بیماری های ناخن و آشنایی با ساختار ناخن

با بیماریهای ناخن و ساختار ناخن آشنا شویم

ناخن علاوه بر زیبایی دستان، در کار کرد انگشتان و حفاظت از بافت نرم دست نقش مهمی دارد و از همه مهمتر در صورتی که ناخن دچار بیماری و یا عفونت گردد درد بسیار شدیدی بوجود خواهد آورد که آسایش را از بین می برد. ناخن نیز مانند هر عضو دیگری از بدن در معرض بسیاری از عوامل بیماری زا قرار دارد: باکتری ها، قارچ ها، ویروسها، عوامل شیمیائی و فیزیکی، …..،   همچنین گاهی یک عامل بیماری زا، تنها ناخن را مورد تهاجم قرار میدهد و در آن ایجاد بیماری میکند و گاهی یک بیماری که قسمتهای دیگر بدن را مبتلا کرده، به ناخن نیز گسترش پیدا میکند. با این وجود میتوان گفت به طور کلی بیماری های ناخن خیلی شایع نیستند.

ساختار ناخن

ناخن ها از لایه های پروتئینی تشكیل شده اند كه كراتین نام دارد. ناخن ها كمك می كنند تا اشیاء را دستكاری كنیم و از بافت حساس نوك انگشتان محافظت می كنند. هر ناخن از چندین بخش تشكیل می شود كه عبارتند از:

۱ -صفحه اصلی یا پلاك ناخن، این قسمت همان سطح رویی ناخن را تشكیل می دهد كه بیشتر در معرض دید قرار دارد.

۲- چین ناخن، پوستی كه از سه طرف ناخن، را احاطه كرده است.

۳- بستر ناخن، پوستی كه در زیر صفحه اصلی ناخن قرار دارد.

۴- كوتیكول Cuticle ، بافتی كه صفحه ناخن را در قاعده ناخن می پوشاند.

۵- بافت زایشی matrix ، ناحیه ای است كه زیر كوتیكول قرار دارد و رشد ناخن از آن قسمت صورت می گیرد.

۶- لانولا Lunula ، قسمت هلال شكل سفیدرنگی كه در قاعده ناخن قرار دارد.

ناخن ها به طور متوسط روزانه یك دهم میلی متر رشد می كنند و حدود ۶-۴ ماه طول می كشد كه یك ناخن از محل بافت زایشی تا نوك انگشت برسد.در ناخن های انگشتان پا، رشد كندتر صورت گرفته و این زمان به ۱۲-۸ ماه می رسد. رشد ناخن ها در دست مسلط (دستی كه بیشتر با آن كار می كنیم)، سریعتر است.

همچنین رشد ناخن به سن، فصل و تغذیه بستگی دارد. آنها در تابستان سریعتر از زمستان رشد می كنند. ناخن ها نفوذپذیرند، یعنی مایعاتی كه با ناخن در تماس هستند جذب آن می شوند.

بیماری های ناخن و ناهنجاری های آن

برخی از علایمی كه در ناخن ها دیده می شود نیازمند توجه خاصی نیستند مانند خطوط عمودی كه با افزایش سن، گرایش به بدتر شدن دارند یا لكه ها و خطوط سفیدی كه معمولا به مرور زمان به سمت بیرون رشد كرده و محو می شوند. نمونه هایی از این دسته تغییرات عبارتند از:

– لكه های سفید

شایع ترین عارضه در ناخن هاست كه معمولا در اثر ضربه های ضعیف مانند كوبیدن ناخن ها روی میز و یا جاهای دیگر ایجاد می شوند. بیشتر در كسانی دیده می شود كه كار یدی انجام می دهند. نیاز به درمان ندارد. این لكه ها به مرور زمان به سمت بیرون رشد می كنند.

– شیارهای عمودی

افزایش سن و قرار دادن ناخن ها در آب، آنها را مستعد نازك تر شدن و نرم تر شدن می كند. نازك شدن ناخن ها موجب ایجاد شیارهای عمودی در روی آنها می شود، استفاده از منابع غذایی حاوی آهن و روی می تواند موجب سفت تر شدن ناخن ها شده و از بروز چنین علایمی جلوگیری كند. ماساژ دادن ناخن ها با روغن بادام نیز موجب سفت تر شدن ناخن و حفاظت از آنها می شود. 

– سیاه شدن ناخن ها یا كبودی زیرناخن

وارد شدن ضربه به ناخن، موجب پارگی مویرگهای بستر و خونمردگی Hematoma ناخن میشود. خون حاصل ما بین صفحه ناخن و بستر آن به دام افتاده، خونمردگی (هماتوم ) تشکیل میشود. هماتوم میتواند موجب جدا شدن و افتادن   ناخن شود. همچنین ممکن است موجب عفونت شود، زیرا بافت هماتوم برای رشد باکتری   ها و قارچها مناسب است. جذب شدن خودبخود هماتوم ممکن است مدتی   طول بکشد   و گاهی موجب تغییر شکل ناخن میشود.

برخی دیگر از ناهنجاری های ناخن نیازمند توجه و پیگیری درمان هستند كه به طور عمده به سه دسته موضعی، مادرزادی یا ژنتیك و ناهنجاری های همراه با بیماری های پوستی یا بیماری های سیستمیك، تقسیم می شوند. مانند:

– پارونیشی Paronychia

یك عفونت باكتریایی، قارچی یا ویروسی است كه بافت اطراف ناخن را درگیر كرده و موجب احساس درد، تورم، زق زق و قرمزی در این نواحی می شود. در چنین وضعیتی عامل ایجادكننده عفونت شناسایی شده و درمان مناسب با داروهای ضدقارچ، باكتری یا ویروس انتخاب می شود.

عفونت چین پوستی احاطه كننده ناخنهای دست یا پا (چین ناخنی) پارونیشی نام دارد. عفونت باعث درد و تورم میشود، كه ممكن است بسته به علت زمینه ای به صورت ناگهانی (پارونیشی حاد) یا تدریجی طی ماهها (پارونیشی مزمن) به وجود آید. یك یا تعداد بیشتری ناخن ممكن است مبتلا شوند.

علل بیماری:

پارونیشی حاد معمولاً به علت یك عفونت باكتریایی است كه از طریق یك بریدگی یا شكاف در پوست، وارد چین ناخنی شده است. فرو بردن مكرر دستها در آب یك عامل خطر است، پارونیشی مزمن در بین افرادی همچون آشپزها كه مكرراً دستهایشان را در آب فرو می كنند، شایع است. پوست اطراف ناخن از آن جدا و نرم شده و معمولاً توسط یك ارگانیسم مخمری، عفونی می گردد. ممكن است یك عفونت باكتریایی ثانویه سوار شود و یك پارونیشی حاد به وجود آید. بعضی از افراد با مقاومت كاهش یافته در برابر عفونت، مثل مبتلایان به مرض قند، در معرض خطر افزایش یافته پارونیشی میباشند. سن، جنس و ژنتیك، عوامل موثر بر این بیماری نیستند.

علایم بیماری:

معمولاً علایم پارونیشی حاد در عرض 24 ساعت پس از عفونت ظاهر میشوند و عبارتند از:

– درد وتورم در یك طرف چین ناخنی

– تشكیل چرك در اطراف ناخن

در صورتیكه پارونیشی حاد درمان نشود، ممكن است ناخن از بستر خود جدا شده، و نهایتاً بیفتد. علایم پارونیشی مزمن طی چندین ماه به وجود می آیند. این وضعیت ممكن است باعث مقداری ناراحتی و تورم شود، اما معمولاً تكشیل چرك، وجود ندارد. نهایتاً ناخن مبتلا، مختصری ضخیم شده، ستیغهای افقی تشكیل گردیده و تغییر رنگ قهوه ای ایجاد میشود.

درمان بیماری:

پزشك ممكن است برای پارونیشی حاد، آنتی بیوتیك خوراكی تجویز كند، در موارد شدید، احتمال دارد، چرك تحت بی حسی موضعی تخلیه شود. پارونیشی مزمن، ممكن است توسط یك كرم حاوی داروی ضدقارچ درمان گردد. اما اگر یك عفونت ثانویه وجود داشته باشد، پزشك ممكن است داروهای ضدقارچی قویتر و آنتی بیوتیك خوراكی تجویز نماید. پارونیشی حاد، در عرض چند روز پس از درمان بهبود می یابد. در مورد پارونیشی مزمن ممكن است چندین هفته وقت صرف شود.

جهت پیشگیری از پارونیشی مزمن، باید دستهایتان را پس از شستن، كاملاً خشك كنید و هنگامی كه دستهایتان در آب است، دستكش پلاستیكی با آستر پنبه ای بپوشید.

– عفونتهای قارچی Onychomycosis

یك عفونت قارچی ناخن است كه ریشه كن كردن آن آسان نیست، عفونت رایجی كه اغلب (حدود ۴۰درصد موارد) با یك بیماری قارچی در قسمت دیگری از بدن همراه است.

قارچها نزدیک  به نیمی از بیماریهای ناخن را ایجاد میکنند و درمانشان آسان نیست. در این موارد ذراتی debris به رنگهای مختلف در زیر ناخن پدید می آیند که ضمن جدا کردن ناخن از بستر آن، بسته به نوع قارچ، موجب تغییر رنگ ناخن عمدتا به رنگهای سفید، زرد، قهوهای یا مشکی میشوند. با رشد بیشتر قارچ، بافت و نمای ظاهری ناخن تغییر میکند. در صورت عدم درمان و با تجمع بیشتر debris صفحه ناخن به تریج خرد شده، کاملا از بستر ناخن جدا میشود.

رعایت نکردن بهداشت فردی و پدیکور یا مانیکور نامناسب ازعلل مستعد کننده ابتلا میباشند. Onychomycosis در انگشتان پا تا چهار برابر بیشتر دیده میشود.

 پیشگیری بسیار آسانتر از درمان است. برای پیشگیری لازم است ناخنها همیشه خشک و تمیز نگاه داشته شوند. جورابها را باید مرتب تعویض نمود. همچنین باید از آسیب به پوست و بافت اطراف ناخن جدا پرهیز شود. در هنگام پدیکوریا مانیکور نباید کوتیکول را برداشت.

در این نوع عفونت، معمولا داروهای ضدقارچ خوراكی به مدت حداقل ۶ هفته برای ناخن های انگشتان دست و ۱۲هفته برای ناخن های انگشتان پا تجویز می شود. شكل دیگری از درمان نیز توصیه می شود و آن تجویز دارو با مقدار بیشتر برای هفت روز در هر ماه به مدت ۳-۲ ماه است. درمان های موضعی نیز به عنوان شیوه های جدیدتر درمان در دسترس  هستند.

– جدا شدن ناخن از بستر ناخن

(Onycholysis) در این حالت صفحه ناخن از بستر خود جدا می شود. شایع ترین علت بیماری، پسوریازیس و یا تماس بیش از حد با شوینده ها است، این مشكل با عوامل دیگری نیز مانند ضربه یا گیر كردن ناخن به جایی، واكنش های دارویی، بیماری های قارچی و واكنش به ناخن های مصنوعی ارتباط دارد. تایپ كردن و كار با صفحه كلید به مدت طولانی هم ممكن است موجب بروز چنین مشكلی شود.

بد نیست كه بدانیم حدود ۵۰درصد از بزرگسالانی كه مبتلا به بیماری پوستی پسوریازیس هستند از ناهنجاری های ناخن رنج می برند.

– سندروم ناخن زرد

 تورم در دست ها و یا وضعیت تنفسی شخص از قبیل برونشیت مزمن، ممكن است باعث شود تا در یك یا چند ناخن رنگ های زرد و یا سبز مشاهده شود. این علامت معمولا با رشد آهسته تر ناخن ها همراه است به طوری كه كوتاه كردن ناخن ها به هر از چندماه یكبار به تعویق می افتد.

– سوراخ سوراخ شدن ناخن

(Pitting) در این حالت ناخن كمی شبیه به انگشتانه خیاطی می شود. این حالت ممكن است در اثر ضربه ایجاد شود یا ممكن است از عوارض بیماری هایی نظیر پسوریازیس، اگزما یا آرتریت باشد.

– ضخیم شدن ناخن ها  Onychauxis

اصلی ترین دلیل این ناهنجاری، عفونت های قارچی و پسوریازیس است. ضربه و كهولت سن نیز ممكن است دلیل دیگری باشد. معمولا با درمان مشكل اصلی وضعیت ناخن به حالت عادی برمی گردد.

– ناخن ضخیم و پیچ دار Onychogryposis

 به ناخن ضخیم شده گفته میشود که به درون و زیر خود   پیچ خورده باشد و به خودی خود یک بیماری نیست بلکه عمدتا در اثر سن بالا، ضربه  به ناخن، عفونت قارچی و برخی بیماری ها از قبیل دیابت ایجاد میشود.

– تیرگی ناخن

در این حالت ناخن ها مات و كدر بوده و در نوك آنها نوار تیره رنگی دیده می شود. این علامت ممكن است نشانی از یك بیماری جدی مانند سرطان، نارسایی های احتقانی قلب و یا دیابت باشد. این علامت ممكن است ناشی از كهولت سن نیز باشد.

– خطوط تیره ناخنی   Melanonychia 

 خطوطی عمودی هستند که به رنگهای خاکستری، قهوه   ای یا سیاه دیده میشوند. در اثر افزایش فعالیت و یا تعداد سلولهای رنگدانه ای  ماتریکس ایجاد میشوند. در صورت مشاهده باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.

– چماقی شدن ناخن ها

در این حالت ناخن ها به دور انگشتان خمیده می شود. این حالت ممكن است مادرزادی بوده و یا ناشی از كمبود اكسیژن باشد كه در بیماری های ریوی دیده می شود. 

– شیارهای عرضی

خطوط بیو Beau’s Lines شیارهایی هستند كه در عرض ناخن مشاهده می شود. همانطور که میدانید ناخن در ماتریکس   ساخته میشود. برخی عوامل از قبیل تروما، سوء تغذیه، شیمی درمانی و اصولا هر رخداد و بیماری شدید جسمی یا روحی  میتوانند  موجب اختلال در ساخت ناخن توسط ماتریکس شوند.   نتیجتا ناخنی که در طول بیماری ساخته میشود از نظر ظاهر، بافت   و ترکیبات متفاوت است. به همین دلیل به شکل یک خط عرضی، کمی تیره تر و نیز  فرورفته دیده میشود، که به آن خط بیو گفته میشود. از آنجایی که این ناخن ناقص، قبلا تولید شده و شکل گرفته، نمیتوان آنرا به حالت اصلی و سالم در آورد، بلکه با رشد ناخن به بیرون رانده میشود. اما آنچه مهم است علت بوجود آورنده آن است که لازم است با مراجعه به پزشک مورد برسی قرار گیرد. 

– تحلیل ناخن Onychatrophia

در حقیقت همان تحلیل رفتن ناخن است. در این حالت رشد ناخن بسیار کند است به طوری که لبه آزاد ناخن نیز وجود ندارد.   همچنین ناخن جلای خود را از دست داده،کدر میشود. در برخی موارد ناخن خرد شده  و کاملا می افتد. علت این حالت آسیب دیدن  ماتریکس میباشد که معمولا در طی   برخی بیماری های شدید رخ میدهد.

– خطوط هلالی شكل

(Mees' lines) خط های هلالی شكلی هستند كه در امتداد لانولا دیده می شوند. این خطوط، سفیدرنگ بوده و در مسمومیت با آرسنیك بروز می كنند.

– ناخن قا شقی شکل Koilonychia

در این حالت ناخن ها، نرم، فرورفته و قاشقی شكل، با لبه های برجسته و به حالت مقعر میباشند. فرورفتگی روی ناخن ها معمولا به حدی است كه می تواند یك قطره از مایع را در خود نگه دارد. این ناهنجاری در كم خونی های ناشی از فقر آهن دیده می شود.

– ناخن فرورفته پا ingrown toenail

ناخن فرورفته پا، هنگامی رخ می‌دهد كه ناخن پا به درون پوست رشد می‌كند. این عارضه ممكن است كاملا دردناك باشد و عفونی شود، بنابراین مهم است كه به محض تشخیص ناخن فرورفته مراقبت فوری از آن به عمل آید.

 این اقدامات را برای درمان ناخن فرورفته انجام دهید:

سه تا چهار بار در روز پا را در آب گرم بخیسانید.

 هنگامی پا را نخیسانده‌اید،‌ پنجه پا را پاك و خشك نگهدارید.

در هنگامی كه این عارضه در حال بهبود یافتن است، صندل‌های جلو باز بپوشید. اگر حتما باید كفش بپوشید،‌كفش راحتی را انتخاب كنید كه به پنجه پایتان فشار نیاورد.

به دقت یك برش از یك تكه كوچك از پد استریل را بین پوست و ناخن پا قرار دهید. هر روز این پانسمان را عوض كنید.

از یك مسكن معمول مانند ایبوپروفن یا استامینوفن برای تخفیف درد استفاده كنید.

 معمولا در طول دو یا سه روز باید علائم بهبودی را مشاهده كنید. در غیر اینصورت با دكترتان تماس بگیرید.

با این مشخصات و علایمی كه مطرح شد، اگر حدس می زنید و یا مشكوك هستید كه مشكلی دارید یا نه، سعی كنید با یك پزشك عمومی یا یك متخصص پوست مشورت كنید تا با انجام مشاهدات و آزمایشات لازم، تشخیص مناسب را ارایه كند. فراموش نكنید وقتی به دیدن پزشك خود می روید لاك های روی ناخن خود را پاك كنید تا بشود ناخن را دید.

به یاد داشته باشید كه مهمترین مسأله در بحث مراقبت از ناخن ها این است كه از استفاده نادرست از ناخن ها پرهیز كنید. از آنها به عنوان یك وسیله استفاده نكنید. آنها را نجوید و یا پوست اطراف آن را نكنید. معمولا موقع مرتب كردن ناخن ها، پوست انتهای ناخن(cuticle) را از ناخن جدا كرده یا آنرا می چینند كه این كار نیز درست نیست.

بهتر است از محلول ها و موادی كه برای نرم كردن پوست استفاده می كنید به ناخن ها نیز بمالید. بریدگی های كوچك در كناره های ناخن می تواند راهی برای ورود باكتری ها یا قارچ ها باشد و ایجاد عفونت كند. عفونت نسوج نرم مجاور ناخن paronychia، ناخن ها به كندی رشد می كنند و علایم آسیب دیدگی تا ماه ها روی ناخن ها باقی می ماند.

اگر ناخن های شما خشك و شكننده است یا اینكه ورق ورق شده و می شكند، موقع استفاده از آب، صابون و دیگر شوینده ها، از دستكش های پلاستیكی یا دستكش های ظرفشویی با آستر كتانی استفاده كنید و به طور مرتب دست ها و ناخن های خود را با مرطوب كننده ها مرطوب نگه دارید.

عوامل و عفونت های موثر بر بیماری های ناخن

– زگیل wart

در حقیقت یک تومور خوشخیم  پوستی است که بدلیل عفونت ویروسی ایجاد میشود و میتواند پوست زیرین و یا   اطراف ناخن را درگیر کرده، نتیجتا موجب تغییر شکل و یا انهدام صفحه ناخن  میشود. این بیماری در بسیاری از موارد دردناک است.

– عفونت  سودومونا   Pseudomonas 

 سودومونا نوعی باکتری است که میتواند به ناخن تهاجم کند. این باکتری ممکن است در ناخن طبیعی و یا مابین ناخن طبیعی و مصنوعی ( کاشته شده) رشد کند. وجود   رطوبت به نفوذ و رشد باکتری کمک میکند. مشخصه بارز این عفونت تغییر رنگ ناخن  به رنگ سبز است. با افزایش شدت بیماری رنگ سبز نیز پررنگ تر میشود و ممکن   است صفحه ناخن از بستر خود جدا شود.

– پسوریازیس   Psoriasis

 یک بیماری مزمن و گسترده پوستی است که ممکن است به ناخن نیز گسترش یابد. در این صورت سطح ناخن ناهموار، موج دار و دارای  فرورفتگی های ریز فراوان میشود. تغییر رنگ ناخن به زرد تا قرمز قهوه ای و یا   جداشدن ناخن از بستر نیز ممکن است دیده شود.

– جویدن  ناخن

ترک این عادت بسیار مشکل است. در کودکان شیوع بیشتری دارد که اکثرا با   افزایش سن بر طرف میشود. اما وجود این عادت دربالغین با بیماریهای اضطرابی  مرتبط است. جویدن ناخنها نه تنها نمای ظاهری ناخن را تغییرمیدهد، بلکه موجب   انتقال باکتری ها از دست به دهان و بر عکس میشود. همچنین با آسیب پوست اطراف ناخن، امکان نفوذ و گسترش باکتری ها به داخل آن فراهم می آید.

روش هایی برای سفت تر شدن ناخن ها و حفاظت از ناخن ها

– ناخن های خود را كوتاه نگه دارید و نوك آن را كمی گرد كنید.

– از سفت  كننده های ناخن استفاده كنید اما از محصولاتی كه در آنها از فرمالدئید و تولوئن سولفا نامید، استفاده شده باشد بپرهیزید. زیرا این مواد شیمیایی ممكن است موجب خارش، قرمزی و تحریك پوست شود.

– هر وقت دستهایتان را شست و شو می دهید، پس از شست وشو از یك مرطوب كننده برای مرطوب نگه داشتن دستها استفاده كنید.

– موقع خواب ناخن ها و پوست اطراف آن را با مرطوب كننده ها، مرطوب كرده و یك دستكش پنبه ای بپوشید.

– از پاك كننده های لاك ناخن، بیش از دوبار در ماه استفاده نكنید. اگر نیاز به پاك كردن لاك از روی ناخن ها دارید از پاك كننده هایی كه حاوی استون هستند استفاده نكنید زیرا ممكن است ناخن ها را خشك كند.

– ناخن های حساس و شكننده را بعد از حمام كردن یا پس از خیساندن در آب ولرم به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه مرتب كنید و پس از مرتب كردن از مرطوب كننده ها استفاده كنید.

– بریدگی ها و شكاف های ناخن را با چسب ناخن یا با یك لاك بی رنگ ترمیم كنید.

بیشتر بدانید : ناخن پا چه بیماری هایی را برملا می کند؟

گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع: pezeshk.us