یكی از مهم‌ترین آثار معماری موجود در پالمیرا معبدی است معروف به خدای خورشید یا معبد بعل كه در سال 32میلادی ساخته شده و....
آثار تاریخی و بناهای باستانی شهر پالمیرا در ساحل شرقی مدیترانه
سوریه تنها به آثار مذهبی و زیارتگاه‌های آن خلاصه نمی‌شود؛ كشوری در غرب آسیا حد فاصل دریای مدیترانه و كشور عراق كه در گذشته به نام شام معروف بوده است.
بیشتر بدانید : شگفت انگیزترین شهرهای باستانی دنیا! + عکس
حرم حضرت زینب (س) و آرامگاه تعدادی دیگر از فرزندان و وابستگان ائمه اطهار(ع) و اهل بیت(ع) در این كشور، امروزه بسیاری از مسلمانان و ارادتمندان اهل‌بیت(ع) بویژه ایرانیان را برای زیارت این قبور از اقصا نقاط جهان به‌سوی خود می‌كشاند. اما صحبت از آثار باستانی و تاریخی این منطقه كه تنها به اماكن مذهبی خلاصه نمی‌شود، ما را با سابقه‌ای بیش از 5000 سال قدمت روبه‌رو می‌كند؛ سابقه‌ای كه نشان از نفوذ اقوام مختلف در دوره‌های زمانی متفاوت در این نقطه از خاك جهان داشته است.
از آثار و نشانه‌های اقوام سامی، آموری، آرامی، آشوری، بابلی، یونانی و... كه بگذریم نفوذ و تاثیر ایران در دنیای باستان بر این ناحیه بسیار چشمگیر و قابل تامل است. ایرانیان از سال 550 تا 332 پیش از میلاد بر سوریه تسلط داشتند كه نشانه‌هایی از آن در نوع و سبك معماری بر جای مانده از آثار باستانی كشف شده در این كشور، كاملا مشهود است.
یكی از مناطق مهم در سرزمین شام كه تمدن آن به‌هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد، شهری باستانی است به نام تدمر كه امروزه ویرانه‌های آن در 215 كیلومتری شمال شرق دمشق، پایتخت سوریه قرار دارد. تدمر به معنای درخت نخل است كه در دوره‌های بعد نام این شهر توسط یونانیان و رومیان به پالمیرا تغییر می‌كند. این شهر تاریخی در هزاره دوم پیش از میلاد یكی از شاهراه‌های مهم در مسیر كاروان‌های مسافرتی هنگام عبور از صحرای سوریه بوده كه در مسیر جاده ابریشم قرار داشت.
رقابت ایران و روم
طبق تحقیقاتی كه از نظر باستان‌شناسی در این منطقه صورت گرفته در شهر دوراائوروپوس در شمال تدمر، اسنادی به خط پهلوی، اشكانی و ساسانی روی پوست به دست آمده كه نشان از سیطره حكومت اشكانیان بر این ناحیه داشته است. شهر تدمر در گذشته بین 2 امپراتوری مقتدر ایران و روم دست به دست می‌گردید كه پس از جنگ با رومیان در زمان اشكانیان از خاك ایران جدا شد و در اختیار رومیان قرار گرفت.
شهر پالمیرا كه به عنوان شهری تجاری در زمان امپراتوری روم شناخته شده بود با تصرف دجله و فرات توسط ساسانیان در سال 212 پیش از میلاد رونق تجاری خود را از دست داد و در آن زمان بود كه یكی از شاهزادگان پالمیرا به نام اوداناتوس توسط والرین رومی به عنوان استاندار سوریه منصوب شد.
در جنگی كه بین ایران و روم رخ داد، والرین به قتل رسید و اوداناتوس به جهت گرفتن انتقام خون او دوبار به شهر تیسفون حمله كرد كه ناموفق ماند و به دست برادرزاده خود به قتل رسید و همسر وی، ملكه زنوبیا قدرت را به دست گرفت. چند سال بعد، زنوبیا علیه امپراتوری روم شورش كرد و بصره و سرزمین‌های غربی تا مصر را به تصرف درآورد. او از بهرام اول در برابر حمله امپراتوری روم درخواست همراهی كرد كه شاه ایران با فرستادن سپاهی اندك باعث شد ملكه زنوبیا در برابر رومیان شكست بخورد.
شباهت آرامگاه‌های پالمیرا و جزیره خارك
وجود مقابر و آرامگاه‌های بی‌شمار بر جای مانده، نشان از نفوذ دین و گرایش مردمان تدمر به مذهب دارد. سبك و نوع معماری معابد و مقابر همانند قبرهای صخره‌ای كه در دل كوه حفاری كردند و قبرهایی كه شبیه خانه‌های مسكونی همراه با تزئینات و حجاری‌های زیبا هستند، قابل مقایسه با مقابری است كه در جزیره خارك به دست آمده است، زیرا جزیره خارك یك نقطه روی یك مسیر بود كه شهرهای بزرگی از سوریه و بین‌النهرین مانند، پالمیرا و چاراكس را از طریق شمال هند و جنوب ایران و خلیج به‌هم ارتباط می‌داد.
آرامگاه‌های كشف شده از خارك از نظر طراحی بسیار شبیه مقابر زیرزمینی به دست آمده در پالمیراست؛ اتاقك‌های مربع یا مستطیل و تراشیدن تخته سنگ به صورت عمودی از شكاف دیوار به منظور جا دادن اجساد متوفیان كه گاهی برای نگه داشتن چند نسل از یك خانواده ایجاد می‌شده است.با توجه به این‌كه مقبره‌های پالمیری و خارك متعلق به یك زمان هستند، در طرح‌ها و تزئینات هم از یكدیگر تاثیر گرفته‌اند. به عنوان مثال در نمای خارجی مقبره‌ها طرح‌ها بیشتر پالمیری است، اما در نمای داخلی مقبره‌ها گچبری و قرنیز‌های دندانه‌دار در اصل ایرانی هستند.
معبد خورشید
یكی از مهم‌ترین آثار معماری موجود در پالمیرا معبدی است معروف به خدای خورشید یا معبد بعل كه در سال 32میلادی ساخته شده و تكمیلش تا قرن بعد از آن ادامه داشته است. ستون‌های بر جای مانده از آن از نظر معماری به شیوه یونانی با تاثیرپذیری از معماری بین‌النهرین و ایرانی است. در حقیقت این بنا پرستشگاه بعل بوده كه دور تا دور آن به‌وسیله 4 ستون و رواق احاطه بوده است.
مساحت معبد بعل به 40 هزار مترمربع می‌رسد كه یكی از مهم‌ترین بناهای معماری شرق مدیترانه محسوب می‌شود. دالان ورودی به داخل معبد مزین به انواع تصاویر افسانه‌ای شامل حیوانات و اشكال هندسی بوده كه قابل بررسی تطبیقی با ایران دوران ساسانی است.
ردپای ساسانیان
از آثار مهم بر جای مانده از پالمیرا، قوص‌النصر، معبد نبو (معبد مخصوص پرستش خدای نبو)، حمام‌های تدمر، تئاتر تدمر و معبد بعلشمین (خدای آسمان) است كه تاریخ آن به قرن دوم میلاد بر می‌گردد. با این اوصاف ردپای ساسانیان در منطقه تدمر بخوبی مشهود است. مطالعه نقش برجسته‌های نقش‌رستم و تنگ چوگان استان فارس نشان از پیروزی ایرانیان در برابر رومیان در زمان حكومت اورلیانوس بوده است. همچنین تاثیر فرهنگ و هنر ایرانی در نوع پوشش ـ به‌عنوان مثال پوشیدن البسه‌های چین‌دار مخصوص شاهان ساسانی بر تن شاهان تدمری ـ تا حدی این قضیه را ثابت می‌كند. یكی دیگر از شهرهایی كه در نوع و سبك معماری متاثر از ایران بوده، شهر باستانی افامیاست.
این شهر در شمال غربی شهر حما یكی دیگر از استان‌های سوریه قرار دارد. این شهر در قرن 4 میلادی به‌فرمان یكی از پادشاهان سلوكی به افتخار همسر ایرانی‌اش به نام افامیا بنا گردید. در زمان خسرو دوم ساسانی این شهر به تصرف ایرانیان در می‌آید و بعدها رومیان، شهر را تسخیر و بازسازی می‌كنند.
امروزه خرابه‌های بر جای مانده از این شهر گویای تلفیقی از معماری شرقی و غربی (ایرانی/ رومی) است. ستون‌های سنگی، خانه‌های قدیمی و كلیساهای بزرگ از دیگر آثار باقیمانده این شهر باشكوه بوده است.
شاید وجود 2 كشور سوریه و ایران بر سر راه جاده ابریشم باعث به وجود آمدن تاثیرات فرهنگی زیادی در دوران گذشته شده است كه امروزه می‌تواند زمینه‌ساز مراودات فرهنگی بیشتری باشد.
بیشتر بدانید : گزارش تصویری: ساحل سفید در یمن
بیشتر بدانید : قیروان؛ نماد تمدن اسلامی در آفریقا
بیشتر بدانید : هفت اعجوبه جهان اسلام + عکس
بیشتر بدانید : مسجد مولانا؛ جذابترین ساختمان شهر روتردام
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: jamejamonline.ir
