آثار تاریخی و باستانی بی‌ شمار در شهر سمنان

تاریخچه سمنان

در زمان کمبوجیه سمنان مانند پلی سه ایالت ری و خراسان و استرآباد را به هم وصل می‌کرد. در دوره‌های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومتهای مرکزی قرار گرفت و منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سراین منطقه بین قدرتمندان در گرفت. اشکانیان هم ایران را به هجده ایالت تقسیم کرده بودند که یکی از آنها کمیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان بود.ا ز زمان سلسله طاهریان تا غزنویان نیز سمنان اهمیت خود را حفظ کرد و ازجمله مناطقی بود که شاهد انبوه کشمکشها بود. یکی از حکام معروف ایالت کومش در زمان غزنویان امیر اجل بختیار بن محمد معروف به ابوحرب بختیار بود که بانی منار مسجد جامع سمنان و بقعه پیر علمدار کرمان بود. سمنان در دوران مغول همچون سایر نقاط ایران از حملات در امان نماند و متحمل خسارات فراوان شد.

مراکز تاریخی و باستانی سمنان

برج چهل دختران

در اواسط خیابان حکیم الهی و بر سر راه شهر به محلات ثلاث برج کهنه و قدیمی ‌و نیمه مخروبه ای وجود دارد که بنام برج چهل دختر یا چهل دختران نامیده می‌شود. وجه تسمیه این برج چنین است که مردم معتقد برج مذکور را چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده و تارک دنیا شده بودند با گل و خشت ساخته اند. قدر مسلم این است که تاریخ بنای برج با آتشکده به زمان قبل از اسلام بر می‌گردد. همانطور که از نام کوشمغان و زاوغان که در نزدیکی برج قرار دارد برمی‌آید و با توجه به مقام مغ که پیشوای زردشتیان بود می‌توان اطمینان داشت که برج مذکور زمانی آتشکده و یکی از اماکن متبرکه زردشتیان بوده است. این بنا به صورت برج هشت ضلعی است که هر ضلع آن در خارج ۴.۵ و در داخل ۲.۸۰ متر است، ارتفاع برج در بعضی قسمتها ۱۰ متر و در قسمتهای نسبتا سالم دیگر به دوازده متر می‌رسد ضخامت دیوار تقریبا ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر است.

بیشتر بدانید : برجی برای دختران

دروازه ارگ سمنان

یکی از آثار تاریخی و با ارزش و زیبای سمنان، دروازه ارگ، بازمانده هنر دوران قاجار است که در تقاطع خیابانهای آیت الله طالقانی و شیخ فضل الله نوری واقع شده است. دروازه ارگ در گذشته درِ شمالی ارگ دولتی بود که هنگام تخریب ارگ به سبب شکایت فرهنگ دوستان و پیگیری آنان از ویرانی این دروازه جلوگیری به عمل آمد. دروازه ارگ در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و حکومت انوشیروان میرزا ضیاءالدوله فرزند محمد رحیم میرزا پسر دهم عباس میرزا نایب السلطنه که از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ هجری حاکم ایالت قومس بود بنا شد. این دروازه دو نمای شمالی و جنوبی دارد که نمای شمالی آن به مراتب زیباتر از نمای جنوبی آن است.

ارگ علاء

ارگ علاء در ۹ کیلومتری جنوب شرقی سمنان و کنار جاده سمنان به پایگاه هوایی در بخش علاء واقع شده است و یکی از آثار تاریخی اواسط قاجاریه به شمار می‌رود که به ثبت آثار تاریخی رسیده است. مساحت تقریبی آن در حدود ۱۰۰ متر و دارای زیربنایی در حدود ۱۲۰ متر است. ارتفاع آن حدود ۴.۵ متر، با اضافه شدن طبقه دوم به حدود ۸ متر می‌رسد. بنای ارگ به شکل شش ضلعی و ساختمان آن در دو طبقه ساخته شده است که ظاهرا محل حکومت محلی نیز بود.

دارالحکومه سمنان

این بنا در جنوب شهر و در میدان ابوذر غفاری (پاچنار) واقع شده است. بنای دارالحکومه را به دوره فتحعلی شاه قاجار و پیش از زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بهاء الدوله پسر فتحعلی شاه در سمنان نسبت می‌دهند. قبل از اینکه ساختمان ارگ دولتی سمنان در شمال شهر احداث شود، دارالحکومه سمنان در جنوب شهر و در همین بنا که امروز به خانه کلانتر معروف است مستقر بود.

شکارگاه ملاده (خانه ابراهیم خان)

در روستای سرسبز و خوش آب و هوای ملاده (در حدود ۷۰ کیلومتری شمال سمنان) دو عمارت بزرگ و باستانی و زیبا وجود دارد که در دو سمت شرق و غرب به فاصله حدود ۵۰ متر به موازات یکدیگر قرار گرفته اند. مصالح اصلی بنا، خشت و آجر و نمای آن آجر و گچ است. هر یک از این دو نوع ساختمان دو طبقه و دارای تعداد زیادی اتاق و راهروی مربوط به اتاقها و طبقه فوقانی است. معماری ساختمانهای مذکور بسیار زیباست.

مناره سلجوقیان سمنان

این مناره که در زمره زیباترین منارهای تاریخی دوره سلجوقی است، در گوشه شمال شرقی مسجد جامع سمنان و در کنار شبستان شرقی واقع شده و به منار مسجد جامع نیز معروف است. ارتفاع منار کنونی از سطح قاعده ۳۱.۲۰ متر و از روی بام ۲۵.۷۵ متر است که به علت وجود شبستان شرقی در پای منار ۵/۵ متری، قسمت تحتانی آن دیده نمی‌شود. محیط مناره همجوار بام مسجد بیش از پنج متر است.

آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی

این ساختمان واقع در روستای صوفی آباد سمنان، در آغاز بنایی رفیع و باعظمت بود که بدستور عمادالدین جمال الدین عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدا بنده از خشت خام ساخته شد، سپس خانقاهی برآن افزود و در آنجا به ریاضت پرداخت و پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد. بنای خانقاه و آرامگاه این عارف مشهور که بازمانده معماری اواخر قرن هشتم است، به علت نداشتن استحکام و بی توجهی روبه ویرانی نهاد. به طوری که به جز دو ستون ایوان بقیه بنا منهدم شد.

مقبره پیرنجم الدین

این مقبره منسوب به پیر نجم الدین دادبخش یا تاج بخش در گورستانی به همین نام در سمنان واقع شده است از شجره نامه مدفون این آرامگاه اطلاع صحیحی در دست نیست، ولی عده ای وی را یکی از سرداران ملی سمنان در حمله مغول می‌دانند. مقبره پیر نجم الدین که یکی از آثار دوره مغول است، شامل ایوان، حرم و گنبد است و به علت اینکه قبلا در وسط گورستان قرار داشته و حالا در خیابان می‌باشد صحن ندارد.

 آرامگاه حکیم الهی

آرامگاه این حکیم در نزدیکی میدان امام خمینی سمنان و در کنار خیابان حکیم الهی مقابل دبیرستان دهخدا واقع شده و مدفن یکی از چهره‌های تابناک فلسفه و حکمت و یکی از مفاخر گرانمایه سمنان است. بنای آرامگاه را ایوان و چند سالن و اتاق تودرتو تشکیل می‌دهد. بر پیشانی ایوان که مشرف به خیابان است و حدود پـنـج متـر ارتفاع دارد کتیبه ای از جنس کاشی قرار گرفته است. حکیم الهی در رمضان ۱۲۴۳ مـتـولـد و در ربـیـع الاول ۱۳۲۳ هجری قمری فوت کرد. آرامگاه مذکور با تلاش پسرش حاج عبدالجواد الهی در سال ۱۳۲۱ شمسی بنا شد.

مقبره درویش محمد

در قسمت شمال‌غربی سمنان و در روستایی به نام مومن آباد بین راه شوسه سمنان به فیروزکوه مقبره ای به نام درویش محمد وجود دارد. از تاریخ فوت و دفن این آرامگاه اطلاع درستی در دست نمی‌باشد. ولی گفته شده که وی یکی از عارفان قرن هشتم و از پیروان عارف بزرگ وار شیخ علاء‌الدوله سمنانی بوده، برخی نیز می‌گویند که مقبره تقی الدین علی دوستی سمنانی شاگرد معروف شیخ باشد. درویش محمد به علت وارستگی و کرامتی که داشت مورد توجه و احترام مردم سمنان و نواحی آن بود و به همین جهت، درویش مومن آباد نیز نامیده شده است.

قلعه‌های سارو

در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سمنان در نقطه ای کوهستانی به نام سارو آثار دو قلعه بسیار محکم و تسخیر ناپذیر موجود است که طرز ساختمان و انتخاب محل بنای آنها قابل توجه و درخور تحقیق است. این قلعه‌ها در دو طرف کلاته یا مزرعه سارو که چشمه ساری زیبا است واقع شده اند. قلعه شمالی بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و خرابکاری افراد گنج یاب تا اندازه ای ویران شده و خالی از سکنه است ولی اسکلت محکم آن ابهت خاصی به این دره بخشیده است.

قلعه کوشمغان

در سه کیلومتری غرب سمنان سه محله وجود دارد که در حال حاضر به نام‌های کوشمغان، زاواغان و کدیور خوانده می‌شوند و مجموع این سه محله را نیز محلات ثلاث می‌نامند. با توجه به آثار موجود، محله‌های مذکور از محله‌های بسیار کهن سمنان محسوب می‌شوند. نام اصلی کوشمغان کوشک مغان بود که بر اثر کثرت استعمال کوشمغان شده است. در این محله قلعه قدیمی ‌ویرانی وجود دارد که در گذشته خندقی نیز در اطراف آن وجود داشت و مردم با استفاده از تخته پل وارد قلعه می‌شدند. در قلعه که از گذشته باقی مانده یکپارچه از سنگ است.

قلعه لاسگرد

در بین بقعه سیدرضا و شمال کاروانسرای شاه عباسی لاسگرد، یکی از معروفترین قلعه‌های سمنان به نام دژ لاسگرد وجود دارد که با توجه به سرحدی بودن قریه لاسگرد در دوران قبل از اسلام به ویژه در زمان اشکانیان، احتمال می‌رود این قلعه در زمان اشکانیان بنا شده باشد. این قلعه مستحکم که با خشت‌های خام بزرگ ساخته شده تا اواسط دوره قاجاریه پابرجا بود و پس از این تاریخ روبه ویرانی نهاد. آنچه اکنون از این قلعه عظیم مانده گذرگاهای زیرزمینی سه طبقه ای است که همه به یکدیگر راه دارند.
 

قلعه پاچنار

در جنوب غربی میدان ابوذر و در محله اسفنجان سمنان آثار دو قلعه پر ابهت و قدیمی ‌به چشم می‌خورد که به قلعه‌های پاچنار معروف هستند. این قلعه‌ها به صورت دژهای دوران باستان ساخته شده بودند واز زمره قلعه‌های بسیار مهم نظامی ‌و دفاعی شهرستان به شمار می‌رفتند. بعضی‌ها قدمت و تاریخ بنای این قلعه‌ها را به دوران طاهریان نسبت می‌دهند.

حمام پهنه و گرمابه حضرت

حمامِ پهنه یکی از آثار قدیمی ‌و ارزشمند سمنان است، که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این حمام که در گوشه شمال غربیِ تکیه پهنه سمنان، بینِ مسجدِ جامع و مسجد امام خمینی و امامزاده یحیی قرار گرفته و در سال ۸۵۶ هجری قمری، در زمانِ سلطنت ابوالقاسم بابرخان، پادشاه تیموری و به دستورِ وزیرِ وی، خواجه غیاث الدین بهرام سمنانی ساخته شده است.

حمام ناسار

این حمام در بازار عمومی ‌شهر سمنان و جنوب شرقی تکیه ناسار واقع شده است و قریب سه قرن قدمت دارد و یکی از بنا‌های دوره صفویه است. این بنا در سال ۱۱۱۸ هجری در زمان شاه عباس به همت حاجی الحرمین آقا ملکی ساخته شد. بر بالای سردر کوچک حمام که به وسیله راهروی طویل و به سربینه متصل می‌شود سنگ نبشته ای به ابعاد ۳۰ در ۲۰ سانتی متر به رنگ سیاه وجود دارد نام سازندگان آن را نوشته است.

کاروانسرای شاه عباسی سمنان

در خیابان استاد مطهری سمنان کاروانسرایی از دوره صفویه معروف به رباط شاه عباسی موجود است که به فرم چهار پلانی ساخته شده است حیاط کاروانسرا مستطیل شکل به طول ۳۲.۳۰ متر و عرض ۲۶.۵ متر است. دو ضلع شمالی و جنوبی رباط دارای دو ایوان هم اندازه و مشابه با قوس جناغی است و در طرفین هر ایوان شش ایوان کوچک با قوس‌های جناغی است که به اندازه نیم متر از سطح حیاط بلندتر است.

کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان

این کاروانسرا که در روستای آهوان، در ۴۲ کیلومتری شرق سمنان واقع شده است، در سالِ ۱۰۹۷ هجری قمری در زمان شاه سلیمان صفوی، برای استراحت زایرین امام هشتم، که از سمنان و آهوان به مشهد مقدس، مشرف می‌شدند، ساخته شد. اما به غلط، کاروانسرای شاه عباسی نام گرفت. کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان، دارای حیاط وسیع مستطیل شکل، به طول ۴۰ متر و عرض ۳۲ متر، و چهار ایوانی است. جمعا در اطراف حیاط ۲۴ اتاق احداث شده است که ابعاد آنها به ترتیب ۳.۳۵ و ۲.۹۰ متر است.

کاروانسرای شاه عباسی لاسگرد

در ۳۶ کیلومتری سمنان و در قریه لاسگرد کاروانسرای آجری بسیار بزرگی از بنا‌های زمان شاه عباس اول صفوی قرار دارد. این کاروانسرا که در سمت جاده سمنان به تهران واقع شده دو ایوانی است و حیاطی وسیع دارد. طول حیاط از شمال به جنوب ۳۶ متر و عرض آن از شرق به غرب ۳۱.۵ متر است که اطراف آن را ۲۴ حجره احاطه نموده است که حجره‌ها با کمی ‌اختلاف قرینه یکدیگرند. دو ایوان بزرگ در غرب و شرق رباط ساخته شده است که با درگاه کوتاه و چند پله به دالان‌های چهار گانه پشت مربوط میشود. سقف این ایوان طاق ضربی بزرگی است که تزئینات مربع شکل تودرتو دارد.

جاذبه‌های طبیعی سمنان 

چشمه‌های آب مراد آب قولنج آبگرم و آبسرد

مجموعه این چشمه‌های معدنی آبگرم در بخش مهدی شهر و در شمال غربی سمنان به فاصله ۲۱ کیلومتری این شهر قرار دارد. اطراف این چشمه‌ها را ارتفاعات در بر گرفته است. آب چشمه‌ها از دسته آب‌های کلروره سولفاته کلسیک و گوگردی است و در درمان بیماری‌های صفراوی کلیه کبد نقرس و روماتیسم و درد مفاصل موثر است.

چشمه معدنی تلخاب

این چشمه در غرب سمنان و در شش کیلومتری شمالغربی روستای لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده ای استخری شکل را به وجود آورده که طول آن بیست متر و عرض آن دوازده متر است. آب این چشمه تلخ و سرد است و مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد – چشم درد – یرقان – کهر و رفع گرمی ‌بدن به آنجا می‌روند.

چشمه آب معدنی شورآب

آب این چشمه از یک رشته قنات است که در شمال غربی شهر سرخه قرار دارد. مردم در فصل تابستان با پیمودن مسیر پنج کیلومتری از شهر سرخه به محل مظهر قنات شورآب می‌روند و در آن استحمام می‌کنند. این آب دارای گوگرد فراوان است که برای درمان بیماری سردرد و درد چشم استفاده می‌شود و نمی‌توان مدت زیادی در آن ماند زیرا گازهای زیادی که متصاعد می‌شود سرگیجه‌آور است.

چشمه معدنی نمک دره

چشمه نمک دره یکی دیگر از چشمه‌هایی است که در شش کیلومتری جنوب شهر سرخه و در کنار روستای بیابانک قرار دارد. آب این چشمه از گنبدهای نمکی جاری است و مردم برای استفاده از آن در چاله‌هایی که اطراف آن را لایه‌های ضخیم نمک پوشانده است. استحمام می‌کنند. میزان غلظت نمک آن به حدی است که به هیچ عنوان نمی‌توان سر را به زیر آب فرو برد. مردم معتقدند که آب چشمه نمک دره برای درمان دردکمر و دردپا مفید است
 

چشمه امامزاده محمدزید

این چشمه در ۵۶ کیلومتری شمال غربی سمنان و در آبادی امام زاده شاه زاده محمد زید (ع) واقع شده است و آب آن بیشتر در فصل‌های بهار و تابستان به مصرف کشاورزی میرسد. ساکنان شهرستان سمنان به ویژه شهر سرخه در فصل تابستان برای گذراندن اوقات فراغت و زیارت بقعه متبرکه امام زاده شاه زاده محمد زید برای چند روزی هم که شده چادرهایی را در اطراف چشمه برپا میکنند و از طبیعت زیبا و هوای مطبوع و معتدل آن بهره میبرند.

چشمه امامزاده عبدالله(ع)

این چشمه در قسمت شمالی روستای امامزاده عبدالله در شمال غربی شهر سمنان به فاصله ۶۱ کیلومتری آن قرار دارد. ۵۴ کیلومتر از این جاده آسفالته و هفت کیلومتر آن خاکی است. تعداد شش چشمه در دره این روستا وجود دارد که مجموعا ۶۰-۷۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارند. این منطقه کوهستانی دارای آب و هوای سرد در زمستان و معتدل در تابستان است. آب چشمه‌ها پس از خروج در بستر رودخانه جاری می‌شود و کمتر مورد استفاده کشاورزی قرار می‌گیرد. از مهمترین قابلیتهای جهانگردی این منطقه می‌توان منظره دل انگیز آب و هوای معتدل و مطبوع در فصل تابستان و فضاهای طبیعی و زیبای چشمه‌ها نام برد.

 اماکن زیارتی و مذهبی سمنان

مسجد سلطانی

این مسجد در مرکز شهر سمنان واقع شده و یکی از مهم‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی و مهم سمنان است.این مسجد دارای چهار در بزرگ ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی است. در شمال غربی به دالان درازی باز می‌شود که در انتهای آن تکیه پهنه است. درهای شمال، جنوب و شرق دارای هشتی دالان و دهلیز هستند. بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی زیبا با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغل‌های کاشی کاری شده وجود دارد. در هشتی‌های شمالی، جنوبی و شرقی تاقهای آجری گنبددار با تاقنماهای متعدد با لچکی کاشی کاری شده مشاهده میشوند.

مسجد جامع سمنان

این مسجد را می‌توان در زمره کهن‌ترین و قدیمی‌ترین آثار اسلامی‌ شهر سمنان به شمار آورد. گمانه‌زنی‌ها و حفاری‌های اخیر نشان دادند که این مسجد در قرن اول هجری روی خرابه‌های یک آتشکده بنا شده است. ولی در طول زمان، تعمیراتی در آن داده شده است. در حال حاضر در بنای کنونی مسجد، آثاری از دوره مغول و تیموری دیده می‌شود.

بیشتر بدانید : جاذبه‌های طبیعی شهر قزوین

بیشتر بدانید : گذری بر جاذبه‌های طبیعی اراک

بیشتر بدانید : هارونیه؛ بنایی پر از رمز و راز

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: vista.ir