خاطره بازی با مسعود کیمیایی
به پشتوانه بیش از نیم قرن فعالیت پرثمر هنری با ٢٨ فیلم بلند سینمایی، ٢ فیلم كوتاه، ٣ رمان و یك مجموعه شعر منتشر شده، مسعود كیمیایی، هنرمند بی‌بدیل این سرزمین است. هنرمندی صاحب سبك و امضا كه از عنفوان جوانی استعداد و هنر خویش را نمایان كرد و با قریحه سرشارش سرودهای مخالف را در دل سینمای جریان اصلی دهه ٤٠، با همان بازیگران، همان عوامل فنی، همان امكانات و همان مناسبات حرفه‌ای، سر داد و در جهت عكس سینمای مطلوب و محبوب (فیلمفارسی) حركت كرد و با همراهی چند فیلمساز همنسلش، بنیانگذار سینمایی متفاوت شد.
کیمیایی و فتح قله سینمای قبل از انقلاب با «قیصر» و «گوزن‌ها»
در طول یك دهه، او تنها كارگردان سینمای ایران بود كه هم منتقد و روشنفكر تاییدش می‌كرد و هم مردم عادی با شیفتگی به تماشای فیلم‌هایش می‌نشستند. تاثیر سینمای كیمیایی به توده تماشاگر، روشنفكران، فیلمسازان خوشفكری كه از راه رسیدند و فیلمفارسی‌سازانی كه سینمای جریان اصلی را نمایندگی می‌كردند، بنیادین و غیرقابل انكار بوده است. مسعود كیمیایی مشخصا با «قیصر» و «گوزن‌ها» در قله سینمای قبل از انقلاب ایستاده و با فاصله موفق‌ترین و بهترین كارگردان سینمای ایران در آن دوران بوده است.
مسعود کیمیایی، بهروز وثوقی و جمشید مشایخی سال 1348
گنجینه «قیصر» و «گوزن‌ها» پس از گذشت سال‌های طولانی هنوز تلالو و درخشش دارد و سینمای ناب كیمیایی هنوز هم كار می‌كند و نسل‌های بعدی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سینمای گرم و پرخون كیمیایی با شور و شرافت و اعتراض و رفاقت، با دیالوگ‌هایی كه به زبان مردم راه یافتند و با قهرمانان جذاب و دوست‌داشتنی‌اش، حس را با میزانسن معنا بخشید و آرمان سیاسی و اعتراض اجتماعی و روابط عاطفی آدم‌های تنها و تك‌افتاده را به زبان سینما متبلور ساخت.
با تمام مخالفت‌ها و دشمنی‌های روشنفكران «ایدك» رفته كه لهجه تهرونی و پایین‌شهری فیلم‌های كیمیایی را نشانه لمپنیسم می‌خواندند، برآیند عمومی، آثار قبل از انقلاب او را پیشرو، جریان‌ساز و به شدت موثر می‌دانست. در آن سال‌ها زمانه‌شناسی كیمیایی همپای سینماشناسی‌اش مطرح بود و هوش درخشانی كه می‌دانست چگونه از عصیان قیصر علمی بر ضد سیستم ظالمانه بسازد و جسارتی كه در اوج خفقان ساواك «گوزن‌ها» خلق می‌كرد و شاخك‌های حس تیزی كه صدای پای انقلاب مذهبی را با «سفر سنگ» می‌شنید، او را به فیلمسازی بدل كرد كه با همه دشواری‌های راه، به موفقیت در تمام جبهه‌ها می‌رساند.
بیشتر بدانید : ناگفته های جدید مسعود کیمیایی درباره 'قیصر' !
مسعود کیمیایی پس از انقلاب
كیمیایی پس از انقلاب، با توقیف در اولین گام (خط قرمز) و جرح و تعدیل فراوان در قدم بعدی (تیغ و ابریشم) با دشواری‌ها و موانع بسیار بیشتر مواجه شد و مخالفانش «شناسنامه‌ای با تاریخ مرگ» برایش تدارك دیدند. كیمیایی اما ماند و همچنان فیلم ساخت. زبانش شخصی‌تر و ارجاعاتش به دلمشغولی‌ها و علایق و سلایقش پررنگ‌تر شد و صراحت و سادگی دهه اول فیلمسازی‌اش به مرور جای خود را به پیچیدگی و تناقض‌هایی داد كه میدان را برای مخالفت با سینمایش گشوده‌تر از سابق می‌كرد.
نتیجه اینكه در این ٤ دهه، بارها به عدم درك مناسبات روز جامعه متهم شد. مد روز نبودن سینمایش و همراهی نكردنش با بادهای موسمی نشانه‌ای آشكار به واپسگرایی دانسته شد. اتهام قدیمی لمپنیسم هم با قدرت و قوت بیشتر همچنان مطرح بود و هر تازه از راه رسیده‌ای به خود اجازه می‌داد هرچه می‌خواهد علیه فیلم‌های او بگوید و بابت دشنام‌هایش لابد تشخص كسب كند و روشنفكر بنماید. طنز روزگار است كه در این ٤ دهه سازنده فیلم‌هایی چون «خط قرمز»، «اعتراض» و «جرم» به درك نكردن روح زمانه متهم و لحن پیشگویانه آثارش نادیده گرفته شده كه جواهری چون «دندان مار» و فیلم‌های درخشانی مانند «سرب» و «ردپای گرگ» كمتر از آنچه استحقاقش را داشتند، قدر دیدند.
مسعود کیمیایی در کنار ضرغامی
در این چهار دهه كیارستمی جهانی شد، مهرجویی در طول یك دهه از «اجاره‌نشین‌ها» تا «درخت گلابی» درخشان‌ترین فیلم‌هایش را ساخت، تقوایی پس از خلق شاهكارش «ناخدا خورشید»، كمتر پشت دوربین رفت و بیشتر احترام و تشخص كسب كرد. همچنان كه بیضایی سرانجام بی‌مهری‌ها را تاب نیاورد و جلای وطن كرد. نادری به سودای جهانی شدن از این سرزمین رفت و قبل از مهاجرت با «دونده» یكی از آثار آغازگر سینمای نوین ایران را ساخت.
علی حاتمی هم پس از مرگ كشف شد و منتقدان دیروز به ستایشگران امروزش بدل شدند و قبای «سینمای ملی» را به تن فیلم‌های اصیل و منحصر به فردش پوشاندند. ظاهرا كیمیایی از تمام هم‌نسلان موج نویی‌اش عقب ماند. در حالی كه او بیشتر از همه آنها در صحنه ماند، فیلم ساخت، رمان نوشت، شعر گفت و به حضور خلاقش تداوم بخشید.
سینماگری که درد جامعه ایران برایش مساله است
جنس سینمای كیمیایی و التهابی كه در آثارش مشهود است و آن رئالیسم اجتماعی كه با «قیصر» آغاز شد و تا «قاتل اهلی» همچنان ادامه یافته، آسیب‌پذیری او را در تندباد حوادث بیشتر از سایرین كرده است. كارگردانی كه اگر هم فیلم ضعیف ساخته هرگز به ساخت فیلم خنثی تن نداده، حالا سال‌هاست ابزارهای بیانی‌اش را عوض كرده، سال‌هاست كه ضمن وفادار ماندن به اصول و حفظ فردیت و امضای خاص و منحصر به فردش، از لحن ساده سیاه و سفیدهایش فاصله گرفته. اما هنوز هم درد جامعه ایران برایش مساله است.
مسعود کیمیایی
همچنان از همین خیابان‌ها گزارش می‌دهد و هنوز عدالت اجتماعی و عشق و رفاقت برایش مساله است. همچنان كه مهارتش در گفتارنویسی و میزانسن هنوز مثال‌زدنی است. مهم‌تر از همه اینها تاثیر او در شكل‌گیری سینمای جدی و متفكرانه ایران و اعتلای صنعت فیلمسازی از هر شخص و جریان دیگری بیشتر و پررنگ‌تر است. جمله مشهوری از اورسن ولز درباره دیوید وارك گریفیث وجود دارد كه «هیچ شهر، هیچ صنعتی، هیچ حرفه‌ای، هیچ هنری هرگز تا این حد به یك نفر مدیون نبوده است» و سینمای ایران بیش از هر فیلمسازی مدیون كیمیایی است.
بیشتر بدانید : کتاب جدید مسعود کیمیایی رونمایی می شود
دستاوردهای مسعود کیمیایی
كافی است سینمای ایران را قبل از ظهور «قیصر» به یاد بیاوریم و دستاوردهای فیلم‌های كیمیایی در عرصه‌های مختلف از بازیگری، موسیقی متن، دكوپاژ، مونتاژ، تیتراژ، گفتارنویسی و میزانسن را در خاطر بسپاریم. در «عكس»های خوش‌تركیبش خیره شویم و قهرمان‌های جذاب و دوست‌داشتنی‌اش را مرور كنیم كه بخشی از خاطره جمعی ما ایرانیان هستند.
مسعود کیمیایی، احمد شاملو و فرامرز قریبیان
قیصر، فرمان، رضا موتوری، داش آكل، صالح، مصیب، سید، قدرت، فاطی، غزل، حجت، زینی، بازپرس جلالی، سوسن مكاشی، نوری، دانیال، مونس، رضا، احمد، آقاجلال، زیور، رستم، بهمن، رضا، آقاتهرانی، طلعت، صادق خان، علی یزدانی، عبد، جواد، سلطان، امیرعلی، محسن دربندی، رضا معروفی، حد میثاق، محسن، فروزنده، رضا سرچشمه و این آخری سیاوش. در پس همه خستگی‌ها و آشفتگی‌ها و لكنت‌های بیانی كه بخشی‌اش حاصل جدایی دائمی هنرمند با شرایط ناهمگون و نامساعد است و همه آن فیلم‌های ظاهرا شكست‌خورده و ناكام، این گوهر تابناك سینمای كیمیایی است كه همچنان می‌درخشد و هر شكست او را به ضیافتی جذاب‌تر و دلپذیرتر از پیروزی خیلی‌ها بدل می‌كند و قراری كه از ٥٠ سال پیش، از «قیصر» تا به امروز گذاشته شده همچنان اعتبار دارد و باز هم این پرده بزرگ سینماست كه برای نمایش فیلم بعدی كیمیایی ملتهب و منتظر است.
بیشتر بدانید : مسعود کیمیایی
بیشتر بدانید : رفاقت و رفیق بازی با نگاهی به بعضی از فیلم‌های مسعود كیمیایی
بیشتر بدانید : عکس های تولد 73 سالگی مسعود کیمیایی در خانه سینما
گردآوری : گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: etemaad.ir