استخوان شکسته چگونه خود را ترمیم می کند؟

ترمیم انواع شکستگی استخوان

آیا میدانستید که استخوانها بر خلاف بسیاری از شکستنی های دیگر دور و برتان، حتی پیش از این که پایتان به بیمارستان برسد، فرایند ترمیم را شروع میکنند. بدن انسان توانایی شگفت انگیزی در ترمیم و التیام بخشی دارد که موجب بهبودی انسان از بسیاری از بیماریها و آسیبها میشود. گاهی اوقات شکستگی استخوان ظرف چند ماه به قدری خوب جوش میخورد که حتی تصویر پرتوی ایکس نیز نمیتواند خط شکستگی اولیه را نشان دهد.

پزشک اغلب نقشی حیاتی و گاهی اوقات نجات بخش در فرایند بهبودی استخوان ایفا میکند اما در واقع کاری که پزشک انجام میدهد این است که به بدن کمک کند خود را ترمیم نماید. پزشک شرایط بهینه برای ترمیم و جوش خوردن استخوان را فراهم میکند و بقیه کار به عهده سلولهای بدن است. این فرایند زیست شناختی خارق العاده به چه صورت انجام میشود؟ چگونه پای شکسته به قدرت سابق خود بازمیگردد؟ برای درک این امر ابتدا باید نگاه دقیقتری به مواد تشکیل دهنده استخوان و چگونگی عملکرد آن داشته باشیم: بدن سخت تلاش میکند تا از لحظه وارد آمدن آسیب، استخوان شکسته را ترمیم نماید.

استخوان شکسته چگونه خود را ترمیم میکند؟

شاید تصور کنید استخوانها موادی مرده و سخت هستند که بافتهای زنده بدن آنها را احاطه میکنند اما اسکلت بدن درست همانند بافتها و اندامهای نرم بدن، زنده هستند. بدن مواد معدنی را در استخوانهای سخت و فشرده ذخیره سازی مینماید. سلولهای قرمز خون در مغز قرمز استخوان تولید میشوند و چربیها در مغز زرد استخوان ذخیره میگردند.  استخوانهای بدن دائما در حال تغییر هستند.

سلولهایی به نام استخوان شکن ها استئوکلاستها (osteoclast) دائما استخوانهای قدیمی را تجزیه میکنند به صورتی که استئوبلاستها (سلولهای استخوان ساز) میتوانند مواد آن را با بافت استخوانی جدید جایگزین کنند. به این فرایند بازسازی استخوان یا ریمدلینگ میگویند. نوع دیگری از سلولها به نام کندروبلاست وظیفه تولید غضروف جدید را به عهده دارند. این سه نوع سلولهای اصلی مسئول رشد استخوانها (چه در سن رشد و چه هنگام ترمیم شکستگی) هستند. این بازسازی مداوم استخوان ظرف چند ماه به تدریج بافت قدیمی استخوان را با بافت جدید جایگزین مینماید.

تقریبا بلافاصله پس از ایجاد شکستگی در استخوان، بدن شروع به ترمیم مینماید. اغلب پزشکان فرایند کلی ترمیم استخوان را به چهار مرحله تقسیم میکنند:

1-    هنگامی که یک استخوان دچار شکستگی میشود، شکافهای ایجاد شده در آن موجب قطع رگهای خونی موجود در طول استخوان میشوند. خون از این رگهای قطع شده خارج میشود و به سرعت لخته ای تشکیل میدهد که هماتوم (توده خونی) خوانده میشوند. هماتوم کمک میکند استخوان ثابت شده و هر دو قطعه استخوان برای ترمیم کنار هم قرار بگیرند. این لخته همچنین مانع جریان خون به لبه های دندانه دار و ناهموار استخوان میشود. اگر خون به این سلولها نرسد، به سرعت میمیرند. بافت مرده مربوط به لبه استخوان شکسته و برخی از بافت های دیگر منجر به واکنش التهابی در منطقه شکستگی و ایجاد علایمی همانند تورم و قرمزی می کند بنابراین تورم و التهاب به علت عملکرد سلولها برای حذف بافتهای مرده و آسیب دیده اتفاق می افتد. رگهای خونی کوچک در هماتوم رشد میکنند تا با خون رسانی فرایند جوش خوردن را تغذیه رسانی کنند.

2-    پس از چندین روز هماتوم شکستگی بافت سخت تری تولید میکند که آن را به کال (callus) نرم استخوانی  تبدیل میکند. سلولهایی به نام فیبروبلاستها تولید فیبرهای کلاژن را آغاز میکنند. کلاژن پروتئین اصلی موجود در استخوان و بافت همبند است. سپس کندروبلاستها شروع به تولید نوعی غضروف به نام فیبروکارتیلاژ مینمایند که کال نرم را به کال فیبروکارتیلاژینوس (لیف غضروفی) سخت تر تبدیل میکند که دو قطعه استخوان را به هم پیوند میدهد. تشکیل این کال معمولا حدود سه هفته طول میکشد.

3-    سپس استئوبلاستها سلولهای استخوانی تولید میکنند. این قشر سخت سه تا چهار ماه باقی مانده و پایداری و محافظت لازم برای استخوان را فراهم می آورد. سپس مرحله نهایی جوش خوردن استخوان شروع میشود.

4-    در این مرحله بازجذب استخوان مرده آغاز شده و کال سخت بین دو قطعه استخوان تشکیل میشود. پیش از این که استخوان بتواند هر گونه فشاری را تحمل کند، باید در مورد این برامدگی بافتی اقدامات زیادی توسط بدن صورت پذیرد. استئوکلاستها و استئوبلاستها با جایگزینی کال استخوانی با استخوان سخت تر و متراکم تر ماهها برای بازسازی استخوان تلاش میکنند. این سلولها برامدگی کال را کاهش میدهند و به تدریج استخوان را به شکل اولیه خود بازمیگردانند. جریان خون در استخوان بهبود یافته و مواد مغذی که برای استحکام استخوان لازم است مانند کلسیم و فسفر، جذب استخوان میشود. اما حتی در بهترین موارد هم برای این که شکستگی تا حد ممکن صاف و هموار جوش بخورد، اغلب نیاز به توجه پزشکی دارد.

چه افرادی بیشتر در خطر شکستگی استخوان قرار دارند؟

آکادمی جراحان ارتوپد امریکا گزارش کرده است که بیشترین آمار شکستگی استخوان متعلق به مردان زیر 45 سال و زنان یائسه بالای 45 سال است. شایعترین شکستگی حداقل در سنین زیر 75 سال استخوان زند زبرین ( رادیوس) مچ دست است. در میان سالمندان شکستگی استخوان ران شایعتر است.

 
درمانهای پزشکی شکستگی استخوان

بسته به استخوانی که دچار شکستگی شده، شدت شکستگی و سن فرد عوارض مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد. کودکان مستعد اشکال دیگر شکستگی هستند اما استخوانهایشان سریعتر و کاملتر از بزرگسالان جوش میخورد. عفونت در شکستگی های باز ممکن است اتفاق بیفتد چون پارگی پوست راه را برای ورود میکروبها به ناحیه شکستگی باز میکند. شکستگی دنده ممکن است اندامهای داخلی بدن را سوراخ کند و فرایند جوش خوردگی در آن ممکن است به اندامها و بافتهای دیگر ناخواسته آسیب وارد نماید. سندرم کمپارتمان (Incompartment) وضعیتی است که در آن  عضله آسیب دیده متورم شده و مانع رسیدن اکسیژن به بافت پرفشار میشود. اگر اکسیژن کافی به بافت عضله نرسد تورم ادامه می یابد تا این که عضله صدمه دیده و به دنبال آن میمیرد. هنگامی که بخشی از لخته خونی در محل شکستگی گسیخته و جدا میشود، ممکن است به سمت ریه حرکت کرده و مسیر رگ ریه را مسدود کند و امبولی ریوی اتفاق بیفتد. این وضعیت به ویژه در شکستگی ران و لگن شایع است و مسئول یک سوم از مرگهای ناشی از شکستگی ران در نظر گرفته میشود.

با توجه به این احتمالات، پزشک با اقدامات زیر از جوش خوردن مناسب استخوان شکسته مطمئن میشود:

•    تشخیص: در اولین قدم پزشک مشخص میکند آیا شکستگی اتفاق افتاده است یا خیر، اگر شکستگی اتفاق افتاده باشد، شدت آسیب را ارزیابی میکند. مراحل درمانی زیر بستگی به پزشک دارد که دقیقا وضعیت را بررسی میکند. پزشک معمولا با معاینه بیمار و تصاویر پرتوی ایکس از ناحیه آسیب دیده، ارزیابی خود را انجام میدهد.

•    بی حرکت کردن: همان طور که بدن نقش خود را برای سر جای خود نگه داشتن استخوانهای شکسته و محدود کردن حرکت ایفا میکند، پزشک نیز باید از بابت موقعیت مناسب استخوانها مطمئن شود و سپس ناحیه آسیب دیده را با آتل، قالب (گچ گرفتن)، بریس یا اسلینگ (آتل مخصوص دست) بی حرکت میکند. چون ممکن است شکستگی نیاز به جا انداختن و ردیف کردن استخوانها داشته باشد ممکن است برای کاهش موقتی درد به استفاده از بی حسی موضعی یا بیهوشی نیاز باشد.

•    کشش: همیشه بی حرکت کردن برای جوش خوردن درست استخوان کافی نیست. در موارد شکستگی پیچیده (مانند شکستگی چند تکه) ممکن است نیاز به استفاده از وزنه، طناب و قرقره باشد که دائما دست یا پای شکسته را بکشد تا کم کم در وضعیت مناسب خود قرار بگیرد.

•    جراحی: بیشتر شکستگیها بدون جراحی درمان میشوند اما در برخی از آسیبها باید پزشک استخوان آسیب دیده را به روش تهاجمی (جراحی) درمان کند. گاهی اوقات پزشک برای خارج کردن مواد خارجی یا قطعات استخوان باید جراحی انجام دهد. بهترین راه ثابت کردن برخی شکستگی ها این است که از طریق جراحی استخوانها را به یک میله فلزی (معمولا پلاتین) پیچ کنند. برخی از شکستگیها مانند آنهایی که در ران و مفاصل اتفاق می افتند ممکن است جایگزینهای مصنوعی لازم باشد.

•    توانبخشی: بی حرکت کردن استخوان که برای برداشتن فشار از روی استخوان در حال التیام انجام میشود و برای بهبودی لازم است، در عین حال عضلات پیرامون را نیز بی حرکت میسازد و این منجر به از دست رفتن حجم، قدرت و انعطاف پذیری عضلات میشود. برنامه ورزشی ویژه به فرد امکان میدهد به تدریج دست یا پای بهبود یافته جدید خود را بدون خطر آسیب مجدد، توانبخشی نماید.

انواع شکستگیها

ساده ترین شکستگی که همه افراد ترجیح میدهند شکستگی شان از آن نوع باشد شکستگی ساده است. همان طور که از نام آن مشخص است، در این شکستگی استخوان تنها از یک ناحیه میشکند و هیچ آسیب دیگری اتفاق نمی افتد. شکستگیهای دیگر عبارتند از:

•    شکستگی باز: استخوانِ شکسته، پوست را سوراخ کرده است

•    شکستگی در هم فرورفته: یک انتهای استخوانِ شکسته وارد استخوان دیگر شده است

•    شکستگی چند تکه: بخشی از استخوان به چند تکه خرد شده است

•    شکستگی ترکه ای: استخوان کودک که خم شده و ترک میخورد اما نمیشکند

•    شکستگی کنده شدن: انقباض قدرتمند عضله استخوان تاندون (زردپی) را محکم کشیده و شکستگی ایجاد میکند

•    شکستگی پاتولوژی: استخوان به واسطه بیماری ضعیف شده و با وارد آمدن ضربه ضعیفی میشکند

تهیه و ترجمه : گروه سلامت سیمرغ 
اختصاصی سیمرغ