بازگشت نقش برجسته هخامنشی به ایران
قطعا روزی که هنرمندی از ایران باستان در حال خلق شاهکارهای خود روی دیوارهای پلکانی تخت‌جمشید بود، باور نمی‌کرد ۲۵۰۰ سال بعد، جلسه‌های متعدد دادگاه و نامه‌نگاری‌های فراوانی برای در اختیار داشتن اثرش برگزار و حکمِ دادگاهی بین دو قاره برای آن صادر شود.
سرباز هخامنشی، قبل از سرقت در جداره دیوار تخت‌جمشید
نقش برجسته‌ای که این روزها مسئولان میراث فرهنگی، دادگاه امریکا و رسانه‌های ایرانی و خارجی آن را به نام «سرباز هخامنشی» می‌نامند، اثری ارزشمند و نفیس در ابعاد ۲۰ در ۲۰ سانتی‌متری است که بخشی از صف طولانی سربازان حکاکی شده در ساختمان اصلی محوطه تخت‌جمشید (پرسپولیس - پارسه) را نشان می‌دهد.
محوطه‌ای باستانی که قدمت آن به دوره هخامنشی و اولین امپراتوری ایران برمی‌گردد و متخصصان معتقدند بین سال‌های ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد و زمانی که پرسپولیس مورد هجوم اسکندر قرار گرفته، ایجاده شده‌اند.
تصویر سرباز هخامنشی از دانشگاه شیکاگو، قبل از سرقت در جداره دیوار تخت‌جمشید
اما اکنون تصویرهای موجود در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو و اسناد باقی‌مانده به نقل از متخصصان و باستان‌شناسان می‌گویند؛ نقش‌برجسته سرباز هخامنشی که در حال حاضر در اختیار دادستانی نیویورک است، نخستین‌بار بین سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۳ توسط تیمی از باستان‌شناسانِ این مؤسسه کاوش شده بود و آن را در میان عکس‌های گرفته شده از محوطه پرسپولیس در اواخر سال ۱۹۳۶ نیز می‌توان مشاهده کرد.
سرقت سرباز هخامنشی
تا این‌که چند دهه پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۳۶ میلادی (۱۳۳۶ شمسی) یعنی ۸۱ سال پیش از تهران ربوده شد. نقش برجسته سرباز هخامنشی با یک سپر و شمشمیر که در اختیار دو فردِ ساکن لندن بوده، حدود چهار دهه قبل به موزه هنرهای زیبای مونترال اهدا شده بود اما در سال ۲۰۱۱ به همراه یک اثرِ غیر ایرانی _مجسمه مرمرین رومی_ از این موزه به سرقت رفت.
پوستر طراحی شده توسط کمپانی «هنر کهن، روبرت ویس» برای نمایشگاه با تصویر سرباز هخامنشی
دیگر خبری از سرباز هخامنشی نبود تا این‌که در آبان سال ۱۳۹۶، با انتشار پوستری از سوی کمپانی «هنرکهن، روبرت ویس» که نقش‌برجسته سرباز هخامنشیِ سرقت شده از تخت‌جمشید روی آن حک شده بود و قصد تبلیغ برای نمایشگاه «هنر کهن» نیویورک را داشت، سازمان میراث فرهنگی با اطلاع از این اقدام، با همکاری مرکز خدمات حقوق بین‌الملل ریاست‌جمهوری موفق به توقف نمایش و فروش آن در نیویورک شد و در روز نخست آغاز به کار نمایشگاه یعنی شش آبان سال گذشته طرح نقش‌برجسته سرباز هخامنشی که قیمتی معادل ۱.۲ میلیون دلار ارزشگذاری شده بود، از بخش معرفی آثار نمایشگاه و در قسمت «کلاسیک» روی سایتِ این کمپانی حذف شد.
بیشتر بدانید : آثارتاریخی دزدیده شده از ایران کجا هستند؟
اولین اقدامات برای استرداد سرباز هخامنشی
در همان زمان ابراهیم شقاقی - مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - درباره روند استرداد این کتیبه‌ی سرباز هخامنشی توضیح داد:
«باید مدارک تعلقِ اثر به ایران را بفرستیم و درخواست استرداد کنیم. هرچند این روند معمولا طولانی است و به سرعت انجام نمی‌شود؛ اما به هر حال حکم توقف را گرفته‌ایم، چون نمایش این اثر در آن حراجی یا نمایشگاه باید با مجوز ایران انجام می‌شد.»
کاوش در تخت جمشید 1936 میلادی
مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی درباره اصالت این اثر نیز اظهار کرد:
«صحبت در این زمینه باید توسط کارشناسان خبره بررسی شود. از سوی دیگر کسی که قصد دارد چنین اثری را در یک نمایشگاه یا حراجی بگذارد، مدعی است که آن اصل است. رسم است که معمولا در حراجی‌ها یا نمایشگاه‌های بین‌المللی اثر تقلبی قرار نمی‌دهند، اما چون کارشناسانِ ما آن را لمس و هنوز بررسی نکرده‌اند، براساس آن چیزی که آمریکایی‌ها می‌گویند کتیبه‌ی هخامنشی اصل است، ما نیز اعلام کرده‌ایم که متعلق به ایران است.»
ابراهیم شقاقی در همان زمان برای استرداد این اثر به ایران بیان کرد:
«بررسی اصالت اثر در مراحل بعدی انجام می‌شود که باید کارشناسان روی آن نظر دهند و حقوقدانان مدارک خروج غیرقانونی را به دادگاه ارائه کنند و وکیل ایران روند را پیگیری و ادامه دهد تا استردادِ کامل انجام شود.»
هرچند در طول هفت ماه گذشته مسئولانِ حقوقی و معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نامه‌نگاری‌های زیادی را برای برگشت این نقش‌برجسته به کشور انجام داده بودند، اما هیچ خبری در رسانه‌ها در این زمینه منتشر نشده بود تا به قول شقاقی بعد از اطمینان از به نتیجه رسیدن تلاش‌هایشان آن را به طور کامل خبری کنند.
نقش برجسته ربوده شده از تخت جمشید
و سرانجام با برگزاری دادگاه عالی نیویورک و اعلام رأی نهائی به نفع ایران، نیویورک تایمز از نتیجه رأی آن دادگاه و استرداد تکه‌ای از تخت‌جمشید خبر داد و حتی مسئولان سازمان میراث فرهنگی را که می‌خواستند تا به ایران نرسیدن این نقش‌برجسته آن را در سکوت خبری نگه‌دارند، شگفت‌زده کرد.
شقاقی در نهایت سه‌شنبه دوم مرداد در مورد این رأی دادگاه، توضیح داد:
این اثر از همان زمان (توقف در نمایشگاه نیویورک) در اختیار دادستانی امریکا قرار گرفت، هرچند ایران خواست آن در دفتر حافظ منافع کشورمان نگهداری شود اما اعلام کردند که باید در همان دادستانی بماند.
سرباز هخامنشی از آبان سال گذشته تا امروز
شقاقی با بیان این‌که در زمان نزدیک شدن به برگزاری نمایشگاه «هنر کهن»، مراوده‌های میراث فرهنگی با دادستانی امریکا همراه با ارسال تصاویر، شهود و مستنداتی از جای خالی کتیبه هخامنشی در تخت‌جمشید انجام شدند، افزود:
«با انجام این اقدامات دادستان امریکا قانع شد و دستور استرداد نقش‌برجسته به ایران را داد، اما آن طرف در دادگاه اعتراض کرد و دادگاه کیفری در مرحله‌ی اول برای اثبات مالکیتِ اثر به ایران، اعلام کرد که پرونده جنبه‌ی کیفری ندارد. بنابراین با اعتراض ایران، پرونده به دادگاه عالی آمریکا رفت که در طول شش ماه گذشته ما به صورت مداوم پیگیر بازگشت آن بوده‌ایم.»
او با بیان این‌که براساس روند قضائی معمولا اقدامات تا زمان رسیدن به نتیجه‌ی نهایی اعلام نمی‌شود، اضافه کرد:
سازمان میراث فرهنگی حداقل هرهفته برای پیگیری بازگشت این اثر دو تا سه نامه ارسال می‌کند، تا این‌که خوشبختانه رأی آن شنبه گذشته به نفع ایران اعلام شد.
شقاقی در پاسخ به این پرسش که در وضعیت کنونی سیاسی دو کشور ایران و امریکا، چطور امکان بازگشت این اثر تاریخی به ایران وجود دارد، نیز تاکید کرد:
تحریم‌ها به مباحث فرهنگی– تاریخی بین کشورها ربطی ندارد، از سوی دیگر حکم دادگاه پشت آن است. همچنین رای دادگاه عالی برای اجرای حکم قطعی است و قابلیت تجدید نظر در دیوان عالی کشور امریکا را ندارد.»
بیشتر بدانید : معرفی كاشی لاجوردی با نقش عقاب دوره هخامنشی
بیشتر بدانید : نگاهی به میراث هخامنشی گنجینه آمو دریا در موزه ویکتوریا و آلبرت + تصاویر
بیشتر بدانید : كشف یك ریتون هخامنشی پرابهام در شوش
بیشتر بدانید : کشف بنایی بزرگ از هخامنشیان در کنار تخت جمشید + تصاویر
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: isna.ir