طنز یكی از گونه‌های آفرینش ادبی و هنری است كه از ادوار گذشته در خوی، منش، توان ادبی و ذوقی ایرانیان وجود داشته و ریشه آن به فرهنگ غنی سخنوری و شاعری ما باز می‌گردد. یكی از دلایلی كه مردم ایران همیشه به طنز روی می‌آورند این است كه بتوانند دیدگاه‌های خود را در زمینه‌های گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی آشكار كنند؛ چرا كه طنز را روشی آسان‌تر و سریع‌تر برای رساندن دیدگاه‌های خود می‌دانند و همچنین این روش ظرفیت مشاركت دیگران را نیز به خوبی فراهم می‌كند.
"هزل و هجو" در ادبیات جایگاه متفاوتی در نسبت با طنز دارد چرا كه در "هزل و هجو" پیامی فرهنگی-اجتماعی نهفته نیست اما در طنز چنین پیامی وجود دارد؛ اما عده‌ای برای آنكه مایه طنز انتقادی خود را از لحاظ عاطفی و روانی نیرومندتر كنند، آن را با "هزل و هجو" _شوخی‌هایی ناروا كه به پیوندهای بسیار ویژه فردی مانند پیوند زناشویی بازمی‌گردد_ همراه می‌كنند. یكی از این نمونه‌ها مربوط به حادثه شرم‌آور فرودگاه جده است كه با شوخی‌های ناروا با مضامین جنسی در فضای مجازی همراه شد.
فاجعه فرودگاه جده موجی از خشم و اعتراض از سوی مردم ایران را برانگیخت كه موجب شد بسیاری در شكل‌های مختلف مانند تجمع‌های اعتراض‌آمیز در مقابل سفارت عربستان و همچنین اظهار نفرت و اعتراض در چارچوب صحیح آن در رسانه‌های رسمی و غیررسمی نسبت به این عمل شنیع، واكنش مناسب نشان دهند؛ اما شوخی‌های زشتی كه در شبكه‌هایی اینترنتی و موبایلی چون فیسبوك، وایبر، لاین و حتی به صورت پیامكی در این رابطه منتشر شد، نشان داد كه هنوز عده‌ای هستند تا بی‌توجه به نگاه انتقادی و اعتراضی و با نیت‌هایی مانند تفریح و خوش‌گذرانی تا رسیدن به مقاصد سیاسی، این موضوع بسیار جدی را با شوخی‌های ناروا به "هزل و هجو" تبدیل كنند.
این حجم گسترده هجو در فضای مجازی كه با اهانت‌های بسیار زیادی نیز همراه شد، حتی واكنش‌های رسانه‌های فارسی زبان خارج نشین را نیز برانگیخت:
عده‌ای این رفتار را به «طبقه محروم شكست خورده» منتسب می‌كنند و عده‌ای دیگر آن را به نیروهای سیاسی، روشن‌فكران و هنرمندانی منتسب می‌كنند كه ابزار تولید این فرهنگ را در اختیار دارند؛ در واقع نمی‌توان هیچ گروهی را مسئول تولید انبوه این محتواهای ناروا برای خنداندن دیگران دانست اما می‌توان به بعضی از تبعات این موج "حرف برای خنده" در رابطه با فاجعه فرودگاه جده اشاره كرد:
بی‌حرمتی به قربانیان
اثر ابتدایی این هجویات، اشاعه منكر این اقدام قبیح است كه متاسفانه انتشاردهنگان این جوك‌های ناروا به آن توجه نكردند و مهم‌تر از آن بازی با آبروی قربانیان حادثه فرودگاه جده است كه بخشیدنی نیست؛ خوشبختانه این دو نوجوان شجاع ایرانی اجازه تعرض كامل را نداده بودند اما با این حال انتشار این موارد بی‌حرمتی به قربانیان محسوب می‌شود.
تخریب زیارت خانه خدا
در چند ماهه اخیر اتهامات زیادی از طرف مسئولان كشورهای حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان متوجه ایران شده و ناراحتی مردم ایران بابت این اتهامات با اتفاق فرودگاه جده سر باز كرد كه بعضی‌ها به صورت طراحی جوك (شوخی‌های ناروا با مضامین جنسی) علیه آل‌سعود این اعتراض خود را بیان كردند. اما بعضی از این جوك‌ها نوك پیكان هدف‌شان بیشتر متوجه زیارت بیت‌الله الحرام است تا اعلام بیزاری از آل‌سعود، و این رویه خطرناك باعث می‌شود كه ذهنیت مردم نسبت به این فریضه الهی (فارغ از تسلط آل‌سعود بر حرمین شریفین) خدشه وارد شود و فرهنگ حج رفتن به مرور از فرهنگ عمومی مردم مسلمان ما رخت بر بندد.
زیارت خانه كعبه یا قبله مسلمانان، جایگاه بسیار استراتژیكی در آیین اسلام دارد
هر چند تعلیق سفرهای عمره تا روشن شدن تكلیف ماموران خاطی عربستان كاری درست و ضروری بود و در جهت منافع و عزت ایران صورت گرفت، اما این نكته را نباید فراموش كنیم كه مفهوم "حج" خیلی بالاتر از مسائل سیاسی و واكنش‌های احساسی و اعتراضی است. خانه كعبه یا قبله مسلمانان، جایگاه بسیار استراتژیكی در آیین اسلام دارد و اشاره به آداب زیارت آن در نص صریح قرآن نشان دهنده ارزش بسیار بالای آن در نزد پروردگار عالمیان است، از این جهت باید حساسیت بسیار زیادتری در رابطه با آن وجود داشته باشد؛ بنابراین زیارت خانه خدا نباید موضوع "حرف برای خنده" گردد و امتناع از ارسال مجدد این جوك‌های ناروا اولین و كوچكترین قدمی است كه هریك از ما می‌توانیم برای توقف این "موج اشتباه" برداریم.
آل‌سعود عرب هستند اما همه اعراب، آل‌سعود نیستند
فاجعه جده موجب شد كه در كنار موج شوخی‌های ناروا در رابطه با زیارت بیت‌الله الحرام، موجی از توهین‌ها نیز به اعراب روانه شود كه جز شرم‌ساری نتیجه دیگری برای مردم ایران نداشت؛ چرا كه اگر همه جرم‌هایی كه علیه مردم ایران و دیگر مسلمانان منطقه روی می‌دهد را متوجه آل‌سعود بدانیم، به روشنی مشخص است كه آل‌سعود نماینده تمام مردم جهان عرب نیست و نباید به دیگر مردم محترم عرب اهانتی كنیم.
در خطه جنوب ایران به ویژه در استان خوزستان مردم شریف عرب زندگی می‌كنند كه یكی از محترم‌ترین هم‌وطنان ما (از نظر جغرافیای اجتماعی) محسوب می‌شوند و رشادت‌های آنان در زمان دفاع مقدس فراموش شدنی نیست.
همچنین بسیاری از مردم عرب در بحرین، عراق، لبنان، یمن از اقدامات آل‌سعود اعلام بیزاری می‌كنند كه نشان می‌دهد همه اعراب، آل‌سعود نیستند. خشم مردم ایران از اقدام فاجعه‌بار در فرودگاه جده تا دیگر جنایت‌های حكومت عربستان باید در چارچوب و هدف‌گذاری درست آشكار گردد تا به تعصب قومی و نژادی متهم نشویم.
مردم شریف عرب خطه جنوب و جنوب غرب ایران یكی از مهمترین هم‌وطنان ما (از نظر جغرافیای اجتماعی) محسوب می‌شوند و رشادت‌های آنان در زمان دفاع مقدس فراموش شدنی نیست.
نتیجه گیری
مردم ایران با طنز عجین هستند و آن را بستر مناسبی برای آشكار ساختن دیدگاه‌های حمایتی و انتقادی خود می‌دانند اما واكنش در مقابل هر اتفاق بد یا فاجعه‌ای كه برای جامعه روی می‌دهد، نباید فقط در بستر طنز یا به شكل عام‌تر آن همراه با "هزل و هجو" باشد، بلكه بخشی از اقدامات در رابطه با بعضی اتفاق‌ها می‌تواند در چارچوب طنز قرار گیرد؛ در غیر این صورت متهم می‌شویم كه منفعلانهترین كنش ممكن و برآمده از احساس ناتوانی جمعی را در برابر اتفاق‌ها و بهبود وضعیت خود داریم كه البته این موضوع در رابطه با همه هموطن‌ها صدق نمی‌كند.
بنابراین با دامن نزدن به این امواج "حرف برای خنده" باید فرهنگ عمومی خود را تقویت كنیم تا دربرابر حادثه و اتفاق‌هایی كه برای جامعه ما می‌افتد، با هوشمندی بیشتری برخورد كنیم تا راه پیشرفت و تعالی را در زمینه‌های مادی و معنوی با قدرت بیشتری ادامه دهیم.
گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: پايگاه اطلاع رساني حج