پزشكی است؟
بله. درد سنگ كلیه در كنار درد زایمان و دندان درد یكی از شاه دردهای علم پزشكی است. از مشخصات درد سنگ كلیه این است كه ناگهانی بوده با تهوع و استفراغ همراه است و حالت موجی دارد یعنی درد اصطلاحا می‌گیرد و ول می‌كند. بیمار به‌شدت بی‌قرار می‌شود و به‌دنبال راهی برای كاهش درد می‌گردد.
یعنی اگر كسی سنگ كلیه داشته باشد الزاما درد هم دارد؟
نه، ممكن است سنگ در كلیه یا سایر بخش‌های سیستم ادراری بیمار گیر كرده باشد و كلیه را از كار انداخته یا به آن صدمه رسانده باشد و كوچكترین علامتی هم نداشته باشد. از طرفی امكان دارد سنگ‌ریزه كوچكی از جای خود حركت كرده و شدیدترین دردها را در پهلوی بیمار ایجاد كند یا اینكه ممكن است فردی به‌طور اتفاقی آزمایش بدهد یا سونوگرافی انجام دهد و متوجه سنگ بزرگ شاخ گوزنی در كلیه خود بشود بدون اینكه كوچكترین علامتی داشته باشد. یكی از نمونه‌های سنگ، تشكیل سنگ در مثانه است كه می‌تواند باعث احتباس و قطع ناگهانی ادرار شود. این حالت هم بدون علامت قبلی و به‌طور ناگهانی اتفاق می‌افتد.
اصلاً به چه دلیلی سنگ كلیه ایجاد می‌شود؟
دلایل مختلفی وجود دارد. در برخی موارد علت ایجاد سنگ نامعلوم است. اما یك علت ایجاد آن ارث است. در كسانی كه پدر یا مادرشان كلیه سنگ‌ساز داشته‌اند احتمال بروز سنگ بالاتر است. در كلیه این افراد كلسیم بیشتری دفع می‌شود یا اینكه موادی به نام مهاركننده در ادرار این افراد وجود ندارد كه می‌تواند باعث ایجاد سنگ شود. برخی بیماریهای ارثی خاص هم می‌تواند باعث تسریع سنگ‌سازی شود. بیماریهای مادرزادی و انسداد در سیستم كلیوی و مجاری ادرار هم می‌تواند باعث تشكیل سنگ شود چون ادرار در ناحیه انسداد جمع وته نشین شده و دفع نمی‌شود. همین ته‌نشین‌شدن می‌تواند باعث تسریع سنگ‌سازی شود. علت دیگر شغل است. در كشورهای صنعتی افرادی كه پشت میزنشین هستند و شغلشان با تحرك كمی همراه است بیشتر در معرض سنگ كلیه هستند.
رژیم و عادات غذایی هم در ایجاد سنگ كلیه نقش دارد. برخی از افراد پروتئین زیادی مصرف می‌كنند. منظور مصرف زیاد از حد موادی مثل گوشت قرمز، لبنیات، خامه و كله‌پاچه است. در عین حال مصرف زیاد نمك هم مزید بر علت می‌شود. پروتئین و قند و نمك زیاد در كنار مصرف كم آب باعث تسریع سنگ‌سازی می‌شود. یكی دیگر از علت‌های تشكیل سنگ وجود عفونت‌های ادراری مكرر است. وجود برخی از باكتری‌های عفونت‌زا می‌تواند باعث تشدید سنگ‌سازی شود.
آقای دكتر وضعیت آب و هوا در تشكیل سنگ كلیه نقش دارد؟
بله، مناطق جغرافیایی هم در تشكیل سنگ نقش دارد. سنگ كلیه در ساكنین مناطق گرم و مرطوب بیشتر تشكیل می‌شود مثلاً در شمال ایران.
با توجه به اینكه گفتید ممكن است سنگ كلیه اصلاً علامت نداشته باشد بیمار از كجا باید متوجه چنین مشكلی شود؟
اگر بیمار دردی مشابه آنچه گفتیم داشته باشد احتمال اینكه سنگ كلیه داشته باشد زیاد است. اما جدا از این توصیه می‌كنیم هر فردی حتی اگر هیچ‌گونه علامت و مشكل كلیوی نداشته باشد باید دو بار در سال از نظر وضعیت كلیه و مجاری ادرار معاینه و آزمایش شود. انجام یك سونوگرافی و آزمایش ادرار ساده در بسیاری از مواقع باعث تشخیص سریع بیماری می‌شود.
درباره انواع سنگهای كلیه و روش‌های درمانی آنها توضیح دهید.
ببینید سنگهای با قطر كمتر از 4 میلیمتر در 90 درصد موارد اصلا نیازی به درمان ندارد و خودبه‌خود دفع می‌شود. با مصرف مایعات، تحرك و فعالیت بدنی و یكسری از داروها سنگ دفع می‌شود و چون كوچك هستند هنگام دفع، درد خاصی ایجاد نمی‌كند. سنگهای بین 6-4 میلیمتر تا 70 درصد خودبه‌خود دفع می‌شود.
در نتیجه اگر سنگ تشخیص داده شود و اندازه‌اش كمتر از 6 میلیمتر باشد 4هفته زمان درنظر می‌گیریم تا دفع شود. در این مدت بیمار مایعات فراوان همراه با دارو مصرف كرده و فعالیت بدنی‌اش را افزایش می‌دهد تا سنگ دفع شود. اما اگر سنگ بالای 6میلیمتر بود باید درمان دیگری را در نظر بگیریم. در درجه اول اگر علت زمینه‌ای مانند انسداد یا عفونت ادراری وجود داشته باشد سعی می‌كنیم آن را برطرف نماییم. سپس در مرحله درمان سنگ اگر اندازه سنگ كلیه بین 6تا15 میلی متر باشد با سنگ‌شكنی برون اندامی در عرض 3 جلسه خرد می‌شود. بیمار به‌صورت سرپایی و بدون گرفتن بی‌هوشی و بدون بستری شدن، زیر دستگاه سنگ شكن می‌خوابد و امواج اولتراسونیك كه روی سنگ متمركز شده آن‌را خرد می‌كند.
آقای دكتر بسیاری از بیماران از روش‌های جراحی برای خارج كردن سنگ وحشت دارند. واقعاً چند درصد از بیماران مبتلا به سنگ كلیه باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند؟
امروزه خوشبختانه بیشتر از 95 درصد از سنگهای سیستم ادراری نیاز به جراحی باز ندارد. درگذشته برای خارج كردن این سنگ‌ها از جراحی باز با برش‌های یك وجبی در شكم یا پهلوی بیمار استفاده می‌كردند. در نتیجه همین شكاف جراحی باعث زمینگیر شدن بیمار و درد بیشتر می‌شد و جای 15-10 بخیه روی شكم بیمار اصلاً وضعیت جالبی نداشت ولی خوشبختانه در حال حاضر ما روش‌هایی كاملاً محافظه‌كارانه برای درمان سنگهای كلیه در اختیار داریم كه درد و ناراحتی بیمار در آنها بسیار بسیار اندك بوده و قابل مقایسه با روش‌های قدیمی جراحی باز نیست.
این روش‌ها ی جدید دقیقا چیست؟
ببینید، اگر سنگی در كلیه باشد كه بزرگ بوده یا پس از 3 جلسه به روش سنگ شكنی اولیه برون اندامی جواب ندهد با روش غیرتهاجمی سنگ‌شكنی درون اندامی و بدون شكاف جراحی، آن را درمان می‌كنیم. از طریق پوست سوزنی وارد كلیه می‌شود بدون اینكه شكافی روی پوست و عضلات بدهیم. سپس یك دوربین وارد كلیه شده و سنگ با دید مستقیم كاملاً خرد و از همان طریق خارج می‌شود و فقط یك بخیه روی پوست قرار می‌گیرد. در واقع به‌جای یك شكاف یك وجبی فقط یك سوراخ كوچك ایجاد می‌شود و بیمار بجای 15 بخیه فقط یك بخیه می‌خورد. اگر سنگهای بزرگ به این روش هم جواب ندهند می‌توان با لاپاراسكوپی سنگ را خارج كرد كه این روش هم بدون برش جراحی وسیع و فقط با یك برش بسیار كوچك انجام شده و حداقل درد و ناراحتی را برای بیمار به همراه دارد.
فكر می‌كنم این روش‌های درمانی غیرتهاجمی در بیمارانی كه كلیه سنگ‌ساز دارند اهمیت بیشتری داشته باشد؟
دقیقاً. این درمان‌ها وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌كنند كه بدانیم كلیه برخی از بیماران سنگ‌ساز است و شاید لازم باشد چندین بار تحت درمان قرار بگیرند. حالا تصور كنید اگر بخواهیم با روش‌های قدیمی پنج شش بار شكم بیمار را با برش‌های وسیع یك وجبی باز كنیم كه دیگر تاب و توانی برای بیمار باقی نمی‌ماند و دائماً باید بستری باشد.
آقای دكتر برای اینكه دچار سنگ كلیه نشویم شما چه مواردی را توصیه می‌كنید؟
در وهله اول بررسی‌های منظم سیستم ادراری را توصیه می‌كنم. هر كسی حتی اگر كلیه‌هایش كاملاً سالم باشد باید هر 6 ماه یك سونوگرافی و آزمایش ادرار انجام دهد. نكته دوم اینكه مصرف فراوان مایعات به‌خصوص برای بیماران سنگ‌ساز واجب است. بیماران سنگ‌ساز باید طی شبانه روز 2 تا 3 لیتر مایعات مصرف كنند یعنی هر 5/1 تا 2 ساعت یك لیوان آب بخورند و رنگ ادرارشان باید همیشه نزدیك به رنگ آب باشد. نكته سوم كم مصرف كردن نمك است.
نمك‌زدن زیاد به غذا باعث رسوب املاح و تشدید سنگ‌سازی می‌شود. توصیه بعدی تعدیل رژیم غذایی است. در گذشته به افرادی كه كلیه سنگ‌ساز داشتند می‌گفتند گوشت نخور، نمك نخور، لبنیات نخور، شكلات نخور، تخم مرغ نخور، نوشابه نخور و... خوب بیمار می‌گفت پس چی بخورم؟! شما فرض كنید یك بیمار جوان كه كلیه‌اش سنگ‌ساز است نمی‌تواند چنین رژیم غذایی وحشتناكی را اجرا كند. امروزه توصیه ما تعدیل رژیم غذایی‌است. ما نمی‌گوییم هیچ‌چیز نخور، بلكه می‌گوییم همه چیز بخور ولی در حد اعتدال. مثلاً گوشت و لبنیات یك وعده در روز مصرف شود. البته تمام اینها به شرطی است كه بیمار مایعات فراوان مصرف كند. مصرف مایعات اصلی‌ترین كلید سلامت كلیه‌ها است.
برای تامین سلامت كلیه‌ها، یك فرد عادی و سالم باید چقدر در طول روز آب بخورد؟
افراد عادی كه كلیه‌های سالمی دارند، در 24 ساعت باید دست كم 2 لیتر آب مصرف كنند. به عبارت ساده‌تر باید هر سه ساعت یك لیوان آب مصرف شود. این مقدار در ماه‌های گرم سال افزایش می‌یابد و باید حدود 3 لیتر در روز باشد. افرادی كه كلیه سنگ‌ساز دارند باید بیشتر از افراد عادی مایعات، مصرف كنند. بهترین مایعات آب آشامیدنی سالم و تصفیه شده است. در كنار آب، چای كمرنگ و ماء‌الشعیر هم مایعات مفیدی هستند ولی هرگز جای آب را نمی‌گیرند.
در ماه‌های سرد سال بسیاری از مردم از نوشیدن آب به مقدار كافی غافل می‌شوند. چطور متوجه شویم كه مقدار آبی كه مصرف كرده‌ایم كافی بوده یا نه؟
مهم‌ترین معیار، رنگ ادرار است. اگر مایعات به حد كافی مصرف شده باشد ادرار باید صاف، به رنگ زرد روشن و شفاف باشد. ادرار نباید غلیظ و پررنگ باشد. اگر ادرار غلیظ و رنگ آن تیره باشد بدین معناست كه فرد مایعات كافی مصرف نكرده است. رنگ ادرار غلیظ و پررنگ به‌مدت طولانی می‌تواند به كلیه صدمه زده و زمینه را برای عفونت‌های ادراری یا تشكیل سنگ فراهم كند.
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
www.seemorgh.com/health
منبع: hamshahrionline.ir
مطالب پیشنهادی:
پیشگیری از بیماری کلیه
پیشگیری از سنگ کلیه و از بین بردن عفونت ادراری
آیادر بیماران مبتلا به سنگهای مجاری ادراری، مصرف کم کلسیم توصیه می‌شود؟
موثر برای دفع سنگ كليه
کلسیم می‌تواند از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری نماید
