پاسخ به سؤال 64 ساله ایرانی - آمریکایی
روزهای گذشته، روزهای رویارویی ایران و آمریكا بود؛ یکی با برنامه‌ای در آینده، دیگری با اطلاعاتی از گذشته. رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریكا که کم‌کم در حال بیرون‌آمدن از لاک نفتی‌‌اش است، در اظهاراتی از برنامه آمریكا برای تغییر رژیم در ایران سخن گفته است.
در همین زمان، کتاب اسناد دخالت آمریكا در کودتای ٢٨ مرداد سال ٣٢ و سقوط حکومت مردمی دکتر مصدق، از سوی وزارت خارجه آمریكا منتشر شد؛ نشانه‌ای از تجربه دخالت آمریكا در ازبین‌بردن تجربه یک نسل در دموکراسی که اگر نبود، شاید بسیاری از اتفاقات در تاریخ معاصر ایران، به شکلی دیگر رقم می‌خورد. همین نقش آمریكایی‌ها بود که موجب شد سال‌ها بعد از این حادثه، مادلین آلبرایت از نقش آمریكا در کودتا عذرخواهی کند؛ اما گویی تیلرسون از آنچه در وزارتخانه متبوعش رخ می‌دهد، بی‌اطلاع است و در همان روز از تلاش برای تغییر رژیم در ایران سخن می‌گوید.
آمریكا دنبال انتقال قدرت در ایران
رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریكا، در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان گفته: «سیاست ما در قبال ایران در حال تکمیل است. هنوز آن را به رئیس‌جمهوری تقدیم نکرده‌ایم». تیلرسون گفته: از عناصر داخلی در ایران که بتوانند به ما در انتقال صلح‌آمیز و کامل قدرت کمک کنند، پشتیبانی خواهیم کرد. او اضافه کرده که در حال بررسی پیامدهای بین‌المللی قراردادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی هستیم. به گزارش «ایرنا»، تیلرسون اضافه کرده: «قطعا ما متوجه ادامه حضور تنش‌زای ایران در منطقه هستیم». او افزود: «سیاست ما در قبال ایران، این است که هژمونی و استیلای ایران را عقب برانیم و توانایی آنها را در تولید تسلیحات اتمی مهار کنیم. واقعیت این است که توافق برجام بد بوده. سطح لازم برای پایبندی ایران، خیلی پایین است. پس نباید عجیب باشد که دارند به آن عمل می‌کنند؛ چون عمل‌کردن به آن، اصلا برایشان دشوار نیست». او اضافه کرد: «درباره روح و نص این توافق می‌توان در هر دو طرف تفسیرها و برداشت‌های مختلفی کرد و مهم است به یاد داشته باشیم که برجام، یک توافق چندجانبه بوده است. شرکای ما که به نظرم طرف ما بوده‌اند، نیز تفسیر خودشان را خواهند داشت».
افتضاح کودتای ٣٢
این صحبت‌ها به‌سرعت با واکنش وزیر خارجه ایران مواجه شد. محمدجواد ظریف در چهار توییت جداگانه به این اظهارات پاسخ داد: «مقامات آمریكایی، قبل از بازگشت به سیاست غیرقانونی و توهم‌آلود تغییر رژیم، تاریخ را مطالعه و از آن درس بگیرند./ افتضاح کودتای ۱۳۳۲ و تجربه انقلاب ۵۷، ثابت کرد مردم ایران در برابر تلاش‌های خارجی برای تعیین سرنوشت‌شان مقاومت می‌کنند. / پس از چند دهه پیگیری سیاست شکست‌خورده تغییر رژیم و تحریم، دولت آمریكا مجبور به عذرخواهی برای سال ۳۲ شد و پذیرفت مذاکره تنها راه‌حل است./ برای آمریكایی‌ها بهتر است به جای اینکه به تغییر رژیم در ایران که ۷۵ درصد مردم به صندوق رأی اعتماد دارند، فکر کنند، به فکر حفظ رژیم خودشان در آمریكا باشند».
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در واکنش به اظهارات اخیر وزیر خارجه آمریكا گفت: سردرگمی، تأثیرپذیری از القائات نابجا و واقعیت‌گریزی از مشخصه‌های بارز سیاست خارجی دولت جدید در آمریكاست که نمونه اخیر آن در اظهارات این مقام آمریكایی هویداست. بهرام قاسمی افزود: این سخنان، مداخله‌جویانه و نقض صریح قواعد آمره حقوق بین‌الملل و غیرقابل قبول بوده و به‌شدت محکوم است.
یادآوری به آمریكا
قاسمی نیز به دخالت آمریكا در ماجرای کودتای ٢٨ مرداد اشاره کرد و افزود: مقامات جدید آمریكا ظاهرا فراموش کرده‌اند که اسلافشان به‌تازگی مجبور شدند از اقدامات آمریكا در سرنگونی دولت ملی و مردمی ایران و حمایت از نظام استبداد و دیکتاتوری در عین بیان شعارهای سیاسی برای رواج ارزش‌های دموکراتیک در سال‌های پس از کودتای ٢٨ مرداد، از مردم بزرگ ایران عذرخواهی کنند.
او افزود: این آزمون تجربه‌شده و بی‌فرجام، جهت‌گیری بی‌حاصلی است که نزدیک به چند دهه است دولت آمریكا آن را دنبال کرده و همواره نتایج معکوس آن را در مشارکت و حضور پرشور، فراگیر و شکوهمند مردم بزرگ و شریف ایران در انتخابات متعدد و با رأی مستقیم و صندوق آرا در یک مردم‌سالاری و دموکراسی دیده است.
٣٧٥ قطعه سند
روز پنجشنبه کتاب اسناد مرتبط با کودتای ٢٨ مرداد از سوی وزارت خارجه آمریكا منتشر شد؛ همان کتابی که انتشارش در دوران وزارت جان کری بر این وزارتخانه، مجوز دریافت نکرده بود. این کتاب دربرگیرنده ٣٧٥ قطعه سند مرتبط با وقایع سال‌های ١٩٥١ تا ١٩٥٤ است؛ سال‌هایی که کودتای ٢٨ مرداد و سرنگونی دولت محمد مصدق در آن رخ داده است. انتشار این کتاب، تصمیم کنگره در سال ١٩٩٢ بوده که وزارت خارجه آمریكا را موظف کرد تاریخ دیپلماسی ایالات متحده را به طور «جامع، دقیق و قابل اعتماد» چاپ کند. این تصمیم به دنبال آن گرفته شد که وزارت امور خارجه آمریكا در سال ۱۹۸۹ میلادی، کتاب اسناد مربوط به روابط ایران و دولت دوایت آیزنهاور را منتشر کرد که اسناد کودتا در آن گنجانده نشد. آن اقدام بحث‌برانگیز موجب اعتراضات بسیاری شد که کنگره، دستگاه دیپلماسی این کشور را موظف کرد تا تاریخ دیپلماسی آمریكا را چاپ کند.
مردادماه سال ٩٢ سازمان سیا، اسنادی را از طبقه‌بندی «سری» خارج کرد که نشان می‌داد ایالات متحده آمریكا، رهبری عملیات کودتای ٢٨ مرداد را برعهده داشت. آن اسناد به‌عنوان مقدمه‌ای از اسناد ٢٠٠صفحه‌ای منتشر شد و نشان می‌داد که آمریكا پس از تلاش‌های ناکام لندن برای سرنگونی دولت ملی مصدق، به درخواست انگلیس وارد میدان می‌شود و رهبری عملیاتی کودتای ٢٨ مرداد را برعهده می‌گیرد. بنا به این اسناد آمریكا قصد داشته با شکلی قانونی یا شبه‌قانونی دولت مصدق را با یک دولت طرفدار غرب به نخست‌وزیری زاهدی عوض کند. این اسناد که ۳۷۵ قطعه را شامل می‌شود، نشان می‌دهد آمریكا مستقیما در سرنگونی دولت منتخب محمد مصدق و حمایت از دولت زاهدی ایفای نقش کرده است. بر اساس این اسناد، واشنگتن برای سرنگون‌کردن دولت مصدق برنامه‌ریزی داشته و کودتا را مستقیما مدیریت کرده است.
آژاکس در اسناد آمریكایی
ترجمه، شهرام زرندار: وزارت امور خارجه یك جلد از اسناد خارج‌شده از طبقه‌بندی محرمانه دولت ایالات متحده در مورد كودتای ١٩٥٣ در ایران را كه همه مدت‌ها در انتظارش بودند منتشر كرد. بر اساس آنچه در تارنمای اداره اسناد امنیت ملی وابسته به دانشگاه جورج واشنگتن آمریكا نوشته شده است، این اسناد شامل سوابق مربوط به تشریح برنامه‌ریزی و اجرای عملیات سری در ایران می‌شود. انتشار این اسناد اوج دهه‌ها مناظرات داخلی و جنجال‌های عمومی پس از انتشار یك مجموعه رسمی قبلی بود كه همه سرنخ‌های مربوط به دخالت‌های سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده و بریتانیا در مورد سرنگونی دكتر محمد مصدق، نخست‌وزیر آن زمان ایران را حذف كرده بود. این جلد از اسناد بخشی از سری اسناد تاریخی اداره روابط خارجی وزارت امور خارجه ایالات متحده است.
برای دهه‌ها نه دولت ایالات متحده و نه دولت بریتانیا نقش خود را در سرنگونی مصدق به رسمیت نمی‌شناختند، هرچند یك گزارش جزءبهجزء در سال ١٩٥٤ در ساندی‌ایونینگ‌پست به چاپ رسیده بود و از آن زمان تاكنون كهنه‌كارهای سیا و ام‌آی٦ شركت‌كننده در این كودتا خاطرات خود را كه گزارش‌هایی جزءبهجزء در مورد فعالیت‌هایشان به دست می‌دهد، منتشر كرده‌اند. كتاب «ضد كودتا» نوشته كرمیت روزولت به‌عنوان یك گزارش خوب شناخته شده و بیش از هر كتاب دیگری به‌خاطر گزارش‌های انتخابی وقایع، بسیار جنجال‌برانگیز بوده است. در سال ٢٠٠٠ نیویورك‌تایمز یك تاریخ ٢٠٠صفحه‌ای در مورد این عملیات چاپ كرد. این كتاب براساس اسناد داخلی طبقه‌بندی‌شده و محرمانه سیا نوشته شده است.
در مقدمه این جلد از انتشارات وزارت خارجه که اسناد کودتای ٢٨ مرداد را در بر می‌گیرد، آمده است: این اسناد بر استفاده از عملیات سری توسط دولت‌های ترومن و آیزنهاور و سیاست‌های آنها درباره ایران تمرکز دارد که در نهایت منجر به سرنگونی دولت محمد مصدق شد. علاوه‌برآن، این اسناد دخالت سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی آمریكا در ایجاد چنین سیاست‌هایی را نشان می‌دهد.
این مجموعه همچنین دربرگیرنده صدها سند درباره مکاتبات میان سفارت آمریكا در تهران، وزارت خارجه آمریكا و سازمان سیا است.
این اسناد در قالب ٤ محور کلی «تلاش‌های ایالات متحده برای فهمیدن مصدق فوریه ١٩٥١»، «بحران سیاسی جولای ١٩٥٢ ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت ١٩٥٣» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر ١٩٥٣ تا دسامبر ١٩٥٤» منتشر شده است.
در یکی از اسناد منتشرشده به تاریخ نوزدهم آگوست ١٩٥٣، درخواست کمک پنج میلیون‌دلاری آمریكا به دولت زاهدی از سوی رابط سازمان سیا وجود دارد که نشان می‌دهد آمریكا علاوه بر نقش مستشاری در انجام کودتا، نقش مستقیمی نیز در پشتیبانی مالی کودتاچیان علیه دولت مصدق داشته است.
مالکوم بایرن، رئیس آرشیو امنیت ملی، در پروژه روابط ایران و آمریكا درباره انتشار این اسناد پس از یک دوره طولانی گفت: این مجموعه منبعی مهم برای کسانی می‌تواند باشد که علاقه‌مند به روابط پرتنش بین دو کشور می‌باشند. اما این واقعیت که خارج‌شدن آنها از طبقه‌بندی اسناد محرمانه و انتشار آنها بیش از شش دهه طول کشیده است، باعث ناراحتی اذهان آنها خواهد شد.
گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: روزنامه شرق