برای 72 سالگی «فرانسیس فورد كوپولا»

 

امروز هفتادودومین سالروز تولد «فرانسیس فورد كوپولا»، كارگردان و فیلم‌نامه‌نویس پرآوازه آمریكایی و برنده‌ پنج جایزه اسكار است. 
«فرانسیس فورد كوپولا» كه شهرت جهانی‌اش را به‌واسطه سری فیلم‌های «پدرخوانده» به‌دست آورد، روز هفتم آوریل ‌1939 در میشیگان آمریكا از خانواده‌ای ایتالیایی‌الاصل متولد شد و بعدها نام پدرخوانده را به احترام بنیان‌گذار كارخانه خودروسازی «فورد» به نام خانوادگی‌اش افزود.
«كوپولا» در ‌10 سالگی با استفاده از دوربین هشت میلی‌متری پدرش، با فیلم‌برداری و دنیای فیلم آشنا شد و همین علاقه و حس كنجكاوی، او را تا تحصیلات عالیه‌ و اخذ مدرك كارگردانی فیلم از دانشكده فیلم‌سازی دانشگاه UCLA سوق داد.

خانواده سینمایی
«كوپولا» اغلب در فیلم‌هایش برای اعضای خانواده خود نقشی را درنظر می‌گرفت. دو پسر او در صحنه مربوط به دعوای خیابانی فیلم «پدرخوانده» و صحنه مراسم تدفین در فیلم «دون كورلئون» حضور داشتند. دخترش «صوفیا كوپولا» در دو قسمت اول «پدرخوانده» و خواهرش «تالیا شی‌یر» در هر سه قسمت «پدرخوانده» ایفای نقش داشتند. پدرش «كارمین كوپولا» كه یك موسیقیدان حرفه‌ای بود، در ساخت موسیقی «پدرخوانده» با او همكاری كرد و جالب‌تر از همه «نیكلاس كیج» كه برادرزاده‌ اوست، در فیلم‌های «كاتن كلاب»، «ماهی پرجنب‌وجوش» و «پگی سو ازدواج می‌كند» ایفای نقش داشت.

 

سلام به سینما 
«كوپولا» در سال ‌1963 با ساخت فیلم كم‌هزینه «جنون ‌13» برای كمپانی «روجر كورمن» رسما فعالیت حرفه‌ای‌اش را به‌عنوان یك فیلم‌ساز آغاز كرد. وی پس از آن فیلم موفق «حالا پسر بزرگی هستی» را در سال ‌1966 كارگردانی كرد و دو سال بعد، فیلم «رنگین‌كمان فینیان» را ساخت و اولین شكست مالی‌اش را در گیشه سینما در سال ‌1969 با فیلم «مردم بارانی» تجربه كرد.

 

شاهكاری به ‌نام «پدرخوانده»
«كوپولا» پس از آنكه در سال ‌1971 برای فیلم «پاتون» اسكار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی را گرفت، شاهكار فیلم‌سازی‌اش یعنی «پدرخوانده» را در سال ‌1972 ساخت كه شهرتی جهانی برای وی رقم زد. این فیلم با نقش‌آفرینی «مارلون براندو» و «آل‌پاچینو»، موفق به كسب سه جایزه اسكار بهترین فیلم، بهترین بازیگر مرد (مارلون براندو) و بهترین فیلم‌نامه اقتباسی (كوپولا) شد. این فیلم كه همواره یكی از سه اثر سینمایی برتر جهان نام برده می‌شود، با بودجه ‌6/5 میلیون دلاری ساخته شد و فروش جهانی ‌245 میلیون دلار را به ثبت رساند.

كسب افتخار با «مكالمه» 
«كوپولا» در فاصله‌ مابین قسمت‌های اول و دوم «پدرخوانده»، فیلم «مكالمه» را ساخت و یكی از معدود كارگردانان تاریخ سینما نام گرفت كه در یك‌سال، با دو فیلم نامزد اسكار بهترین فیلم می‌شد. در این رقابت، اگرچه جایزه اسكار به «پدرخوانده ‌2» رسید، اما «مكالمه» در همان سال نخل طلای جشنواره كن را به خود اختصاص داد. این فیلم در سال ‌1995 از سوی كنگره آمریكا برای نگهداری در آرشیو ملی فیلم انتخاب شد. «كوپولا» همواره از فیلم «آگراندیسمان» میكلانژ آنتونیونی به‌عنوان الهام‌بخش اصلی مضامین فیلم «مكالمه» یاد كرده است. كوپولا برای این فیلم نامزد اسكار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی نیز بود كه البته ناكام ماند.

 

در اوج با «پدرخوانده‌2»
موفقیت‌هایی بزرگی كه «كوپولا» با «پدرخوانده» به‌دست آورد، عاملی شد تا وی در سال ‌1974 قسمت دوم این فیلم پرطرفدار را به سینماهای جهان بیاورد. این فیلم كه باردیگر «آل‌پاچینو» و «رابرت دنیرو» را به بازی گرفته بود، در ‌11 بخش نامزد دریافت جوایز اسكار شد و در شش بخش از جمله بهترین كارگردانی، بهترین فیلم، بهترین فیلم‌نامه اقتباسی، بهترین موسیقی متن و بهترین بازیگر نقش مكمل (رابرت دنیرو) موفق به كسب جایزه اسكار شد. «آل‌پاچینو» برای این فیلم به‌عنوان بهترین بازیگر جوایز بافتا انتخاب شد. در میان فیلم‌های چندقسمتی، «پدرخوانده» تنها فیلمی است كه قسمت‌های اول و دوم آن موفق به كسب اسكار بهترین فیلم شده است.

 «اینك آخرالزمان»
«كوپولا» پس از درخشش با فیلم‌های «مكالمه» و «پدرخوانده ‌1 و ‌2»، تصمیم گرفت براساس رمان «قلب تاریكی» جوزف كونراد، فیلمی به‌نام «اینك آخرالزمان» بسازد. داستان این فیلم در كامبوج هنگام وقوع جنگ ویتنام رخ می‌دهد. قبل از شروع ساخت فیلم،‌ «روجر كورمن» كه سابقه ساخت چند فیلم در ویتنام را داشت، به «كوپولا» توصیه كرد كه به آن‌جا نرود. تولید این فیلم پرهزینه با وجود مشكلات فراوان از جمله وقوع طوفان، ناآماده‌بودن «مارلون براندو» و درگیری ناگهانی شورشیان با نظامیانی كه سر صحنه مشغول بازی بودند ساخته شد و سرانجام در سال ‌1979 به نمایش درآمد. این فیلم در همان سال نخل طلای كن را مشتركا با فیلم «طبل حلبی» كسب كرد. شهرت «اینك آخرالزمان» همانند فیلم «همشهری كین» با گذشت زمان افزایش یافت و هم‌اكنون یكی از شاهكارهای عصر جدید هالیوود محسوب می‌شود.

 سال‌های آرام كوپولا 
پس از این موفقیت‌های پی‌درپی، «كوپولا» فیلم‌نامه‌ای براساس رمان «گتبسی بزرگ» نوشته‌ اسكات فیتزجرالد نوشت كه به كارگردانی «جك كلایتون» و نقش‌آفرینی «رابرت ردفورد» ساخته شد. البته نباید فراموش كرد كه «كوپولا» یك‌سال پیش از آن با همكاری «جورج لوكاس» در مقام تهیه‌كننده، فیلم «گرافیتی آمریكایی» را ساخت كه نامزد اسكار بهترین فیلم هم شده بود. «كوپولا» پس از آن در سال ‌1981 نسخه بازسازی‌شده فیلم «ناپلئون» (‌1927) ساخته «آبل گانس» را ساخت و یك سال بعد فیلم موزیكال «از صمیم قلب» را كارگرانی كرد كه یك شكست مالی برای او محسوب می‌شد.
در این سال‌ها كه «كوپولا» دچار افت كیفی در فیلم‌هایش شده بود، ساخت فیلم «خارجی‌ها» در سال ‌1982 تا حدودی قابل‌توجه بود. این فیلم از لحاظ بكارگیری بازیگران جوان كه بعدها ستاره‌های سینما شدند، زبان‌زد شد كه از جمله‌ی آن بازیگران می‌توان به «تام كروز» و «مت دیلون» اشاره كرد. وی دو سال بعد فیلم «كاتن كلاب» را ساخت كه در گیشه سینماها یك ناكام بزرگ بود كه با بودجه 45 میلیون دلاری، تنها ‌25 میلیون دلار فروش داشت. این كارگردان با ساخت فیلم‌های «كاپیتان ائو»، «باغ‌های سنگی» و «تاكر؛ مرد و رویاهایش» حضور كم‌فروغی در عرصه سینما داشت.

 

«پدرخوانده‌3»؛ شام آخر كوپولا 
«كوپولا» در سال ‌1990 سومین و آخرین قسمت از فیلم «پدرخوانده» را با بودجه ‌54 میلیون دلاری ساخت. این فیلم با نقش‌آفرینی «آل پاچینو»، «اندی گارسیا» و «دیان كیتون» گرچه به‌اندازه دو قسمت قبلی مورد قبول قرار نگرفت، اما فروش قابل‌توجهی در سینماها به‌دست آورد. «پدرخوانده‌3» در هفت بخش نامزد جوایزه اسكار شد، اما نتوانست هیچ‌یك از این جوایز را كسب كند. بازی ضعیف «صوفیا» -دختر كوپولا- كه صدای منتقدین را درآورده بود، جایزه تمشك طلایی بدترین بازیگر زن را برای او به ‌همراه آورد.

 

غروب كوپولا در دهه 90
در سال ‌1992 «كوپولا» فیلم «دراكولای برام استوكر» را با بازی «آنتونی هاپكینز» روانه سینما كرد كه علاوه‌بر فروش بالا، سه جایزه‌ی اسكار بهترین طراحی لباس، بهترین تدوین صدا و بهترین چهره‌پردازی را نیز كسب كرد. در سال ‌1994 وی تهیه‌كنندگی فیلم «فرانكشتاین» را برعهده گرفت. تا پایان دهه‌ ‌90، «كوپولا» تنها دو فیلم دیگر را كارگردانی كرد؛ یكی كمدی «جك» در سال 1996 و دیگری «باران‌ساز» در سال ‌1997 كه اقتباسی از رمان «جان گریشام» بود. آخرین فیلمی كه «كوپولا» كارگردانی كرد، «جوان بدون جوانی» است كه در سال ‌2007 اكران شد. این كارگردان ‌70 ساله هم‌اكنون درحال ساخت فیلم «تترو» در آرژانتین است.
در مراسم امسال جوایز آكادمی اسكار، «كوپولا» مورد تقدیر قرار گرفت و جایزه یادبود "اروینگ تالبرگ" را به‌پاس یك عمر تهیه‌كنندگی دریافت كرد.
در ذیل نگاهی به برخی افتخارات و جوایز سینمایی می‌اندازیم كه «فرانسیس فورد كوپولا» طی چهار دهه فیلم‌سازی كسب كرده است:
از افتخارات سینمایی كوپولا می‌توان به جایزه اسكار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی در سال ‌1971 برای «پاتون»، جایزه اسكار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی در سال ‌1973 برای «پدرخوانده»، جایزه اسكار بهترین فیلم، بهترین كارگردانی و بهترین فیلم‌نامه اقتباسی در سال ‌1975 برای «پدرخوانده‌2»، جایزه بافتا بهترین كارگردانی در سال 1978 برای «اینك آخرالزمان»، جایزه دوربین جشنواره برلین در سال ‌1991، جایزه نخل طلا و جایزه فیپرشی جشنواره كن در سال ‌1979 برای فیلم «اینك آخرالزمان»، جایزه نخل طلا و جایزه بهترین فیلم معنوی جشنواره كن در سال ‌1974 برای فیلم «مكالمه»، جایزه گلدن گلوب برای بهترین كارگردانی در سال ‌1980 برای «اینك آخرالزمان»، جایزه گلدن گلوب برای بهترین كارگردانی و بهترین فیلم‌نامه در سال ‌1973 برای «پدرخوانده»، جایزه ویژه پنجاهمین سال تأسیس جشنواره سن‌سباستین در سال ‌2002، شیر طلای افتخاری جشنواره ونیز در سال ‌1992، جایزه صدف طلایی بهترین فیلم و جایزه فیپرشی جشنواره سن‌سباستین در سال ‌1969 برای «ماهی پر جنب‌وجوش» اشاره كرد.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ