اگر به فکر یک سفر در آخرین روزهای خرداد هستید، راهی جاده قدیم قزوین، تاکستان ـ زنجان شوید. بعد از چند ساعتی رانندگی در ۳۶ کلیلومتری شرق زنجان به بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان خواهید رسید. گنبد سلطانیه از سال ۱۳۱۰ در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و سال ۱۳۸۴ هم به عنوان هفتمین اثر ماندگار ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. اگر دوست دارید تا بناهای معماری را در فصل سرسبزی ببینید و عکاسی کنید، همین روزها راهی زنجان شوید، بهترین زمان بازدید از این گنبد اردیبهشت و خرداد است.
داستان ساخته شدن گنبد سلطانیه به دوران ایلخانی‌ها و تغییر مذهب هشتمین پادشاه این سلسله برمی‌گردد. سلطان محمد خدابنده، یا همان اولجایتو پسر ارغون خان ابتدا پیرو آیین پدری‌اش شمنیسم بوده و بعد از مدتی به آیین مادرش مسیحیت روی می‌آورد و اسمش را به نیکلاس تغییر می‌دهد.
دوباره بعد از مدتی به خاطر یکی از همسرانش، علامه حلی و وزیر مسلمانش شیخ‌فضل‌ا… به اسلام روی می‌آورد و اسمش سلطان محمد خدابنده می‌شود. اولجایتو بعد از مسلمان شدنش، تصمیم می‌گیرد بنایی بسازد تا قبر حضرت علی (ع) را به سلطانیه منتقل کند. او دستور ساخت این بنا را می‌دهد و ۳۰۰۰ کارگر در حدود ۱۰ سال این بنا را می‌سازند که البته در نهایت تئوری سلطان هم با مخالفت علمای نجف روبرو می‌شود و این بنا به همین نام باقی می‌ماند.
بنای بهشتی
گنبد سلطانیه دارای سه بخش اصلی گنبد خانه، تربت خانه و سرداب است. گنبد آبی رنگ این بنا، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد مرتفع دنیا بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه است. بنای این گنبد ۴۸ متر و نیمی، هشت ضلعی است، هشت در، ایوان و مناره دارند و این عدد، الهام گرفته شده از هشت در بهشت است. گنبد اولجایتو از دو پوشه تشکیل شده‌است و بین دو لایه آن ۶۰ سانتی‌متر فاصله است. این طراحی که در زمان خود بی‌نظیر بوده این گنبد را در برابر زلزله مقاوم می‌کند. این گنبد بعد از گذشت حدود ۷۰۰ سال از ساخت آن بین ۲ تا ۸ سانتی‌متر نشست کرده است.
تربت خانه در ضلع جنوبی بنا قرار دارد. علت نام‌گذاری این قسمت به دلیل تزیینات روی دیوار است. روی دیوارهای محراب این قسمت از بنا با استفاده از تربت امام حسین (ع) سوره الملک را با خط ثلث و کوفی نوشته شده‌است. علاوه بر این تزیینات تربت، همه دیوارهای گنبد سلطانیه کتیبه است و سوره‌ها مختلفی از قرآن روی آن‌ها نقش بسته است. تزیینات گنبد به دو یا حتی چند دوره برمی‌گردد دوره اول تزیینات آجر و کاشی و دوره دوم گچ و نقاشی رو آن است. در یکی از دوره‌ها مرمت کارشناسان یونسکو بر این عقیده بودند که باید تزیینات رویین را با احتیاط جدا کرد و در موزه قرار داد و برای رسیدن به دیوارهای اولیه و تزیینات آن کاوش کرد. البته این اتفاق هرگز نیافتاد.
از قدیم هم در داستان‌ها و افسانه‌ها سرداب مرموزترین قسمت هر بنایی به حساب می‌آید. سرداب گنبد سلطانیه هم داستان‌ها زیادی دارد. این سرداب در ضلع جنوبی و در زیر تربت خانه ساخته شده‌است. برخی محققان بر این باورند که سرداب پیش از گنبد ساخته شده و قدمت بیش‌تری دارد. در زمان ایلخانیان مردگان را در گورهای سردابه‌ای قرار می‌دادند و بسته به جایگاه هر فرد زیورآلاتی هم با او دفن می‌کرند. این رسم برخی از محققان و اهالی منطقه را بر این باور داشته که در این سرداب جنازه‌هایی دفن شده‌اند. جالب است بدانید که در کاوش‌ها هرگز نشانه‌ای از اجساد یافت نشده‌آست.
حتی نشانه‌ای از مقبره خود سلطان محمد یا الجایتو هم در من این بنا یافت نشده در حالی خیلی‌ها فکر می‌کنند که این بنا مزار سلطان محمد است در حالی که تا به حال نشانی از او یافت نشده‌اشت.
حوالی سلطانیه همیشه شایعات ترسناکی وجود دارد. اهالی زنجان و شهرهای اطراف بر این باورند که شهر سلطانیه جن دارد و یا اینکه در بنای سلطانیه اسکلت‌هایی وجود دارد. از این قصه‌ها شنیده می‌شود که حدود ۴۰ ـ ۵۰ سال پیش در یکی از بازدید‌های یونسکو از این بنا، کارگران در حال مرمت بوده‌اند و تصمیم بر تخریب دیواری می‌گیرند که جزئی الحاقی به ساختمان بوده و نمای مناره‌ها و گنبد را هم خراب کرده‌بوده. از یکی از حاضران در محل نقل شده‌است که هنگان تخریب صدای جیغ و داد از کارگران شنیدیم. وقتی به بالای بنا رفتیم ضرب المثل «لای جرز دیوار گذاشتن» را به چشم دیدم.
لای دیوار پر از اسکلت‌هایی بود که سال‌های پیش در بین دیوارها دفن شده بودند و از طریق گچ سفت شونده در دیوار قرار گرفته بودند. محلی‌ها می‌گویند قسمت سرداب در گذشته شکنجه‌گاه بوده و جنازه‌هایی آنجا دفن شده‌اند، اما در کاووش‌ها هنوز نشانه‌هایی برای تایید این شایعه‌ها پیدا نشده‌است.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع:honaronline.ir
مطالب پیشنهادی:همسر کریستیانو رونالدو در یک فیلم پر خرج
اشباح در بازار صد ساله + تصویر
آنجلینا جولی، رهبر مقابله با تجاوزات جنسی در مناطق جنگی +تصاویر
زوج جنجالی هالیوود، برد پیت و آنجلینا جولی بر فرش قرمز فیلم «شیطان صفت»+ تصاویر
عکس های برگزیده مسابقه نشنال جئوگرافیک از جهان+ تصاویر