در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی بود که ایران با تلاش فراوان و پیش‌دستی زیرکانه توانست سه نقطه مداری استراتژیک را در مدار زمین ثابت از آن خود سازد؛ نقاطی بسیار ایده‌آل که در موقعیت‌های ۲۶ ٬ ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی قرار گرفته بودند.در آن زمان ایران 9 سال به صورت قانونی مهلت داشت تا نقاط مذکور را عملیاتی کند که با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال 1365 که مهلت 9 ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد.
در چنین شرایطی به‌دلیل متوقف ماندن مناقصه ماهواره زهره و عدم پرتاب این ماهواره ملی، برای جلوگیری از دست رفتن این نقاط استراتژیک، با مصوبه شورای عالی امنیت ملی وقت، تصمیم گرفته شد سه ماهواره مستعمل از طرف ایران برای قرارگیری در نقاط مداری اجاره شوند و بدین ترتیب برای مدت حدود دو سال، نقاط مداری ایران با قرار گرفتن سه ماهواره استیجاری، عملیاتی شد. همین روند ادامه پیدا کرد تا این‌که به دلیل اتفاقات عجیب و غریب در زمستان 2009/1387 (دولت نهم/دکتر احمدی نژاد)، نقطه زهره3 و در سال 2012/1391 (دولت دهم/دکتر احمدی نژاد) نقطه زهره 1 از دست رفت. در آخرین ماه‌های فعالیت دولت دهم نیز اعلام شد نقطه زهره2 نیز به دلیل شکایت شرکت یوتل‌ست فرانسه ممکن است از دست رفته و به قطر یا عربستان واگذار شود. اما آخرین وضعیت نقاط مداری ملی چیست؟
داستان آغاز پروژه زهره
پروژه ماهواره زهره در دهه۱۹۷۰ میلادی با همکاری مهندسین مشاور آزمایشگاه بل آمریکا طراحی و برنامه ریزی شد. هدف از اجرای این پروژه تامین نیازهای مخابراتی و سیگنال رسانی برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی با مشارکت شرکت مخابرات ایران، ارتش و رادیو و تلویزیون ایران اعلام شد. همچنین این پروژه شامل ثبت سه جایگاه ماهوارهای در موقعیت‌های مداری ۲۶، ۳۴، و ۴۷ درجه شرقی در فضا بود که از هر نقطه مداری کشور ایران تحت پوشش قرار می‌گرفت.
ثبت پس از هفت سال
در سال ۱۹۷۷ اقدامات لازم برای ثبت سه شبکه ماهوارهای در موقعیت‌های مداری مورد نظر برای ایران انجام شد و اطلاعات مربوط به این شبکه‌ها توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (آی.تی.یو، ارگان رسمی ثبت نقاط مداری) در هفته‌نامه‌های مربوطه منتشر شد و قرار بر این بود که در سال ۱۹۸۲ با استقرار ماهواره‌های زهره در این موقعیت‌های مداری، شبکه‌های ماهوارهای سرویس عملیاتی باکاربردهای رادیوتلویزیونی و مخابراتی-ارتباطاتی داشته و نیز در آی.تی.یو ثبت شوند.
توقف پروژه پس از انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی، پروژه ماهواره زهره به دلیل شرایط خاص کشور متوقف شد و با این توقف، کلیه مهلت‌های مقرراتی برای راه‌اندازی شبکه‌های ماهوارهای زهره در سال ۱۹۸۵ پایان یافت. با پایان یافتن مهلت قانونی، اتحادیه بین المللی مخابرات اعلام کرد در صورت عدم استفاده از موقعیت‌های مداری یاد شده، ایران امتیاز بهره‌برداری از آنها را از دست خواهد داد.
تصمیم تمدید تا 9 سال دیگر
پس از هشدارهای دریافتی باتوجه به این که مراحل چندگانه انتشار اطلاعات مقدماتی، هماهنگی فرکانس و ثبت به پایان رسیده بود و ثبت موقعیت‌های جدید نیز به دلیل تراکم ماهواره‌ها در باند مورد نظر ایران و هماهنگی با شبکه‌های ماهوارهای ثبت شده توسط کشورهای دیگر نیاز به زمان طولانی داشت و از طرفی موقعیت‌های ۲۶، ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی با توجه به بررسی‌های کارشناسی، مناسب‌ترین موقعیت‌ها جهت تامین پوشش مخابراتی کشور به حساب می‌آمدند و در صورت از دست دادن موقعیت‌های مذکور با توجه به تراکم ماهواره‌ها در ناحیه اقیانوس هند امکان به دست آوردن چنین مکان‌هایی بسیار کم بود، با تلاش‌های وسیع بین‌المللی و ارایه دلایلی نظیر جنگ تحمیلی و محاصره اقتصادی، اطلاعات مربوط به این شبكه‌ها مجددا درسال ۱۹۸۶ (۱۳۶۵ شمسی) برای اتحادیه بین المللی مخابرات ارسال شد و تمدید مهلت مقرر برای استفاده ازموقعیت‌های مداری مورد نظر به مدت ۹ سال دیگر یعنی تا سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴) کسب شد.
اقدامات عملیاتی
پس از تمدید امتیاز، در سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴/ دولت آیت‌اله هاشمی رفسنجانی) ایران با اتخاذ برای عملیاتی کردن وضعیت قانونی خود پروژه ماهواره زهره را فعال کرد و با این اقدام عملیاتی امتیاز ایران دوباره تمدید شد. در آن زمان ایران با ثبت سه شبكه ماهوارهای ملی در اتحادیه بین‌المللی مخابرات به نام‌های زهره۱ (در ۳۴ درجه شرقی) زهره۲ (در ۲۶ درجه شرقی) و زهره۳ (در ۴۷ درجه شرقی)، پوشش ملی ماهواره زهره را تکمیل کرد. پس از آن شرکت مخابرات ایران نیز این پروژه را در مناقصات بین‌المللی و با مشارکت شرکت‌هایی از فرانسه، چین، هند، روسیه و چند کشور اروپایی دیگر، مراحل ساخت، پرتاب و استقرار این ماهواره را آغاز کرد. متاسفانه با وجود اقدامات انجام شده، قرادادها اجرایی نشدند.
تدبیر برای حفظ
ماهواره‌های مخابراتی ایران ساخته نشده بودند و هر روز خطر از دست رفتن نقاط مداری بیشتر می‌شد. اهمیت حفظ موقعیت مداری باعث شد چندین بار ماهواره‌هایی از کشورهای دیگر با توافق‌های بین‌المللی در پایان عمرکاری خود طبق برنامه به این موقعیت‌های مداری منتقل شوند و چندگاهی سرویس مخابرات فضایی برقرار کنند. در این زمان (دولت هاشمی رفسنجانی) به‌دلیل متوقف ماندن مناقصه ماهواره زهره و عدم پرتاب ماهواره فوق، به‌دلیل جلوگیری از حذف این نقاط استراتژیک، با مصوبه شورای عالی امنیت ملی وقت (به دبیری حسن روحانی رییس جمهور کنونی)، تصمیمی مبنی‌بر اجاره سه ماهواره مستعمل با بودجه‌ای بالغ بر ۲۰ میلیون دلار اتخاذ شد. به این ترتیب به کمک ماهواره‌های استیجاری موقعیت‌های مداری مداری ایران در چند سال دارای ماهواره شدند.
از دست رفتن دونقطه
با توجه به فعالیت‌های حقوقی صورت گرفته درخصوص حفظ نقاط مداری و عدم عملیاتی شدن ماهواره‌های مورد نظر برای این نقاط، اتحادیه بین‌المللی مخابرات و دیگر اعضای کارگروه تنظیم آن، در سال ۲۰۰۹/۱۳۸۷ (دولت نهم/ دکتراحمدی نژاد)، اقدام به حذف امتیاز نقطه مداری زهره۳ کردند و بدین ترتیب یکی از سه نقطه استراتژیک کشور از دست رفت. با توجه به شرایط ذکر شده، برنامه‌ریزی‌ها بر حفظ نقطه زهره 1 متمرکز شد و مدتی با استفاده از ماهواره بدر۵، نقطه مذکور عملیاتی شد؛ اما از آنجا که ماهواره مذکور متعلق به نقطه زهره۲ بوده و برای عملیاتی کردن آن استفاده می‌شود، مجددا نقطه زهره۱ را ترک و به نقطه زهره۲ بازگشت. بنابراین بار دیگر نقطه زهره۱ نیز خالی از ماهواره شد و در نهایت در نوامبر سال 2012 میلادی(دولت دهم/دکتر احمدی نژاد)، نقطه استراتژیک زهره1 نیز از دست رفت و تنها نقطه باقیمانده درحال حاضر، زهره۲ است که کماکان با مشارکت عرب‌ست (کنسرسیومی با حضور ۲۱ کشور)، قطر و فرانسه درحال بهره‌برداری است. ولی عملا نیمی از تخصیصات فرکانسی این موقعیت با توجه به نزدیکی به ماهواره مشترک قطر و فرانسه در ۲۵.۵ درجه شرقی مورد تعارض قرار گرفته است.
تهدید برای نقطه باقیمانده
در چند سال گذشته موقعیت مداری زهره۲ (۲۶ درجه شرقی) و نقاط مجاور آن که یکی از بهترین موقعیت‌های مداری برای پوشش ماهوارهای منطقه خاورمیانه و اروپا به‌شمار می‌آید نیز مورد تهدید قرار گرفته است. اهمیت راهبردی نقطه‌مداری ۲۶ درجه شرقی در پوشش منطقه و به‌خصوص میزبانی جام‌جهانی فوتبال توسط قطر سبب شده است تا اخیرا کنسرسیومی مرکب از شرکت مخابرات قطر و شرکت یوتل‌ست فرانسه اقدام به بهره‌برداری از یک ماهواره مخابراتی در کنار نقطه مداری متعلق به ایران با استفاده از امتیاز فرانسه در موقعیت مداری ۲۵.۵ درجه شرقی (به فاصله تنها ۰.۵ درجه از موقعیت نقطه مداری کشورمان) کنند. نزدیکی این ماهواره که سهیل نام دارد، در نزدیکی ماهواره استیجاری کشورمان، قطعا باعث تداخل امواج باند کی.یو می‌شود که از لحاظ ارتباطاتی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. همکاری ایران با عرب‌ست برای بهره‌برداری مشترک از نقطه مداری زهره2 باعث شکایت فرانسه از ایران شد. در این شکایت فرانسه مدعی شده است که ایران حق نداشته است برای بهره‌برداری از این نقطه با عرب‌ست همکاری کند. نهایتا در نشست سال ۲۰۱۱ کارگروهی از آی.تی.یو، تصمیم بر این شد که فرکانس‌های پخش ماهوارهای به دو بخش مساوی تقسیم شود که نیمی از آن به ایران ـ عربستان (عرب‌ست) و نیمی دیگر به فرانسه (یوتل‌ست) اختصاص یابد تا چالش‌ها بر سر این موضوع پایان یابد، اما با عنایت به توافقات صورت گرفته، کماکان چالش بین ایران با دو کشور فرانسه و عربستان درخصوص تصاحب نقطه زهره۲ همچنان ادامه دارد.
رزرو ۱۳ نقطه جدید و رقابت رقیبان
اکنون در شرایطی قرار گرفته‌ایم که بخش عظیمی از مهم‌ترین سرمایه‌های مداری و فضایی ایران از دست رفته و تنها افسوس آن بر دل‌ها باقی مانده است. با این وجود سازمان فضایی که برای از دست دادن نقاط مورد انتقاد شدید بود برای برای جبران این خسارت جبران‌ناپذیر، اقدام به درخواست ثبت فایل برای ۱۳ موقعیت مداری تحت عنوان ایران‌ست کرد. اینجاست که اتحادیه بین‌المللی مخابرات از راه دور (آی.تی.یو) با بررسی اثر این درخواست روی شبکه‌های ماهوارهای مجاور، تعیین می‌کند که ثبت این موقعیت‌ها منوط به هماهنگی و اخذ رضایت از کدام شبکه‌ها یا کشورهاست. در نهایت در صورتی‌که ایران بتواند این مراحل هماهنگی را با موفقیت تمام کند، موقعیت‌ها بصورت موقت به ایران واگذار می‌شود و اگر ظرف هفت سال از تاریخ درخواست ماهواره عملیاتی مستقر گردد، این موقعیت‌ها مشابه زهره به نام ایران ثبت می‌شود. کارشناسان می‌گویند طی خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها ممکن است تا حدود ۵ سال دیگر دست‌کم دو یا سه نقطه از این نقاط رزرو شده به ایران واگذار شود. البته در صورتی که سازمان فضایی حضورش را در مجامع بین‌المللی جدی‌تر پیگیری کرده و روابط خوبی با بقیه کشورها برقرار کند. البته همه این موارد به شرط اختصاص سرمایه لازم برای طراحی و ساخت و اشغال مدار قبل از هفت سال است که هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار برای شروع می‌طلبد.
البته این همه در حالی است که، کشورهای منطقه نیز بیکار ننشسته‌اند و به‌عنوان مثال امارات متحده عربی، بیش از ۱۲۰ نقطه، ترکیه بیش از ۷۰ نقطه، رژیم صهیونیستی بیش از ۵۰ نقطه، مصر ۱۸، پاکستان ۱۵ و قطر نیز همانند کشورمان اقدام به رزرو ۱۳ نقطه جدید کرده‌‌اند و در نوبت واگذاری قرار دارند.
منبع:keyhannavard.ir