آذربایجان شرقی سرزمینی به وسعت تاریخ

 

 آذربایجان شرقی، ستاره ای تابناك در آسمان تاریخ و فرهنگ ایران زمین صحنه جانفشانی مردان بزرگی همچون ستارخان، باقرخان و شیخ محمد خیابانی است كه در كنار هزاران آثار تاریخی، طبیعی و صنایع دستی كه خود ریشه در علم و هنر مردم این خطه از كشورمان دارد، همواره مورد توجه گردشگران و جهانگردان از سراسر جهان بوده است. 
  
مفاخر از مواریث معنوی هر كشور بشمار می‌روند؛ در استان آذربایجان شرقی مفاخری همچون سیدمحمدحسین شهریار، علامه محمدتقی جعفری، میرزاجبار باغچه بان، پروین اعتصامی، رسام عرب زاده، میرزاحسن رشدیه و پروفسور محسن هشترودی ظهور كردند كه آشنایی با چگونگی زندگی، زادگاه و محل دفن آنها جذابیت زیادی برای گردشگران فرهنگی دارد.
همچنین آثار طبیعی و تاریخی فراوان این استان كه در شهرها و شهرستان های تابعه آن پراكنده هستند، روزها وقت نیاز دارد تا یك گردشگر تنها سری به آنها بزند.
بسیاری از آثار طبیعی این استان همچون چشمه ها، خواص درمانی زیادی دارند كه استفاده از آنها به خصوص در سال های اخیر از سوی پزشكان بسیار سفارش می‌شود.

 

آثار طبیعی با خواص درمانی این روزها بعنوان جاذبه توریسم سلامت از سوی كشورها مورد توجه قرار گرفته و حتی بسیاری از كشورها با ایجاد آثاری از این دست بصورت مصنوعی، سعی در جلب گردشگران از سراسر جهان دارند.
با توجه به نزدیكی ایام نوروز، آشنایی با آثار تاریخی و طبیعی استان آذربایجان شرقی می‌تواند با بعنوان گزینه ای برای سپری كردن اوقات فراغت گردشگران در این ایام، مورد توجه قرار گیرد.

 

آشنایی با آثار طبیعی استان آذربایجان شرقی

**چشمه ها

*چشمه تاپ تاپان
این اثر طبیعی در 5 كیلومتری جاده آذرشهر در شهرستان آذرشهر از توابع این استان است كه آب آن از نوع آبهای معندی بی كربنات كلسیك گازدار با خواص درمانی زیاد است.

 

*چاراویماق و چشمه پیر سقا
این چشمه در 40 كیلومتری شهر قره آغاج در روستای پیر سقا قرار دارد و اطراف چشمه با مناظر بكر و زیبا از جاذبه های طبیعی این استان است.

 

**آبشارها
*آبشار عیش آباد
این آبشار با ارتفاع حدود 15 متر در شرق كوهستان های میشو در جنوب غرب شهرستان مرند قرار دارد. این اثر طبیعی استان آذربایجان شرقی با تركیب عناصر طبیعی مانند كوه و دره، منظره زیبایی از طبیعت را به نمایش گذاشته است.

 

*آبشار سركند دیزج
این آبشار در دهستان میشوی جنوبی در فاصله 2 كیلومتری روستای سركند دیزج شبستر قرار دارد و آب آن از طریق ارتفاعات میشو تامین می‌شود.
مناظر اطراف این آبشار با چشم انداز زیبا و بی‌نظیری از جاذبه های طبیعی استان آذربایجان است.

 

*باغ امینی زنوز
این باغ در ورودی شهر زنوز در شهرستان مرند قرار دارد. این باغ سرسبز و زیبا به همراه یك آبشار كوچك در داخل باغ، تركیب و چشم انداز طبیعی، بدیعی را بوجود آورده است.

 

*غار قدمگاه
این غار در روستای قدمگاه یا بادامیار، در جنوب آذرشهر متعبق به دوره پیش از اسلام است كه بعدها بصورت عبادتگاه اسلامی درآمده است.

 

*جزیره اسلامی
این جزیره با مناظر بكر، تنها جزیره مسكونی دریاچه ارومیه است كه از طریق جاده ارتباطی و بزرگراه شهید كلانتری به ارومیه متصل می‌شود.
جزیره اسلامی دارای آب و هوای مناسب، بهترین سواحل بكر دریاچه ارومیه را دارا است و منطقه شكار ممنوع این جزیره با وسعت 3 هزار و 200 هكتار با مناطق كوهستانی و صخره ای، ‌دارای گونه های شاخص جانوری نظیر قوچ و میش ارمنی، گرگ، شغال،‌ خرگوش، عقاب طلایی و گونه های شاخص گیاهی مانند گون، درمنه و بادام كوهی یكی از مناطق غنی زیست محیطی است.

 

*دره سعیدآباد
این دره با چشم اندازی زیبا حدود 30 كیلومتری تبریز قرار دارد كه با طبیعت سرسبز و هوای مطبوع و خنك در تابستان محیط مناسبی برای گذران اوقات فراغت فراهم می آورد.

 

*تالاب قوری گل
این تالاب ویژگی های زیستی منحصر به فرد یكی از جاذبه های طبیعی استان آذربایجان است كه در فاصله 40 كیلومتری تبریز به طرف تهران قرار دارد.
شكل این تالاب بصورت مثلث و با وسعتی معادل 2 هزار و 400 هكتار، محیط مناسبی برای رشد انواع گیاهان و پرندگان آبزی از جمله پرنده نادر و كمیاب اردك سفید است.

 

*آسیاب خرابه
آسیاب خرابه در 27 كیلومتری هادی شهر در شهرستان جلفا قرار دارد. آب آسیاب خرابه پس از سرچشمه گرفتن از كوه كیامكی و سرازیر شدن از دره، آبشار جالبی را بصورت لایه شفاف از آب بوجود می آورد.
وجه تسمیه این مكان بواسطه آسیابی است كه هنوز بقایای آن باقی مانده است.

 

*منطقه حفاظت ارسباران
این منطقه در كنار رودخانه ارس در شهرستان كلیبر قرار دارد و در ردیف یكی از 9 ذخیرگاه زیست كره زمین است.
این منطقه با ارتفاعات بلند آنزا، آغداش، سایگرام، دره ها و جنگل های زیبا و آب و هوای دلپذیر نمونه‌ای بی همتا از اكوسیستم كوهستانی به شمار می‌رود.

 

*حمام كردشت
این حمام یكی از زیباترین حمام های آذربایجان است كه با معماری اصیل سنتی در روستای كردشت از توابع جلفا و در كنار رود ارس قرار دارد.
این حمام كه در میان باغ بزرگی ساخته شده، دارای یك هشتی به صورت هشت ضلعی است. سربینه حمام نیز هشت ضلعی است و گنبد بزرگ آن بر روی جرزها و هشت ستون سنگی هشت بر استوار شده است.

 

*حمام مهرآباد
حمام مهرآباد یكی از معروف ترین گرمابه هاست كه تاریخ بنای آن به دوره قاجار می‌رسد و از پنج بخش تالار رخت ركن، محل نظافت، تالار شستشو، گرم خانه و خزینه آب تشكیل شده است.
در گذشته آب مصرفی گرمابه از چاهی كه در كنار خزینه قرار دارد، توسط منجنیق مخصوصی استخراج می‌شده و از طریق لوله های باریك سفالی كه در دیوارها تعبیه شده بودند به داخل گرمابه هدایت می‌شده است.
برخی مورخان معتقدند تاریخ بنای این حمام مربوط به دوره شاه طهماسب است و با توجه به شیوه ساخت و مقایسه با سایر حمام ها آن را به دوره صفویه نسبت داده اند.

از سایر حمام های تاریخی آذربایجان شرقی می توان حمام های شازده تبریز، حكم آباد تبریز، نوبهار تبریز، نوبر تبریز، سرهنگ تبریز، سراب، جلفا، میلان، اسكو، حاجی موسی مرند، حاج فتح الله بناب، چهارسوق مراغه و چهار سوق آذرشهر را نام برد.

 

**پل ها
*پل آجی چای
این پل از قدیمی ترین پل های تبریز است كه در شمال غرب این شهر بر روی 'تلخه رود' قرار گرفته است؛ این پل با 16 دهنه به طول 100 متر و عرض 5 متر همواره بر اثر طغیان های تلخه رود و گاه نیز توسط متجاوزین به شهر تخریب شده و پس از چندی دوباره بازسازی شده است.
نام این پل را اولین بار در متون صفویه و در زمان شاه اسماعیل اول در 'سفرنامه ونیزیان ' می‌توان مشاهده كرد.

 

*پل خدا آفرین
روی رودخانه ارس دو پل تاریخی به فاصله حدود100 متر از یكدیگر بنا شده اند كه به نام خدا آفرین مشهورند.
اولین پل منسوب به قرن ششم هجری و دوره سلجوقیان است. طول این پل 160 متر است كه 120 متر آن متعلق به ایران و 40 متر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است.
پل دومِ خدا آفرین حدود 120 متر طول دارد و دارای 10 طاق است. این پل منسوب به دوره صفوی است و از سنگ تراشیده با ملات گچ و آهك ساخته شده است.

 

*پل دختر
در بین راه زنجان – میانه جایی كه رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلان كوه می‌رسد پل زیبایی واقع شده كه به پل دختر معروف است.
تاریخ بنای این پل روشن نیست؛ باستان شناسان پایه های پل را متعلق به عهد ساسانی یا قبل از آن می‌دانند ولی با توجه به معماری پل و ویژگی های آن می‌توان تاریخ بنای حاضر را متعلق به قرن هشتم هجری دانست.

 

*پل شهر چای
در 12 كیلومتری جنوب شهر میانه در نزدیكی روستای 'تازه كند' پل شهرچای بر روی رودخانه شهرچای كه یكی از شاخه های قزل اوزن است، ساخته شده است. طول این پل 260 متر و عرض آن 9/7 متر و دارای 23 چشمه با طاقی جناغی است.
از دیگر پل های قدیمی تبریز كه بر روی نقاط مختلف 'مهران رود' بنا شده پل سنگی، پل قاری، پل صاحب الامر و پل منجم را می توان نام برد كه هركدام دارای چند چشمه طاق به شیوه سنتی هستند.
همچنین پل های منصور، قاری، سنگی تبریز و پل پنچ چشمه، لیلان چای بناب، پل حسام الدوله مراغه و قلی كندی ملكان از دیگر پل های این استان به شمار می روند.

 

**تپه های باستانی
*یانیق تپه
یانیق تپه كه 'قره تپه' نیز نامیده می‌شود در 31 كیلومتری جنوب غربی تبریز و در 6 كیلومتری شمال خسروشهر در جنوب شرقی روستای 'تازه كند' واقع شده است.
قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد كه با اواخر عصر سنگ و مس و اوایل عصر مفرغ در آذربایجان مقارن است.

 

*كلیسای سنت استپانوس
این كلیسا با معماری زیبای خود كه تلفیقی از شیوه های معماری اورارتویی، اشكانی، یونانی و رومی است، بین قرن های 4 و 6 هجری قمری ساخته شده و نام آن برگرفته از استپانوس مقدس شهید اول مسیحیت است.
این كلیسا یكی از آثار ثبت جهانی شده ایران است كه تا پیش از جنگ جهانی اول یكی از مشهورترین كلیساهای ارامنه جهان بوده است.

 

*بازار تبریز
بازار تبریز با مساحتی حدود یك میلیون مترمربع بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است كه در مرداد ماه سال 1389 به عنوان اولین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده است.
این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و كاروانسراهای متعددی تشكیل شده ‌است. پیش‌تر به دلیل قرارگرفتن شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران كاروان از كشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده ‌است.

 

*عمارت شهرداری تبریز
عمارت شهرداری تبریز در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروك و مخروبه كوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملك جلیلی بنا شد.
این ساختمان دارای یك برج ساعت چهار صفحه ای است كه با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یك بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می‌رساند. نمای خارجی این ساختمان در وسط شهر تبریز از سنگ تراشیده بوده و نقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های كشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد.

 

*عمارت ایل گلی
ایل گلی (استخر مردم) از گردشگاه های زیبا و بی بدیل تبریز و ایران و استخری با مساحتی بالغ بر 54 هزار و 675 مترمربع است كه در جنوب شرقی تبریز، بر دامنه تپه ای واقع شده است.
در جنوب این استخر تپه ای است كه آن را از بالا تا پایین همسطح استخر پله بندی كرده و نهر آبی از آن به طرف پایین روان است. از سمت جنوبی و از وسط استخر خیابانی كشیده شده كه استخر را به صورت شبه جزیره ای درآورده است و در مركز استخر، عمارت باشكوه دو طبقه ای ساخته شده است.

 

*ربع رشیدی
ربع رشیدی كه امروزه فقط آثار مختصری از آن باقی مانده از بناهایی است كه توسط خواجه رشیدالدین فضل الله، وزیر سلطان محمود غازان ایجاد شده است. این بنا در زمان آبادانی شامل 24 كاروانسرای وسیع و 1500 دكان، 3 هزار خانه، تعدادی حمام، باغ، كارخانه های پارچه بافی، كاغذسازی، دارالضرب و تولید رنگ و نظایر آن بوده است.
حدود 200 قاری قرآن از كوفه و بصره و شام و به نوبت در این مكان قرآن را تلاوت می‌كرده اند و 400 فقیه و هزار طلبه در مدارس آن سكونت داشته و به كسب علم مشغول بوده اند. تعداد 50 پزشك حاذق از كشورهای مختلف در دارلشفای آن به معالجه بیماران اشتغال داشته اند.

 

*خلعت پوشان
در 10 كیلومتری جاده تبریز ـ تهران در كنار جاده، برج آجری منشوری شكل قرار دارد كه به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث شده است.
در زمان قاجار خلعت، اهدایی شاهان برای حاكمان آذربایجان در این برج بر دوش آنها انداخته می‌شد. برج سه طبقه است؛ طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 هجری قمری در زمان حكمرانی صمدخان مراغه ای انجام گرفته است.

 

*ارگ تبریز
این بنای تاریخی كه بازمانده مسجد معروف علی‌شاه -وزیر محمد خدابنده- و ابوسعید بهادرخان است در بین سال‌های 716 تا 624 هجری ساخته شده‌ است.
گفته می‌شود در قسمت جنوبی دارای طاقی بزرگ بوده كه به‌علت عجله در ساختن و عدم رعایت اصول معماری در همان ابتدا فرو ریخته ‌است.
ابن بطوطه جهانگرد مراكشی در بازدید از این بنا نوشته كه صحن آن با سنگ‌های مرمر فرش شده و دیوارها نیز با كاشی‌های بسیار زیبا پوشانده شده‌ و جوی آبی در وسط آن جاری بوده ‌است. حمدالله مستوفی ایوان آن را بزرگ‌تر از ایوان مداین دانسته و از سنگ‌های مرمر آن به نیكی یاد كرده‌ است.

 

* باغ دوكمال
باغ دو كمال در محله بیلانكوه و در محدوده خیابان آبرسانی تبریز واقع شده ‌است. علت نامگذاری این مكان با عنوان باغ دوكمال وجود آرامگاه دوتن از مشاهیر ایرانی یعنی كمال‌الدین بهزاد (نقاش) و كمال‌الدین مسعود خجندی (شاعر) است.

 

*باغ صاحب‌دیوان
میرزا فتحعلی‌خان پسر حاجی میرزا علی‌اكبر قوام‌الملك و نوه اعتمادالدوله صدراعظم آقامحمدخان در مدتی كه پیشكاری ولی‌عهد را در تبریز داشت به ایجاد بناهای قابل توجهی اقدام كرد كه از جمله آن‌ها ایجاد باغ صاحب‌دیوان در دروازه ورودی شهر تبریز از سمت مشرق بود.

 

*خانه مشروطه
حاج مهدی كوزه‌كنانی از متمولین شهر تبریز كه طرف‌دار جنبش آزادی‌خواهی و مشروطه ‌طلبی بود، این بنای زیبا را برای تجمع و تشكیل جلسات سران و رهبران مشروطه ایجاد كرد. خانه مشروطه در سال 1247 هجری توسط یكی از معماران بنام آن روز شهر تبریز حاج‌ولی معمار ساخته شد كه نمونه‌ای از شیوه معماری رایج در دوره قاجاریه است.
این بنا در محله راسته كوچه تبریز هم اكنون بازسازی شده و به عنوان موزه مشروطیت مورد استفاده علاقمندان و پژوهشگران قرار گرفته‌ است.

 

* شمس‌العماره
شمس العماره كه در محل فعلی كاخ استانداری آذربایجان شرقی قرار دارد، ساختمان چهارطبقه‌ای است كه دارای عمارت كلاه‌فرنگی نیز بوده ‌است و بنای آن را به نجف‌قلی خان پسر مرتضی‌قلی خان نسبت داده می‌شود.
ابتدا این بنا را درب اعلی نامیده‌اند و در زمان عباس میرزا كه به محل حكمرانی ولی‌عهد تبدیل شد، به عالی قاپو موسوم شد. در سال 1312 خورشیدی این بنا آتش گرفت و بسیاری از بخش‌های مربوط به دوره زندیه و قاجاریه از بین رفتند.
بر اساس این گزارش، در كنار آب و هوای بسیار مناسب، آثار تاریخی و طبیعی با خواص درمانی،‌ مردم استان آذربایجان شرقی نیز كه مردمانی صبور، خونگرم و مهمان نواز هستند، همواره سفره صفا و یكرنگی را برای همه مهمانان خود می‌گسترانند و با روی باز از آنان پذیرایی می‌كنند.
گردشگران نوروزی با سفر به این استان، بطور حتم اوقات خوب و خوشی را سپری خواهند كرد.