زخم معده تبدیل به سرطان می شود؟

طی چند ماه اخیر به دنبال مرگ مرتضی پاشایی براثر سرطان معده، مطبوعات و رسانه‌ها مقالات و برنامه‌های بسیاری را به این سرطان، علائم، راه‌های درمان و پیشگیری از آن اختصاص دادند. اگر شما هم این مطالب را خوانده باشید، می‌دانید كه زخم معده یكی از عوامل خطر برای سرطان معده به شمار می‌رود. در واقع گفته می‌شود زخمی كه طی سه ماه با دارو درمان نشود، باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد و در صورت لزوم جراحی شود تا خطر سرطان معده كاهش یابد اما آیا واقعا چنین موضوعی حقیقت دارد، این زخم چگونه ایجاد می‌شود و چه علائمی دارد، چطور می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری كرد؟

دكترناصر ابراهیمی دریانی، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارشی و كبد و استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران شما را در این زمینه راهنمایی می‌كند.

زخم اثنی عشر؛ شایع‌تر از زخم معده
وقتی صحبت از زخم می‌شود اغلب افراد به یاد زخم معده می‌افتند در حالی كه شیوع زخم اثنی عشر یا دوازدهه (قسمت ابتدایی روده باریك) از زخم معده خیلی بیشتر است. حتی بعضی‌ها زخم اثنی عشر را همان زخم معده تلقی می‌كنند اما این‌طور نیست. زخم اثنی عشر در آقایان شیوع بیشتری از خانم‌ها دارد و معمولا از لحاظ سنی 10 تا 20 سال زودتر از زخم معده ایجاد می‌شود. همچنین در افراد با گروه خونی O بیشتر دیده می‌شود.

زخم معده چه زمانی سرطان می شود؟
علامت آن هم معمولا دردی است كه در زمان گرسنگی در ناحیه معده ایجاد می‌شود؛ برای مثال ممكن است فرد هنگام نیمه شب به دلیل سوزش و درد معده از خواب بیدار شود و با خوردن یك فنجان شیر یا یك تكه نان دردش ساكت شود. گاهی هم متاسفانه بیمار با اولین تظاهرات زخم از جمله استفراغ خونی و مدفوع سیاه‌رنگ به اورژانس مراجعه می‌كند و بعد كه مورد بررسی و آندوسكوپی قرار می‌گیرد، متوجه می‌شویم زخم اثنی عشر دارد. گاهی هم ممكن است زخم مدت زیادی در اثنی عشر باقی بماند و ایجاد تنگی كند. در این صورت فرد یک تا سه ساعت بعد از غذا خوردن دچار نفخ و استفراغ می‌شود زیرا غذا در معده‌اش باقی می‌ماند. علاوه براینها زخم اثنی عشر به خصوص در مردان بالای 40 تا 45 سال ممكن است به صورت سوراخ شدن تظاهر كند كه در این وضعیت بیمار دچار درد خیلی شدید می‌شود. زخم معده برعكس زخم اثنی عشر در خانم‌ها شایع‌تر است اما بعد از یائسگی میزان شیوع در خانم‌ها و آقایان یكسان می‌شود. همچنین این زخم معمولا بعد از غذا خوردن علائمی مثل درد، سوزش و ترش كردن ایجاد می‌كند. زخم معده هم گاهی با عوارضی چون خونریزی یا سوراخ شدن خود را نشان می‌دهد.

مسكن‌ها به معده آسیب می‌زنند!
امروزه به دلیل زیاده‌روی در مصرف مسكن‌ها ازجمله دیكلوفناك، بروفن، ایندوسیت، آسپرین و. . . شیوع زخم معده رو به افزایش گذاشته است. از طرف دیگر هر چه سن بالاتر باشد عوارض ناشی از مسكن‌ها در بدن بیشتر می‌شود. موضوع به این قرار است كه در جدار معده یك سد مخاطی یا لایه‌ای ژلاتینی از بی‌كربنات وجود دارد. به همین دلیل «Ph» آن قلیایی است و می‌تواند از نفوذ اسید جلوگیری كند. داروهای مسكن سنتز پروستاگلاندین را مهار می‌كنند. پروستاگلاندین از لایه ژلاتینی معده محافظت می‌كند و خونرسانی و ترمیم سلول‌ها را افزایش می‌دهد.

بنابراین زمانی كه از این داروها استفاده می‌كنید، با مهارشدن سنتز پروستاگلاندین، لایه دفاعی معده ضعیف شده و جریان خونرسانی به آن كاهش پیدا می‌كند. در نتیجه اسید به داخل مخاط معده نفوذ كرده و زخم ایجاد می‌كند. زخم ناشی از مصرف مسكن اغلب بدون علامت و بدون درد است و تظاهرات اولیه آن ممكن است به صورت خونریزی دیده شود. بارها دیده‌ایم كه افراد به دنبال مصرف حتی یك عدد مسكن دچار خونریزی شده‌اند و به اورژانس مراجعه كرده‌اند، بدون اینكه حتی دردی داشته باشند.

داروهای ممنوعه برای زخم معده
گاهی اوقات سوال می‌شود كه آیا مصرف داروهای مسكن وسط غذا یا استفاده از مسكن‌هایی كه در روده باز می‌شود، می‌تواند از ایجاد زخم جلوگیری كند؟ پاسخ منفی است. اگرچه مسكن‌ها به صورت موضعی در معده عارضه ایجاد می‌كنند اما بعد از جذب نیز باعث بالا رفتن گاسترین سرم خون می‌شوند و از این طریق در قسمت‌های مختلف بدن عارضه ایجاد می‌كنند. حتی نوع تزریقی این داروها نیز همین عوارض را دارد و می‌تواند باعث زخم معده شود یا برای مثال شیاف دیكلوفناك هم می‌تواند باعث زخم ناحیه ركتوم شود. بنابراین كسانی كه زخم معده یا اثنی عشر دارند باید حتما این موضوع را با پزشك خود در میان بگذارند تا این داروها برای‌شان تجویز نشود.

میكروبی كه خطر سرطان را بالا می‌برد!
عفونت «هلیكوباكتر پیلوری» یكی دیگر از عوامل موثر در ایجاد زخم معده و اثنی عشر است؛ معمولا 10 درصد از افراد آلوده به این عفونت دچار زخم اثنی عشر و تا حد كمتری زخم معده می‌شوند. حدود یک درصد از آنها نیز به سرطان معده مبتلا می‌شوند. افراد مبتلا به زخم معده اگر دارای عفونت هلیكوباكتر پیلوری باشند باید حتما برای 10 روز تحت درمان همزمان با سه نوع آنتی‌بیوتیك قرار بگیرند تا میكروب كاملا در بدن‌شان از بین برود. آلودگی به این میكروب در كشور ما اغلب از بچگی شروع می‌شود؛ یعنی موقعی كه در خاك غلت می‌خوریم و بازی می‌كنیم. مطالعات نشان داده‌اند بیشتر از 80 درصد افراد بالای 50 سال به این میكروب آلوده هستند اما لازم نیست كه همه این میكروب را در بدن‌شان از بین ببرند بلكه فقط در صورت وجود زخم یا سابقه سرطان معده در خانواده، درمان با آنتی بیوتیك لازم می‌شود. خوشبختانه امروزه به دلیل رعایت بهداشت، آلودگی با میكروب هلیكوباكتر پیلوری و شیوع زخم‌های معده و اثنی عشر در كشور روز به روز كمتر می‌شود.

آزمایش خون فایده‌ای ندارد؟!
بسیاری از افراد مبتلا به هلیكوباكتر بعد از درمان وقتی آزمایش خون می‌دهند، متوجه می‌شوند میزان آنتی بادی هلیكوباكترشان پایین نیامده و حتی بالاتر رفته است. بنابراین وحشت‌زده به پزشك مراجعه می‌كنند و فكر می‌كنند درمان نشده‌اند. در حالی كه باید بدانند بررسی سرم خون در تشخیص میكروب هلیكوباكتر ارزشی ندارد و تشخیص آلودگی با این میكروب از طریق آزمایش مدفوع یا تست تنفسی یا آندوسكوپی و بیوپسی از معده انجام می‌شود.  از طرف دیگر وقتی بیمار زخم اثنی عشر یا معده دارد و تحت درمان برای هلیكوباكتر قرار می‌گیرد حداقل شش ماه طول می‌كشد تا تیتراژ آنتی‌بادی این میكروب در سرم خونش پایین بیاید.

اگر گروه خونی‌تان A است. . .
سرطان معده در افراد با گروه خونی A شایع‌تر است. البته هنوز ژن خاصی برای آن پیدا نشده است اما این سرطان در بعضی خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود. همچنین از آنجایی كه یک درصد از افراد مبتلا به میكروب هلیكوباكتر پیلوری دچار سرطان معده می‌شوند، اگر در بستگان درجه اول سرطان معده وجود دارد، حتما باید این میكروب را از بدن‌تان ریشه‌كن كنید اما این‌طور نیست كه هر كسی این میكروب را داشته باشد، سرطان بگیرد و اصلا نباید این وحشت را در مردم ایجاد كرد.

بیش از سه وعده غذا نخورید!
یكی از تفكرات غلط میان عامه این است كه فرد مبتلا به زخم معده و اثنی عشر بهتر است به جای سه بار غذا خوردن در پنج نوبت غذا بخورد اما این كار نه تنها در بهبود زخم تاثیری نمی‌گذارد بلكه باعث افزایش اسیدیته معده می‌شود زیرا با هر بار غذا خوردن معده اسید ترشح می‌كند. بنابراین مصرف سه وعده غذا در روز برای این افراد مناسب‌تر است. خیلی مواقع بیماران سوال می‌كنند كه آیا زخم معده و اثنی عشر ممكن است سرطانی شود؟ در مورد زخم‌های اثنی عشر هرگز چنین مسئله‌ای مطرح نیست و معمولا نیاز به بیوپسی و آندوسكوپی مجدد وجود ندارد زیرا زخم با درمان دارویی بهبود پیدا می‌كند اما زخم‌های معده، به خصوص اگر براثر مصرف مسكن‌ها ایجاد نشده باشند، حتما باید از اطراف‌شان پنج بیوپسی برداشته شود.
هر چقدر هم زخم معده بزرگ‌تر باشد خطر بدخیمی بیشتر می‌شود اما زخم‌های معده‌ای كه براثر مصرف داروهای مسكن ایجاد می‌شوند، خطر بدخیمی ندارند. به‌طور كلی كسانی كه به دلیل زخم معده تحت درمان قرار می‌گیرند باید بعد از حدود 5/2 تا 3 ماه دوباره آندوسكوپی شوند تا مطمئن شویم زخم‌شان كاملا از بین رفته است.

فلفل معده را زخم نمی‌كند!
برخلاف عقیده عموم، مصرف غذاهای تند و پر ادویه باعث ایجاد زخم معده و اثنی عشر نمی‌شود؛ برای مثال در كشور هند كه مصرف ادویه بالاست، آمار زخم زیاد نیست. در واقع باید بین «سوء هاضمه» و «زخم» افتراق بدهیم. فلفل، ادویه‌جات و ترشیجات شاید یك مقدار باعث سوزش معده شوند اما این موضوع دلیل نمی‌شود كه به زخم معده دچار شوید. حتی این تفكر نیز غلط است كه با مصرف فلفل و ادویه زخم‌های گوارشی بازتر می‌شوند اما در مقابل، استرس و تنش روحی در افراد مبتلا به زخم‌های گوارشی می‌تواند باعث سر باز شدن زخم و خونریزی شود. بنابراین چنین افرادی باید برای جلوگیری از عود مجدد زخم در محیطی آرام و دور از تنش زندگی كنند.

برنج دودی، سوسیس و كالباس؛ سه عامل خطر
یكی از عوامل موثر در ایجاد سرطان معده، تغذیه است. خوراكی‌های كهنه و نمك سودشده همگی می‌توانند خطر ابتلا به این سرطان را بالا ببرند. نیترات نیز اگر در مواد غذایی مثل سوسیس و كالباس بیش از حد استاندارد به كار رود خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد. درواقع نیترات توسط باكتری‌های دهان و دستگاه گوارش تبدیل به نیتریت می‌شود. نیتریت هم یك ماده سرطان‌زا به نام نیتروزامین تولید می‌كند. نگهداری از مواد غذایی، به خصوص گوشت‌های نمك‌سود شده در محیط‌های مرطوب ازجمله سرداب‌ها نیز می‌تواند باعث تولید نیتروزامین شود. بنابراین چنین تفكری غلط است كه هرچه بعضی مواد غذایی مثل ترشی قدیمی‌تر باشند، بهتر و سالم‌تر هستند. یادتان باشد كه هرقدر مواد غذایی برای مدت طولانی‌تری نگهداری شوند، خطر سرطان‌زایی آنها هم بیشتر می‌شود. فرآیند دودی كردن مواد غذایی مثل ماهی و برنج نیز اگر بیشتر از حد مجاز انجام شود، خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد.

نارنگی خطر سرطان معده را كاهش می‌دهد!
یكی دیگر از عوامل مهم در بروز سرطان معده كمبود سلنیوم، ویتامین E و آنتی‌اكسیدان‌هاست. سبزیجات و میوه‌های تازه، به خصوص مركبات دارای آنتی‌اكسیدان‌هایی هستند كه از سرطان معده جلوگیری می‌كنند. در واقع یكی از مسائلی كه امروزه روی آن بحث می‌شود، تاثیر ویتامین C با دوز بالا روی سرطان معده است. بنابراین هرقدر مركبات بیشتری میل كنید، به سلامت‌تان كمك بیشتری كرده‌اید.

چاقی، سیگار و مواد مخدر؛ مثلث مرگ!
چاقی خطر چند سرطان از جمله سرطان قسمت ابتدایی معده، كبد، رحم، كولون و لوزالمعده را بالا می‌برد. سیگار كشیدن نیز خطر 300 نوع سرطان از جمله سرطان معده را افزایش می‌دهد. مصرف ناس (نوعی ماده مخدر) نیز كه در بعضی نقاط روستایی ایران شایع است، باعث تحریك و التهاب معده می‌شود. تریاك هم خطر سرطان‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش و لوزالمعده را بالا می‌برد. استفاده از فضولات حیوانات برای تامین سوخت و گرما هم می‌تواند خطر سرطان معده را افزایش دهد. این كار بیشتر در روستاها رایج است و باعث تولید هیدروكربن‌های آروماتیك و سرطان‌زا می‌شود؛ درست مانند دود ماشین و هوای آلوده.

اگر سابقه جراحی معده دارید...
جراحی‌های معده از دیگر عوامل موثر در ایجاد سرطان معده هستند؛ برای مثال كسانی كه به دلیل زخم اثنی‌عشر یا معده تحت جراحی «گاستروژژنوستومی» قرار گرفته‌اند و بخشی از معده‌شان به روده‌شان وصل شده است، بیشتر در خطر سرطان معده هستند. پولیپ‌های معده نیز به خصوص اگر بزرگ‌تر از 5/1 تا 2 سانتی‌متر باشند، خطر سرطان معده را افزایش می‌دهند. تحلیل رفتن یا آتروفی مخاط معده هم عامل خطر دیگری برای سرطان محسوب می‌شود.

سرطان معده در کدام استان‌ها بیشتر است؟

اردبیلی‌ها در خطر بیشتری هستند!
سرطان معده چهارمین سرطان شایع جهان و دومین علت مرگ ناشی از سرطان‌هاست. به گفته دکتر دریانی، در ایران نیز شایع‌ترین سرطان دستگاه گوارش به حساب می‌آید. همچنین دومین سرطان شایع در مردان و چهارمین سرطان شایع در زنان ایرانی است. آمار نشان می‌دهد كه از هر 100 هزار مرد تقریبا 1/49 درصد و از هر 100 هزار خانم تقریبا 25 درصد دچار سرطان معده می‌شوند. علاوه براین، سرطان معده در ایران سالیانه حدود 22 درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان را به خود اختصاص می‌دهد. در كل دنیا سه منطقه بالاترین میزان سرطان معده را دارند؛ چین، روسیه و ایران. در ایران نیز شیوع سرطان معده در مناطقی مانند اردبیل بیشتر است زیرا مردم اردبیل هم اضافه وزن دارند و هم مقدار زیادی گوشت قرمز مصرف می‌كنند. استان گلستان، آذربایجان شرقی و تهران نیز آمار بالایی از سرطان معده دارند.

درد معده و سوء هاضمه را جدی بگیرید!
از نظر علائم بالینی، سرطان معده ابتدا فقط ممكن است باعث سوء هاضمه، درد خفیف معده، بی‌اشتهایی، كاهش وزن، سیری زودرس و ترش كردن شود. اگر فردی دچار این علائم شود، به خصوص اگر بالای 45 سال داشته باشد، حتما باید آندوسكوپی انجام دهد. متاسفانه در ایران اغلب افراد دیر به پزشك مراجعه می‌كنند؛ یعنی وقتی مراجعه می‌كنند كه شكم‌شان آب آورده و سرطان به ناحیه صفاق و كبد منتشر شده است. بنابراین هر زمان كه دچار علائم گوارشی و سوء هاضمه شدید حتما به پزشك مراجعه كنید. تشخیص سرطان معده نیز از طریق آندوسكوپی صورت می‌گیرد.