همین یك جمله كافی نیست؟ «سطح تستوسترون (هورمون مردانه) در یك مرد 40 ساله امروزی به اندازه یك مرد 70 ساله 30 سال قبل است». حق دارید نگران باشید. از نظر فیزیولوژیك، مردهای امروزی به اندازه مردهای قدیم «مرد» نیستند. میتوانید همچنان به مرام و معرفت و خلق و خوی مردانه شوهرتان بنازید؛ اما بازهم نمیتوانید به این فكر نكنید كه واقعا چه بلایی سر مردانگی همسرتان آمده؟ بدون شك این یك درد مشترك است. نه فقط هیچ مردی دلش نمیخواهد زود پیر شود؛ كه هیچ زنی هم نمیخواهد شوهرش زود به یك پیرمرد غرغرو تبدیل شود. تا امروز زنها نگران چاقی و بیاعصابی و بیمیلی جنسی و گرگرفتگی و هزار جور مشكلی بودند كه بعد از فوت كردن پنجاهمین شمع روی كیك تولدشان در انتظارشان بود؛ حالا باید از این بترسند كه همین بلاها، شاید زودتر، سر شوهرشان بیاید. ظاهرا این از عوارض دنیای مدرن است؛ مردهایی كه به اندازه پدرانشان مرد نیستند. محققان ثابت كردهاند «استرس» مهمترین عامل این فرسودگی هورمونی در مردان قرن بیست و یكم است. اما چه میشود كرد؟ آیا راه نجاتی نیست؟ حتما هست. مخصوصا وقتی هنوز میبینیم مردانی را كه در 90 سالگی به اندازه یك مرد 30 ساله تستوسترون دارند. پس با نگاهی مثبت و امیدوار به زندگی این مقاله را دنبال كنید.
لابد زیاد شنیدهاید كه مردها هم یائسه میشوند. یائسگی و همه علایم آن، نتیجه مستقیم افت سطح هورمونهای جنسی (در زنان: استروژن و در مردان: تستوسترون) است. یائسگی در زنان یك اتفاق ناگهانی است. در حوالی 50 سالگی، ناگهان و ظرف چند ماه، تخمدانها دست از كار میكشند و دیگر استروژن تولید نمیكنند اما در مردان، این اتفاق، تدریجی است و ظرف چند سال اتفاق میافتد. اینكه دقیقا از كی شروع میشود و با چه سرعتی پیش میرود، دقیقا معلوم نیست اما این را فهمیدهایم كه سرعت آن در مردان نسلهای جدید، بسیار بیشتر از قبل شده است. خیلی از زوجها كه چند سال از ازدواجشان میگذرد، از روتین شدن زندگی روزانه و كاهش تمایلشان برای روابط زناشویی شكایت دارند؛ شكایتی كه سالهای گذشته خیلی كمتر شنیده میشد. اغلب مردم، برای این عادی شدن هزار و یك دلیل میآورند، اما محققان میگویند گوشه ذهنتان باید به هورمونها هم فكر كنید. آنها میگویند به جای اینكه به این نتیجه برسید كه كل زندگی همین است، اولا بهتر است آزمایشی برای اندازهگیری میزان تستوسترون بدنتان انجام دهید. گاهی اوقات همین آزمایش ساده و تشخیص و درمان كمبود تستوسترون میتواند خیلی راحت شما را به روزهای خوب زندگی زناشویی بازگرداند اما اینكه چرا این هورمون اینقدر مهم است كه حتی میتواند برای ادامه زندگی مشترك تعیین كننده باشد و بالا و پایین شدنش به چه عواملی بستگی دارد، موضوع این مقاله است.
تستوسترون چیست؟
تستوسترون یكی از هورمونهایی است كه بهطور طبیعی در بدن ترشح شده و باعث بلوغ مردان میشود. این هورمون را میتوان هورمون اصلی بیضه دانست. اگر چه تخمدان زنان نیز كمی از این هورمون را تولید میكند (و همان هم نقشی مهم در میزان میل جنسی خانمها دارد) اما تستوسترون در غلظتهای بسیار بالاتر در مردان تولید میشود. در حوالی بلوغ، با افزایش آن، صفات ثانویه جنسی از جمله صدای بم، رویش موی صورت، بم شدن صدا، ریزش موی مدل مردانه و ویژگیهای آنابولیك مانند رشد عضلات و توده استخوانی ایجاد میشود. در سالهای بعد هم این هورمون علاوه بر كمك به میل جنسی سالم در ساختمان توده عضلانی و حفظ سطح انرژی موثر است. در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری در رابطه با مزایای این هورمون در بدن انجام شده كه نتایج كلی آن نشان میدهد این هورمون میتواند اثرات ناشی از پیری را كاهش دهد. در واقع افت این هورمون است كه بسیاری از خصوصیتهای منفی دوره سالمندی را باعث میشود.
هورمون مردانه چه طور تنظیم میشود؟
ترشح نوعی هورمون به نام «GnRH» توسط هیپوتالاموس به هیپوفیز كمك میكند كه هورمونی به نام «LH» ترشح شود كه روی سلولهای خاص بیضه یا همان سلولهای لیدیگ اثر میگذارد. درواقع این هورمون است كه با تاثیر بر سلولهای بیضه سطح خونی تستوسترون را تنظیم میكند. بخش زیادی از تستوسترونی كه در بافتها مستقر میشود، در اعضایی مانند پروستات و دستگاه تناسلی خارجی به دیهیدروتستوسترون تبدیل میشود. برخی از اثرات تستوسترون به همین تبدیل وابستهاند؛ در حالی كه برخی دیگر این طور نیستند. این روند ظاهرا ساده سالهاست كه شناخته شده بود، اما ارتباط آن با ویژگیهای رفتاری ما، تنها چند سالی است كه روشن شده. مثلا، تعجب خواهید كرد اگر بدانید این موضوع روشن شده كه وقتی مردها عاشق میشوند، ابتدا سطح مادهای به نام دوپامین در مغز آنها افزایش مییابد و همین فرآیند، ترشح تستوسترون را هم افزایش میدهد. در واقع، احساسات عاشقانه، تمایل جنسی مردان را هم شعلهور میكند.
یك حقیقت ترسناك
در طول زندگی جنینی هم گنادوتروپین جفتی، بیضهها را وادار به ترشح مقادیر متوسطی از تستوسترون میكند و تستوسترون در تمام دوره تكامل جنینی و حداقل 10 هفته پس از تولد ترشح میشود؛ از آن پس در دوران كودكی تقریبا هیچ تستوسترونی تولید نمیشود. اما در حدود سنین 10 تا 13 سالگی كه شروع بلوغ است، ترشح تستوسترون تحت تاثیر هورمونهای گنادوتروپیك هیپوفیز قدامی به سرعت افزایش مییابد و این ترشح زیاد در بقیه طول عمر ادامه مییابد. با بالا رفتن سن اندازه تستوسترون مرد آرام آرام رو به كاهش میگذارد. كاهش در سطح تستوسترون را یائسگی مردان یا آندروپوز هم مینامند. پیش از این گفته میشد تستوسترون بهطور طبیعی بعد از 30 سالگی شروع به كاهش میكند و هر سال حدود یك درصد از آن كم میشود و زمانی كه به 40 سالگی برسید این كاهش به دو درصد در سال میرسد؛ اما این همانجایی است كه تغییرات بزرگ اتفاق افتاده است. در 20 سال گذشته میزان كاهش تستوسترون 20 تا 30 درصد بیشتر شده است. برای همین است كه نه تنها مردان (و همسرانشان) باید تلاش كنند سطح این هورمون را بالا نگه دارند بلكه آنچه برپدرانشان گذشته را هم باید بازیابی كنند. تحقیقات نشان داده كمبود تستوسترون در حال حاضر رو به افزایش است. همین حالا بیش از پنج میلیون نفر در سراسر جهان با این تشخیص تحت درمان هستند و میشود حدس زد چه تعداد از مردان بدون اینكه بدانند با این مشكل درگیرند.
چربیها مقصرند؟
اما چرا مردان به تستوسترون پایین مبتلا میشوند؟ یك جواب ساده چربی است. هر چه شما چاقتر باشید تستوسترونتان پایینتر است. هرچه میزان بافت چربی بدنتان بیشتر باشد آروماتاز بیشتری تولید میكنید؛ آنزیمی كه تستوسترون را به هورمون زنانه استروژن تبدیل میكند (این همان چیزی است كه آدمهای چاقتر را عاطفیتر و نرمتر میكند!). اما كم كردن چربی این اطمینان را به شما میدهد كه میتوانید باز تستوسترون تولید كنید و تا میتوانید جوان بمانید. اما در سالهای اخیر، نقش یك عامل دیگر غیر از چربی پررنگتر شده است: استرس!
آیا مردان باید تنپرور باشند؟!
بالا رفتن استرس و كاهش هورمون تستوسترون علائم مشابهای دارند كه برخی از آنها شامل از دست دادن میل جنسی، خستگی، مشكلات خواب، احساس افسردگی، كمبود انرژی و علاقه و كجخلقی است. البته خیلی سخت است كه بدانیم این علائم به دلیل استرس اتفاق میافتد یا تستوسترون پایین؛ چون سطح تستوسترون در طول روز مدام تغییر میكند، اما این ایده كه یك مرد اگر بتواند استرساش را كاهش دهد، تستوستروناش را افزایش میدهد و درنتیجه میل جنسیاش افزایش پیدا كند، ایدهای منطقی است. به یاد بیاورید تصویر كلیشهای جوامع روستایی را كه در آن مردها همیشه عصر در قهوهخانه یا میدان شهر مینشستند و چپق دود میكردند و همین طور مردان امروزی، وقتی شبها ترجیح میدهند روی مبل بخوابند و با كنترل تلویزیون وقت بگذرانند. آنها در حال بازسازی ذخایر تستوسترونشان هستند؛ درحالیكه همسرشان ممكن است آنها راه به هزار چیز متهم كند!
این توصیهها تكراری است نخوانید لطفا!
باز هم محققان میگویند مهمترین توصیهها برای بازیابی تستوسترون از دست رفته، تغییراتی در شیوه زندگی است. تغییراتی كه میتواند نتایج سریعی داشته باشد شامل ورزش كردن به صورت مرتب، نكشیدن سیگار، كاهش مصرف كافئین، رژیم غذایی سالم و خواب كافی است. همچنین كاهش وزن ممكن است تاثیر كاملا دراماتیكی روی تمایل و سلامت جنسی یك مرد داشته باشد. حتی اختلال نعوظ میتواند نتیجه استرس باشد. دقیقا اینجاست كه نقش زنان در زندگی مردان هم پررنگ میشود. آنها میتوانند تاثیر مهمی در ایجاد حس موفقیت در مردان داشته باشند؛ عاملی كه بهشدت استرس مردان را كم میكند اما عملا و در بسیاری از زندگیهای مشترك، چنین موهبتی را از مردان دریغ میكنند. درواقع آنها با دست خودشان مرد را به سمت دره هل میدهند و در همان حال از مردی كه نمیتواند خودش را از سقوط به دره نجات دهد، انتقاد میكنند.
خواب كافی را دستكم نگیرید
روشن شده كه كمبود خواب میتواند سطح تستوسترون را مورد آسیب قرار دهد. استرس باعث افزایش كورتیزول میشود كه با وقفه در الگوی خواب مرتبط است و كمبود خواب این هورمون را افزایش میدهد و ادامه خواب شما را هم بدتر میكند. تحقیقات نشان داده كیفیت خواب پایین میتواند تا 15 درصد سطح تستوسترون را كاهش دهد. شگفتانگیز یا ترسناك اینكه این تغییرات به سرعت اتفاق میافتد و بعد از یك هفته كمخوابی، نوسانات خلقوخو، قدرت كم و عدم تمركز در مردان گزارش شده است. به همین دلیل 7 تا 8 ساعت خواب شبانه توصیه میشود. اگر مردی چند روز بدخواب باشد، هم خودش و هم همسرش باید تلاش كنند تا این كمبود خواب به بیش از یك هفته نرسد، چون تاثیر مستقیمی بر كاهش این هورمون و میل و توانایی او به روابط زناشویی میگذارد.
ورزشهای مقاومتی انجام دهید
اگر مردی هدفاش تناسب اندام و رسیدن به سطح مناسب تستوسترون باشد، یكی از كارهایی كه باید انجام دهد ورزشهای مقاومتی است؛ ورزشهایی كه چربیها را كاهش میدهد تا فرآیند عضلهسازی اتفاق بیفتد. به عضلاتتان مانند ماشین نگاه كنید و تستوسترون را مثل موتور ببینید. شما باید سوخت خوبی استفاده كنید، اما اگر موتور بتركد ماشین حتی با بهترین سوخت هم راه نمیرود. چند ساعت بعد از انجام ورزشهای مقاومتی میزان تستوسترون بدن مردان افزایش مییابد. یك نكته دیگر را هم به خاطر داشته باشید. تحقیقات نشان میدهد هر وعده غذایی كه بیشتر از 300 كالری دارد، میتواند تستوسترون را كاهش دهد. همه اینها یعنی نقش یك زن در تنظیم تستوسترون همسرش فوقالعاده حیاتی است!
غذاهای تستوسترونساز
یكی از موادی كه میتواند سطح تستوسترون بدنتان را افزایش دهد عنصر روی (Zinc) است. بهترین منبع غذایی روی، گوشت بهویژه گوشت سفید مرغ است. بهترین نوع ماهی هم سالمون یا همان ماهی آزاد است. اگر گیاهخوار هستید به جای گوشت میتوانید از حبوبات و بادامزمینی استفاده كنید چون هیچ میوهای به تولید تستوسترون كمك نمیكند. برخی از میوههای سرشار از ویتامین A نیز تولید تستوسترون را تقویت میكنند كه ازجمله آنها میتوان به سیب، طالبی، آناناس و مركبات اشاره كرد. سبزیهایی مانند گوجهفرنگی و فلفل دلمهای جزو منابع غنی ویتامین A هستند كه به تولید تستوسترون كمك میكنند. آن روی سكه هم غذاهایی است كه قاتل تستوسترون هستند. غذاهای سرخ كردنی، قند و كافئین با تحریك بیش از حد غده آدرنال باعث خستگی این غده شده و باعث میشوند هورمون تستوسترون تولید نشود. (بنابراین اگر صبحانه را با قهوه و شكر شروع كردهاید همه تلاشی كه با ورزش صبحگاهی در تولید تستوسترون انجام دادید بینتیجه شده! میتوانید برای صبحانه فردا املت را همراه گوجه فرنگی و فلفل دلمهای میل كنید.) اگر در تلاش برای افزایش تولید تستوسترون بدن از طریق رژیم غذایی هستید، باید از غذاهای خاص اجتناب كنید. برای مثال خوردن پروتئین بیش از حد میتواند مقدار تستوسترون دفع شده در ادرار را افزایش دهد. درواقع مصرف پروتئین، در حدود 0.8 تا یک گرم بهازای هر نیمكیلوگرم از وزن بدن مناسب است.
نكته آخر اینكه مقادیر بالای ویتامین E هم باعث افزایش سطح تستوسترون میشود و هم فعالیت اسپرمها را بهبود میبخشد. غذاهای سرشار از ویتامین E عبارتند از مغزهای روغنی، اسفناج، آووكادو، روغن زیتون و بروكلی. مغزهای روغنی چربیهای سالمی هستند كه اسیدهای چرب ضروریشان به دلیل افزایش سطح تستوسترون لازم است. خوردن روزانه یك مشت آجیل منجر به ایجاد یك رژیم متعادل به علاوه كمك به افزایش تستوسترونتان میشود.
چطور بفهمیم كم شده؟
در معاینه بدنی، معمولا كاهش حجم بیضهها، كاهش موهای بدن، كاهش حجم عضلات و پوكی استخوان را میتوان نشانههای بارز شك به كاهش تستوسترون دانست. اینها همان علایمی هستند كه به تدریج در یك مرد سالمند مشاهده میشوند اما گاهی هم این تغییرات آنقدر نامحسوس است كه با معاینه نمیتوان تشخیص داد. بنابراین آزمایش خون لازم میشود. در آزمایش خون هم معمولا از راه اندازهگیری تستوسترون نمونه خون 8 صبح میتوان به نتیجه مطمئن رسید. معمولا هورمونهای تیروئید، ملاتونین، DHEA و فاكتور شبه انسولین هم اندازهگیری میشود. برخی از پزشكان پیشنهاد میكنند با شروع 35 سالگی هر پنج سال سطح این هورمون بررسی شود. اگر میخواهید بدانید میزان این هورمون در شما طبیعی است یا نه باید بدانید كه غلظت 300 تا یك هزار نانوگرم در دسیلیتر از این هورمون در بدن شما طبیعی محسوب میشود؛ اما میزان تستوسترون 300 یا حتی دامنه 400 و 500 هم برای عملكرد مطلوب ایدهآل نیست حتی اگر سطح آن عادی به نظر برسد. همین اشتباه در میزان عادی این هورمون باعث شده بسیاری از مشكلات مربوط به تستوسترون تشخیص داده نشود. برخی تحقیقات نشان داده مردان برای داشتن عملكرد استاندارد از نظر زناشویی باید سطح تستوسترونی بین 400 تا 600 نانوگرم در دسیلیتر داشته باشند.
حالا استرس متهم ردیف اول است
در زمان استرس، بدن ما هورمون كورتیزول یا هورمون استرس را ترشح میكند. برخی مطالعات نشان داده است استرس بالا (كورتیزول بالا) با تستوسترون كم همراه است. البته هنوز معلوم نشده استرس چگونه عامل كاهش این هورمون است اما ثابت شده افزایش استرس میتواند با علائم كاهش تستوسترون مانند كاهش میل جنسی، انرژی ناكافی و افسردگی همراه باشد. هورمون استرسكورتیزول و هورمون جنسی تستوسترون علیه هم كار میكنند. به همین دلیل است که فرضیهای مبنی بر اینكه استرس میتواند باعث ناباروری و از دست دادن میل جنسی در مردان با مهار هورمون استرس شود، وجود دارد. البته هیچ تحقیق مشخص و واضحی نشان نداده است كه افزایش هورمون تستوسترون به كاهش هورمون استرس میانجامد و تنها در خوكچههای هندی این موضوع به اثبات رسیده است. محققان دریافتهاند وقتی خوكچههای هندی نر، تستوستروندرمانی میكنند اضطراب از آنها دور میشود. اما باتوجه به شواهد واقعی كه در دست داریم، این فرضیه دور از ذهن نیست كه در مردان هم همین اتفاق میافتد.
آیا میدانید که. . .
به دارو فكر نكنید
اگر فكر میكنید با تستوسترون تزریقی (خوراكیاش كه موجود نیست) میتوان همه این كارها را خیلی راحتتر انجام داد، در اشتباهید. تستوستروندرمانی طولانیمدت، با مشكلات قلبی و حتی كاهش اسپرم در ارتباط است. پزشكان ممكن است راههایی مانند تزریق یا استفاده از كرم و ژل موضعی را پیشنهاد بدهند با این حال بسیاری از مردان داوطلب چنین درمانی نیستند. تستوسترون نباید در مردانی كه در خطر ابتلا به سرطان پروستات یا سینه هستند استفاده شود. علاوه بر این استفاده از آن ممكن است در فردی كه مشكلات قلبی، كلیوی یا كبدی دارد مسئله را حادتر كند.
هرگز فراموش نکنید...
اگر میخواهید تستوسترونتان افزایش پیدا كند موارد زیر را رعایت كنید:
- انجام ورزشهای مقاومتی (بدنسازی)
- مكملهای غذایی همراه با ویتامین محلول در چربی (ADEK)
- ترك سیگار
- مصرف منظم مكمل حاوی روی و روغن ماهی
- خواب بیش از هفت ساعت شبانه
- استفاده از پروتئین بیشتر ازجمله تخممرغ
- استفاده از فرآوردههای لبنی بیشتر
دكتر محمدرضا رجبی شكیب
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع : مجله سیب سبز