عباس کیارستمی
تجربه فیلمسازی سینماگران ایرانی در خارج از كشور، برای ایرانی ها تازه نیست: اما در سال های اخیر طیف سینماگرانی كه خارج از مرزها سراغ ساخت اثرشان می‌روند....
                                                         
عباس كیارستمی‌ به همراه عوامل ژاپنی فیلم «مثل یك عاشق» در جشنواره كن
این فیلم ها ساخت ایران نیستند
 تجربه فیلمسازی سینماگران ایرانی در خارج از كشور، برای ایرانی ها تازه نیست: اما در سال های اخیر طیف سینماگرانی كه خارج از مرزها سراغ ساخت اثرشان می‌روند، نسبت به آنچه پیش از این بوده تغییر كرده و این شرایط تازه با پرسش بزرگی چون دلیل این تصمیم و ارتباط آن با فضای داخل كشور مواجه است.

 عباس كیارستمی‌ و اصغر فرهادی دو سینماگر برجسته ایرانی هستند كه فیلم هایشان را یا در خارج از كشور و با حمایت كمپانی های خارجی ساخته اند یا قصد این كار را دارند. كیارستمی‌ علاوه بر یكی از اپیزودهای فیلم «بلیت»، «رونوشت برابر اصل» را هم با تهیه كننده‌یی خارجی ساخت و اثر جدید او «مثل یك عاشق» كه در شصت و پنجمین جشنواره فیلم كن حضور داشت، نیز تولید دو كشور ژاپن و فرانسه بود. فرهادی نیز سه سال قبل قصد داشت فیلمی‌ را در آلمان بسازد كه آن پروژه منتفی شد و «جدایی نادر از سیمین» اثر پرافتخار ایرانی به مرحله تولید رسید و این روزها سینماگر صاحب اسكار ایرانی در فرانسه سرگرم فراهم كردن زمینه برای ساخت اثر تازه اش است. كیارستمی‌نیز اعلام كرده می‌خواهد فیلم جدیدش را مانند «رونوشت برابر اصل» در ایتالیا بسازد.
    
   آنها كه سال هاست از سینمای ایران دورند
 امیر نادری، سهراب شهیدثالث، پرویز كیمیاوی، رضا بدیعی، داریوش مهرجویی، بهمن قبادی، محسن و سمیرا مخملباف از جمله سینماگران ایرانی هستند كه بعد از مدتی فعالیت در ایران، حیات سینمایی خود را در خارج از كشور ادامه دادند و اغلب این تغییر محل فیلمسازی با مهاجرت این سینماگران همراه بوده است.
  امیر نادری، یكی از كارگردانان معتبر ایرانی است كه از ابتدای دهه 50 فیلمسازی را آغاز كرد. او فیلم هایی چون «خداحافظ رفیق»، «دونده» و «تنگنا» را در ایران ساخت و از نیمه دهه 60 با مهاجرت از كشور و ساكن شدن در امریكا «منهتن از روی شماره» (1993)، «آ، ب، ث... منهتن» (1997)، «ماراتن» (2002)، «دیوار صوتی» (2005)، «وگاس: بر اساس یك داستان واقعی» (2008) و «كات» (2011) را در این كشور ساخت.
 فیلم های نادری در خارج از ایران جوایز متعددی گرفتند و علاوه بر تقدیری كه در سال 2008 با نمایش «دونده» و «آب، باد، خاك» از این فیلمساز در جشنواره سه قاره نانت به عمل آمد، آثار او جوایز جشنواره های تورناژ، رم، تورین و ونیز را نیز دریافت كرده اند.

 یكی از مهم ترین جوایز نادری شیرطلایی ونیز است كه برای فیلم «وگاس: یك داستان واقعی» به او تعلق پیدا كرد. سهراب شهید ثالث در سال های درخشش موج نوی سینمای ایران «طبیعت بی جان» و «یك اتفاق ساده» را در كشور ساخت و پس از استقبالی كه از فیلم های او در آلمان صورت گرفت، به این كشور مهاجرت كرد و «در غربت» (1354)، «قرنطینه» (1355)، «زمان بلوغ» (1355)، «آخرین تابستان گرابه» (1359)، «یك زندگی، چخوف» (1360)، «اوتوپیا» (1362) و چند فیلم تلویزیونی را خارج از مرزهای ایران ساخت. او برای این فیلم ها بارها نامزد دریافت جایزه از جشنواره های مختلف از جمله جشنواره فیلم برلین شد.
 مهرجویی، كارگردانی كه همچنان یكی از فیلمسازان فعال سینمای ایران محسوب می‌شود، اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 مدتی را خارج از ایران سپری كرد و در این مقطع دو فیلم «سفر به سرزمین آرتور رمبو» (1362) و «تسخیرشدگان» (1360) را ساخت. هیچ یك از این فیلم ها در مقابل آثاری چون «گاو»، «پستچی»، «دایره مینا»، «هامون»، «اجاره نشین ها» و «سارا» جزو كارهای مهم كارنامه مهرجویی محسوب نمی‌شوند.
  
 عزیمت صاحب نخل طلای كن
  افتخارهایی كه عباس كیارستمی‌به ارمغان آورده، از تاریخ سینمای ایران قابل زدودن نیست و جایگاهی برای او تعریف كرده كه حتی در صورت انتقاد گروهی از منتقدان از كارهای او امكان نادیده گرفتن او را فراهم نمی‌كند. كیارستمی‌ جزو نخستین فیلمسازان ایرانی است كه نام ایران را در جشنواره های مختلف جهانی مطرح و گروه های مختلف منتقدان و فیلمسازان خارجی را با سینمای ایران آشنا كرد و نام خود را فراتر از مرزها برد و به سینماگری برجسته در عرصه بین المللی تبدیل شد.
 كیارستمی‌كه برای نمایش تعدادی از فیلم هایش چون «باد ما را خواهد برد» و «ده» در ایران به مشكل برخورد، و از سوی دیگر شركت های مختلف خارجی علاقه مندی خود را برای همكاری با او ابراز كردند، لوكیشن فیلمسازی خود را از ایران به خارج از كشور منتقل كرد و آثاری برای كشورهای دیگر ساخت تا فیلمسازی كه سال ها در نقاط مختلف ایران كار كرده و سختی های تولید فیلم در ایران را پشت سر گذاشته بود، ترجیح دهد درگیری های دریافت پروانه ساخت و نمایش از اداره نظارت و ارزشیابی را از خود دور كرده و فقط به اثر هنری خود بپردازد. كیارستمی‌ «بلیت» را به همراه كن لوچ و ارمانو اولمی‌ به عنوان محصول سینمای ایتالیا در سال 2005 ساخت و پس از آن «رونوشت برابر اصل» را در سال 2010 برای كشورهای فرانسه، ایتالیا و انگلیس و «مثل یك عاشق» را در سال 2012 برای كشورهای ژاپن و فرانسه ساخت. او قصد دارد فیلم جدید خود را نیز برای ایتالیایی ها بسازد. «مثل یك عاشق» تازه ترین ساخته كیارستمی‌ در دوره اخیر جشنواره فیلم كن به نمایش درآمد و پذیرش فیلمی‌از فیلمسازی ایرانی در بخش رقابتی این جشنواره در شرایطی كه سینمای ایران نماینده‌یی در این جشنواره ندارد، موجب حسرت گروه های مختلف دوستداران سینما شد.

  كیارستمی‌ دو سال قبل هم با «رونوشت برابر اصل» به كن رفت و ژولیت بینوش برای بازی در این فیلم جایزه بهترین بازیگر زن را دریافت كرد. امسال نیز توقع ها از اثر جدید كیارستمی‌ بالابود و حتی انتظار می‌رفت نخل طلای دیگری برای او به ارمغان بیاورد. نخستین نمایش فیلم كیارستمی‌در كن موجب بروز اختلاف نظرهایی درباره نتیجه كار او شد. خبرگزاری ایسنا در گزارش نشست خبری «مثل یك عاشق» نوشت: «در سال های اخیر متاسفانه اتفاقی افتاده و من فیلم هایم را در خارج از ایران كار می‌كنم و این موضوع دلیل روانی دارد.» بر اساس اظهارات كیارستمی‌دلیل آنكه او فیلمش را خارج از ایران می‌سازد صرفا موضوعی روانی است و او جغرافیای آثارش را فراتر از مرزهای ایران می‌بیند. او ادامه داد: «استفاده از جغرافیا شانسی است كه سینما به ما می‌دهد و همه مشكلات را گاهی به شكلی كه انتظارش را نداریم حل می‌كند و مدیوم تازه‌یی به دست می‌آوریم كه پیش از این جرات مقابله با آن را نداشتیم.» كیارستمی‌ با اشاره به فیلم «مثل یك عاشق» در ادامه این جلسه یادآور شد: «فكر چنین كاری برای من خیلی سخت بود و نمی‌دانستم واقعیت پیدا می‌كند. اما آنچه اتفاق افتاد، باور این است كه آدم ها چقدر به هم نزدیك هستند.»او خطاب به حاضران در نشست گفت: «وقتی شما به عنوان فرانسوی با فیلم ارتباط برقرار می‌كنید و من به عنوان ایرانی آن را باور كردم، این باور فیلم است.»
 این فیلمساز كه همچنان در ایران زندگی می‌كند اما آثارش را چند سالی است كه در ایران نمی‌سازد درباره میزان شناختی كه از كشور ژاپن، لوكیشن فیلم تازه اش، داشته، اظهار داشت: «دو گونه سینمای ژاپن را می‌شناختم: یكی مربوط به زمانی می‌شود كه تازه فیلم دیدن را شروع كرده بودم و در سینما تك ایران مجموع كار ازو را دیدم و وقتی سال ها بعد دوباره آنها را دیدم بدون اینكه متوجه باشم، دیدم كه چقدر تحت تاثیر آنها هستم.»

 كیارستمی‌در این جلسه در پاسخ به سوالی درباره ایرانی بودنش و فیلمسازی اش گفت: «تعریف دقیقی از ایرانی بودن ندارم. فكر می‌كنم وقتی قرار است فیلمی‌ بسازیم و مخاطب بین المللی داشته باشیم، ناچاریم ناسیونال فكر كنیم و دشوار نیست فكر كنیم چه چیزی را كنار بگذاریم و چه چیزی را به دست آوریم. بنابراین، هر خصوصیتی كه به فرهنگ و ملت مربوط می‌شود، می‌توان از آن صرف نظر كرد و باید یك معدل از روابط گرفت كه قابل درك است: بنابراین جزییاتی را كه زیاد به فیلم لطمه نمی‌زند می‌توان كنار گذاشت. اگر معدلی بین ایرانی، ژاپنی یا جاهای دیگر نگیرم به فیلمسازی اقدام نمی‌كنم.»كیارستمی‌ادامه داد: «شادی ها و غم ها متریال كار ما است و مهم آن است كه چیزهایی كه ما را از ملیت های دیگر جدا می‌كند، نشان ندهیم و حتی من در فیلم های ایرانی ام هم از این موضوع صرف نظر كرده ام.» او همچنین درباره آغاز و پایان فیلمش گفت: «فیلم نه شروع دارد و نه پایان، اما به شدت بر واقعیت ها استوار است و شما به عنوان تماشاگر كه هم شروع را می‌شناسید و هم پایان را، می‌توانید حدس بزنید چه اتفاقی افتاده است.» اما واكنش ها به آثار سینماگران ایرانی كه آثار خود را خارج از كشور می‌سازند همواره قابل توجه بوده است: نگرانی هایی در این زمینه وجود دارد كه تغییر فضا، رنگ و بو و حس و فضای آثار فیلمسازان را كه در ایران به امضایی مشخص رسیده بودند تغییر دهد و این بار دیدگاه ها درباره «مثل یك عاشق» نسبتا متفاوت از هم ابراز شد. گاردین در مقاله‌یی با وجود اشاره به نكات تكنیكی برجسته این اثر، درباره پایان بندی آن نظر منفی داد و نوشت: «در حالی كه پایان این فیلم می‌توانست بسیار جذاب و غافلگیرانه باشد، اما ایده های فیلم تنها به شكل بالقوه باقی ماندند و در بسیاری از صحنه ها تاثیرگذار نبودند.» سی بی اس نیز در گزارشی با بهره گیری از بخش هایی از سخنان كیارستمی‌درباره ساخت فیلمی‌در ژاپن آن را به مسائل سیاسی مربوط كرده و مدعی شده تعدادی از فیلم های این كارگردان در تهران امكان نمایش پیدا نمی‌كنند. ژاپن دیلی اما برخلاف گاردین از فیلم كیارستمی‌تعریف كرد و با اشاره به بازی طبیعی بازیگران در این فیلم كیارستمی، آن را در زمره بهترین آثار كیارستمی‌ارزیابی كرده و نوشته «به روال دیگر آثار كیارستمی، فیلمساز 72 ساله ایرانی فیلم بسیار واقعی و قابل باور ساخته شده است. نكته‌یی كه خود كیارستمی‌نیز در نشست خبری اش به آن اشاره كرده بود.»

 نیویورك تایمز در عوض از كیارستمی‌و فیلمش به عنوان یكی از امیدهای اصلی كسب نخل طلانام برد و از قول یكی از مسوولان برگزاری و سیاستگذاری جشنواره كن گفت: «حالا دیگر نوبت كیارستمی‌ است كه نخل طلای دوم را از این جشنواره تصاحب كند تا نامش به لیست فیلمسازان مستقل و هنری سازی كه بی توجه به سینمای تجاری در دنیا می‌درخشند و تاكنون دو بار نخل طلارا از آن خود كرده اند، اضافه شود.»پیش از آنكه تكلیف جشنواره كن روشن شود در خبرها آمد كیارستمی‌قصد دارد برای سومین بار فیلم خود را خارج از ایران و با عنوان «فرآیند افقی» در ایتالیا بسازد. مرن كارمیتز، تهیه كننده فرانسوی و رییس شركت فیلمسازی MK2 در این باره، گفت: «عباس كیارستمی‌ مصمم است در آپولیای ایتالیا كار كند. او عاشق این منطقه است.» فیلم جدید كیارستمی‌ در مراحل اولیه تولید است. كارمیتز اشاره كرد: «وقتی با عباس كار می‌كنید، تا وقتی دوربین به كار نیفتاده هیچ وقت از كار خود خبر ندارید: او این قابلیت را دارد كه هر لحظه فكرش را تغییر دهد.»
     
 فرهادی و یك تجربه در فرانسه
ماجرای فیلمسازی اصغر فرهادی ابتدا در آلمان و سپس در فرانسه بیش از آنچه كه تصور می‌شد حاشیه ساز شد. ذهنیت جمعی بعد از مواجهه با خبر ساخت فیلمی‌از فرهادی در خارج از كشور به سمت مهاجرت دائمی‌ او از ایران رفت: تلقی چنین بود كه بروز مشكلاتی برای فرهادی در ایران و موضع گیری های گروهی در مقابل آثار او، این فیلمساز را راهی خارج از كشور كرده، اما واقعیت چیز دیگری بود.
 بعد از آنكه فرهادی از برلین جایزه گرفت و با «درباره الی...» در این جشنواره مطرح شد، در خبرها آمد او برای گذراندن انجام امور پژوهشی بورس موسسه DAAD به آلمان رفته و هرچند در این میان تصمیم گرفت فیلمی‌هم در این كشور بسازد، اما پروژه او هنوز عملی نشده بود كه فرهادی با ایده ساخت «جدایی نادر از سیمین» مواجه شد و به ایران برگشت تا فیلمی‌ پرافتخار برای سینمای این كشور بسازد و برای نخستین بار جایزه اسكار را به ایران بیاورد. در جریان برگزاری شصت و پنجمین جشنواره فیلم كن كمپانی ممنتو فیلمز كه تهیه و تولید پروژه فیلم جدید فرهادی را در اختیار دارد، اعلام كرد: ماریو كوتیلار، بازیگر فرانسوی برنده اسكار، بازیگر نقش اصلی فیلم جدید فرهادی خواهد بود. الكساندر ماله گی، از مقامات ارشد كمپانی ممنتو فیلمز در این باره اعلام كرد: «از اینكه ماریو كوتیلار در این ماجراجویی شگفت انگیز به ما پیوسته است، بسیار خوشحالم.»
  كمپانی ممنتو فیلمز از هم اكنون در جشنواره كن حق پخش فیلم جدید فرهادی را برای توزیع كنندگان بین المللی به فروش گذاشته است.
  این فیلم كه هزینه‌یی 11 میلیون یورویی به ساخت آن اختصاص یافته است، از پاییز امسال در پاریس مقابل دوربین خواهد رفت.

جزییات پروژه فیلم جدید فرهادی در حالی هنوز اعلام نشده است كه این كارگردان برنده اسكار، نگارش فیلمنامه را به پایان رسانده است. با این حال الكساندر ماله گی اعلام كرده است: این فیلم اثری اجتماعی عاطفی با حال و هوای «جدایی نادر از سیمین» خواهد بود كه با پیچیدگی هایی كه در داستان آن وجود دارد، دارای حس تعلیقی است كه مخاطب را تا انتها با خود می‌كشاند. این فیلم از اواسط تابستان وارد مرحله جدی پیش تولید خواهد شد و در فصل پاییز با حضور طاهر رحیم، بازیگر فرانسوی فیلم های سینمایی «پیامبر»، «طلای سیاه» و «عقاب» در نقش بازیگر مرد فیلم مقابل دوربین خواهد رفت تا تازه ترین ساخته فرهادی دیگر محصولی از ایران نباشد. اما فرهادی درباره برداشت هایی كه از فیلمسازی او در خارج از كشور صورت می‌گرفت و اظهاراتی درباره مهاجرت خود بیان كرد: «من مهاجرت نمی‌كنم. فیلم بعدی ام هم قبل از اینكه «جدایی نادر از سیمین» ساخته شود، قرار آن گذاشته شده بود. مهاجرت هم قرار نیست بكنم، به همین دلیل اینجا هستم. من تا آخر عمرم در ایران خواهم ماند، بعضی موقع ها به خارج از كشور سفر می‌كنم.»
 بهروز افخمی‌ تازه ترین فیلم خود با عنوان «بلك نویز» را در كانادا و با تهیه كننده و عواملی كانادایی تولید كرد.
  مانیا اكبری نیز فیلم جدید خود را با عنوان «تهران تا لندن» با حضور بازیگرانی چون ندا امیری، الهه حصاری، بیژن دانشمند و... در لندن مقابل دوربین برده است. تهیه كننده فیلم جدید اكبری انگلیسی است.
    
 لوكیشن هایی خارج از كشور
در شرایطی كه تعدادی از فیلمسازان ایرانی در خارج از كشور و با تهیه كننده‌یی خارجی فیلم خود را می‌سازند، برخی نیز فقط لوكیشن خود را از ایران خارج كرده و در سایر كشورها آثارشان را مقابل دوربین می‌برند. از نمونه های متاخر این گروه فیلم ها می‌توان به «برلین-7» ساخته رامتین لوافی پور اشاره كرد. تهیه كننده آن موسسه رسانه های تصویری است و تولید فیلم در آلمان صورت گرفته است. احمد نجفی نیز قصد دارد فیلم تازه‌یی تهیه كند كه لوكیشن آن بلاروس یا اوكراین خواهد بود. «یك روز دیگر» به كارگردانی حسن فتحی نیز با حضور بازیگران خارجی در فرانسه فیلمبرداری شد كه تنها بازیگر ایرانی آن هدیه تهرانی بود. «استرداد» به كارگردانی علی غفاری فیلمی‌ است كه با حضور جمعی از بازیگران ایرانی و روس بخش هایی از آن در روسیه فیلمبرداری شده است.
 بخش عمده‌یی از فیلم «آل» به كارگردانی بهرام بهرامیان نیز در ارمنستان فیلمبرداری شد.
 گروهی از فیلمسازان مهاجر ایرانی همانند رضا بدیعی كه مدت ها در امریكا سریال ساخت و محسن و سمیرا مخملباف و بهمن قبادی هستند كه محل فیلمسازی خود را همزمان با رفتن از ایران تغییر دادند و آثارشان دیگر به عنوان تولیدات سینمای ایران شناخته نشد.
    


گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
  
منبع: روزنامه اعتماد

مطالب پیشنهادی:
این هم از نماینده ایران در اختتامیه کن 2012: لیلا حاتمی در مراسم اهدای جوایز +عکس
عکس‌های فیلم «مثل یک عاشق» کیارستمی در جشنواره کن
گزارش تصویری: عباس کیارستمی در جشنواره فیلم کن
استان یک زن و شوهر عاشق در جشنواره فیلم کن +عکس
اصغر فرهادی در کن هم جایزه‌ گرفت +عکس