حکومت های ایران از دوران باستان تا بعد از اسلام
حکومت بر مبنای ایجاد داد و عدالت بعد از دوران پارینه سنگی (دوران ساخت ابزارهای سنگی) در ایران آغاز گردید که از آن بعنوان سلسله "پیشدادی" یاد می شود. اولین پادشاه و بنیان گذار سلسله پیش دادی "کیومرث" بود و برخیها معتقدند نام "گیومرتا" در اوستا مربوط به ایشان می باشد و زرتشتیان او را نخستین انسان میدانند در زمان او انسانها در غارها زندگی کرده و بدن خود را با پوست حیوانات مستور میکردند . بعد از ایشان سیاوش- کیخسرو جمشید و گشتاسب (پدر اسفندیار روئین تن) بر ایران حکمرانی کرده اند .
حکومت عیلام
زمان حکومت: 2700- 539 پیش از میلاد
مدت زمان حکومت: 2161 سال
پایتخت: شوش
ایلام نام یک تمدن در منطقهای است که بخش بزرگی در جنوب غربی فلات ایران را در پایان هزارهٔ سوم قبل از میلاد در بر میگرفت و در دورهٔ هخامنشیان به منطقه جغرافیایی سوزیانا شوش کاهش یافت. ایلامیان کشورشان را «هَلتَمتی» بهمعنی «سرزمین خدا» میخواندند، اکدیان بدان «اِلامتو» میگفتند و سومریان آن را با اندیشه نگاشت NIM به معنای «بالا و مرتفع» مینوشتند. در ۲۷۰۰ پیش از میلاد، نخستین شاهنشاهی ایلامی در شوش (در جنوب غربی ایران) تشکیل شد. همچنین در حدود ۲٬۰۹۴ تا ۲٬۰۴۷ پیش از میلاد ایلام توسط شولگی پادشاه دوم سلسله سوم اور تسخیر گردید و بعداً در سال ۲٬۰۰۴ پیش از میلاد سلسله سوم اور توسط ایلام واژگون میشود.
بیشتر بدانید : با تمدن ایلام در هفتتپه و مهرهای استوانهای آشنا شوید + عکس
قلمرو حکومت ایلامیان
در سال ۶۳۹ پیش از میلاد آشوربانیپال شاه آشور، ایلام را شکست داد و شوش پایتخت ایلام را غارت کرد. پس از این جنگ، ایلام هرگز به عنوان یک قدرت مستقل ظاهر نگردید. ایلامیان از آغاز دوره پیش ایلامی تا پایان دوره ایلام نو، حدود ۲۶۶۱ سال در جنوب غربی ایران زندگی و حکومت میکردند.
حکومت ماد
زمان حکومت: 2700- 539 پیش از میلاد
مدت زمان حکومت: 2161 سال
بنیانگذار : فرورتیش
پایتخت: هگمتانه
مادها اولين حكومت و دولت مستقل ايراني را رسماً تشكيل دادند. پادشاهی ماد حکومتی بود که طی سدههای میانی هزارهٔ یکم پیش از میلاد، بر نواحی فلات ایران حکمرانی میکرد.
قلمرو حکومت مادها
هرچند که دوران پادشاهی شاهان ماد و مدت پادشاهی آنها و نیز ترتیبشان مورد مناقشه است، اما بهگفتهٔ هرودوت، سلسلهٔ مادها شامل چهار شاه بود که به یک خانواده تعلق داشتند و به مدت ۱۵۰ سال فرمانروایی کردند و نام آنها عبارت بود از دیاکو، هووخشتره، فرورتیش، و ایشتوویگو. پایتخت ماد در گذشته هگمتانه نام داشت که بعدها به اکباتان تغییر نام داد.
هنگامی که امپراتوری آشور در سال ۶۱۲ پیش از میلاد سقوط کرد، مادها نقش مهمی ایفا کردند. پایان حکومت مادها نیز با وجود افسانههایی که در اطراف کوروش وجود دارد، همچنان در تاریکی است.
هخامنشیان
زمان حکومت: 550 - 330 پیش از میلاد
مدت زمان حکومت: 220 سال
بنیانگذار : کوروش کبیر
پایتخت: بابل، پاسارگاد، هگمتانه، شوش، پارسه
کوروش با شکست مادها این حکومت را به پایان رساند و حکومتی جدید با نام حکومت هخامنشیان را ایجاد نمود. هخامنشیان نخستین دولت متمدن در تمام جهان آن دوران بود. دوران هخامنشان دوران پیشرفت، فرهنگ و تمدن بود و به جرات میتوان گفت دوره هخامنشیان دوره جهش بشریت و دوره جهش تاریخ ایران و جهان بود. از پادشاهان دوره هخامنشیان میتوان به ترتیب به کوروش کبیر، کمبوجیه، گئومات، داریوش، خشایار شاه، اردشیر، خشایارشاه دوم، سغد پانوس یا سغدیان، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارسس و داریوش سوم اشاره کرد.
قلمرو هخامنشی
بیشتر بدانید : قلمرو هخامنشیان چگونه با وجود گستردگی و تنوع قومیتی به خوبی کنترل می شد؟
سلسله هخامنشیان، بزرگترین سلسله ایران و جهان به حساب می آید که توسط کوروش خردمند بنیان گذاشته شد ولی این شاهنشاهی بزرگ تاریخ فقط توانست 229 سال دوام بیاورد و در مقایسه با قدرت و تسلط و بزرگی این امپراتوری بسیار ناچیز است. (در مقایسه با امپراتوری روم که بیش از هزار سال باقی ماند) امپراتوری هخامنشیان بزرگترین امپراتوری آن زمان بود که بشر تا آن زمان به چشم خود دیده بود. هرچند که امپراتوری هخامنشیان توسط یورش یونانیان در زمان داریوش سوم از پای درآمد ولی هنوز پس از گذشت بیش از 2500 سال هنوز به عنوان نخستین و بزرگترین امپراتوری جهان از آن نام میبرند.
هخامنشیان ۲۲۰ سال (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناختهشده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا شمال خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد. امپراتوری بزرگ هخامنشیان که بنیانگذار آن کوروش بزرگ بود، در سازمان جهانی یونسکو به بزرگترین و اولین امپراتوری جهان طبق اسناد به ثبت رسیدهاست.
بیشتر بدانید : چرا و چگونه ایرانیها از اسکندر شکست خوردند؟!
سلوکیان
زمان حکومت: ۳۱۲ –۶۳ پیش از میلاد
مدت زمان حکومت: 249 سال
بنیانگذار : سلوکوس نیکاتور
پایتخت: سلوکیه، انطاکیه
پس از مرگ اسکندر در سال ۳۲۳ پ.م. فتوحاتش میان سردارانش تقسیم شد و بیشتر متصرفات آسیایی او که ایران هستهٔ آن بود به سلوکوس اول رسید. به این ترتیب ایران تحت حکومت سلوکیان درآمد. پس از مدتی پارتها نفوذ خود را گسترش دادند و سرانجام توانستند عاملی برای نابودی سلوکیان شوند. از دویست و چهل و هشت سال (۳۱۲-۶۴ پ.م.) مدت سلطنت آنان، ایران بیش از شصت و پنج سال (۳۱۲-۲۴۷ پ.م.) به تمامی در تحت فرمان آنان باقی ماند.
بیشتر بدانید : پس از اسکندر مقدونی چه گذشت؟!
نقشه امپراتوری سلوکی پیش از شکست سلوکوس از چاندره گوپتا
سلوکیان از ریشه یونانیان بودند و فرهنگ و زبان یونانی را به ایران آوردند. سلوکیان در واپسین سال های حکومت خویش در جنگ ماگنسیا شکست بسیار سنگینی از امپراتوری جوان روم خوردند و سرانجام سردار رومی یعنی پمپی در سال 63 پیش از میلاد، طومار این سلسله یونانی تبار را در هم پیچید.
بیشتر بدانید : معبد لائودیسه؛ شهر گمشده سلوکی+ تصاویر
اشکانیان
زمان حکومت: ۲۴۷ پیش از میلاد–۲۲۴ پس از میلاد
مدت زمان حکومت: 471 سال
بنیان گذار: اشک اول یا ارشک
پایتخت: تیسپون، هگمتانه، صددروازه، شوش، نسا، ارشاک
شاهنشاهی اشکانی یا اشکانیان که در ادبیات غربی با نام امپراتوری پارت ها شناخته می شود، تمدن یونانی بودند که پس از سلوکیان شکل گرفتند. این حکومت با پادشاهی اشک اول یا ارشک شکل گرفت و پس از آن تیرداد، اردوان، فری یاپت، فرهاد، مهرداد، فرهاد دوم، اردوان دوم، مهرداد دوم، گودرز، آرد، سیناتروک، فرهاد سوم، مهرداد سوم، آرد دوم، فرهاد چهارم، تیرداد دوم، فرهاد پنجم، آرد سوم، ونن، اردوان سوم، وردان، گودرز دوم، ونن دوم، به لاش، پاکور، اردوان چهارم، خسرو، به لاش دوم، به لاش سوم، به لاش چهارم، به لاش پنجم و در نهایت اردوان پنجم حکومت کردند.
شاهنشاهی اشکانی در نهایت گستره خود
سلسله اشکانیان طولانی ترین سلسله ایرانی نژاد تاریخ کل ایران به شمار می آید. اشک بزرگ خاندان پارت با تشکیل دولت اشکانی موفق شد یونانیان را از خاک ایران بیرون کند و فرزندان اشک این سیاست را دنبال کرده و بالاخره موفق شدند فرهنگ هلنی را در ایران نابود سازند. برخلاف شاهنشاهی هخامنشیان، حکومت اشکانیان به شکل قابل توجهی تمرکززدا بود.
اشکانیان در زمان اردوان پنجم که هنوز یک قدرت جهانی به حساب می آمدند مغلوب اردشیر بابکان شده و جای خود را به خاندان ساسان، دیگر سلسله ایرانی دادند.
بیشتر بدانید : پ مثل پارت!
بیشتر بدانید : سورنا جوانی نیکو چهره از خاندان معروف ایرانی
تهیه و تدوین: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ / سمانه ضیائی فر
seemorgh.com/culture
منبع: اختصاصی سیمرغ