شاخه نبات حافظ در سایه خورشید دیده نشد...

به بهانه روز بزرگداشت حافظ شیرازی

نسبت "جهان ملک خاتون" به عنوان شاخه نبات حافظ، بیشتر از دیگر نسبتهایی که افکار عمومی برای وی معشوقه سازی می کنند، مطرح شده اما واقعیت این است که وی شاعره شیرازی زمان حافظ بوده که در سایه بزرگی "خواجه اهل راز" هیچگاه دیده نشد.


جهان ملک یکی از شاهزاده های دوره حافظ و دختر شاه مسعود، برادرزاده شیخ ابواسحاق اینجو بود و بعد از اینکه پدرش کشته می شود در حمایت شیخ ابواسحاق یعنی عموی خود قرار می گیرد اما بعد از اینکه امیرمبارزالدین بر شیراز حکومت می یابد او در شیراز زندگی می کرده و احتمالا روزگار سختی را نیز می گذرانده زیرا کسانی بر شیراز حاکم شده بودند که عمویش را کشته اند و جهان ملک نمی توانسته در ین شرایط روزگار شیرینی داشته باشد اما بعد از امیرمبارزالدین، شاه شجاع می آید و جهان ملک شاه شجاع را مدح می کند.

در منابع مختلف پیرامون زندگی این شاعر چنین آمده است که جهان ملک در زندگانی خویش دو بار همسر گرفته که بار نخست به همراه همسر خود راهی کرمان و مقیم آنجا شده است. وی با از دست دادن فرزندش "سلطان بخت" و نیز درگذشت همسرش به شیراز بر می گردد و چون در شیراز خویشاوندی نزدیک جز عمویش "شیخ ابو اسحاق اینجو" برایش نمانده، به او پناهنده شده و به دربار او می رود.

شیخ ابو اسحاق اینجو سلطانی ادب دوست و شاعر نواز و دربار او جایگاه آمد و رفت شاعران بزرگی چون حافظ بوده است.

جهان خاتون به این نشستهای شاعرانه دل بسته و هماورد حافظ شده است. در دیوان وی بسیاری از غزل ها به همزبانی با حافظ و یا در پاسخ وی سروده شده و پیداست که میان جهان ملک خاتون و حافظ آشنایی های شاعرانه بوده است. برخی ها از جمله بعضی از پژوهشگران جهان خاتون را همان شاخ نبات حافظ دانسته اند.

در این نشستها امیران و وزیران نیز بودند و یکی از آنان خواجه امین الدین جهرمی، ندیم ابواسحاق بود که وی پس از چندی شیفته جهان خاتون می شود و او را خواستگاری می کند اما جهان خاتون به این همسری تن در نمی دهد. امین الدین پافشاری می کند و با پا در میانی شاه ابواسحاق، جهان ملک خاتون می پذیرد و بخشی دیگر از زندگانی خویش را در کنار وی سپری می کند.

در این نشستها البته عبیدزاکانی نیز حضور داشته است. گفته می شود جهان ملک خاتون و عبید زاکانی مشاعره نیز داشته اند و حتی عبید زاکانی برخی مواقع اشعار او را به طنز می کوبیده است.

جهان ملک در غم از دست دادن فرزند خود "سلطان بخت" نیز چنین می سراید:
دردا و حسرتا که مرا کام جان برفت
وان جان نازنین جوان، از جهان برفت
بلبل بگو که باز نخواند میان باغ
کان روی همچو گل ز در بوستان برفت
ای دل بگو به منزل جانان تو کی رسی؟
کارام جان من ز پی کاروان برفت

"سلطان بخت" من به سر تخت وصل بود
آخر چرا به بخت من او ناگهان برفت؟

جهان ملک ستاره ای که در سایه خورشید زمان خود مخفی ماند

وفات جهان‌ملک خاتون بعد از سال784 اتفاق افتاده‌ است اما وی مانند سایر شاعران این مرز و بوم چندان شناخته نشد.
کاووس حسنلی استاد دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز در این خصوص گفت:
اشعار جهان ملک متوسط و معمولی بوده است اما از آنجایی که یک زن آنها را سروده، قابل توجه محسوب می شود.

وی از جهان ملک به عنوان ستاره ای یاد کرد که با توجه به حضور شاعر بزرگ عصر خود یعنی حافظ مغفول مانده است و عنوان کرد:
حضور حافظ و قبل از آن حضور سعدی در شیراز باعث شده که بسیاری از شاعرانی مانند جهان ملک خاتون که اگر در جایی دیگر بودند شاعری شاخص مطرح می شدند، کم رونق باشند. حافظ و سعدی چندان خورشیدوارانه درخشیده اند که ستاره ای مانند جهان ملک خاتون از فروغ و رونق افتاد.

ارتباط جهان ملک و حافظ

وی در خصوص اینکه گفته می شود که جهان ملک خاتون همان شاخه نبات حافظ است نیز گفت:
اول اینکه خود مردم خواسته اند که اسم معشوقه حافظ را شاخه نبات بگذارند در حالیکه اصلا چنین امری نیست و آنقدر نیز این موضوع به باور عمومی رسیده که سخت است گفته شود چنین موضوعی وجود ندارد.

حسنلی در عین حال با اشاره به برخی وجوه اشتراک حافظ و جهان ملک نیز بیان کرد:
در خصوص جهان ملک خاتون و حافظ چند نکته وجود دارد یکی اینکه جهان ملک شاعر همزمان با حافظ بوده است و دوم اینکه جهان ملک و حافظ هر دو در شیراز زندگی می کرده اند و اینکه جهان ملک در خاندان شیخ ابواسحاق اینجو بوده و از طرفداران وی نیز به شمار می آمده و حافظ نیز به شیخ ابواسحاق علاقه داشته است.

وی گفت:
در این رابطه همچنین می توان گفت جهان ملک با امیرمبارزالدین دشمنی داشته و حافظ نیز او را دوست نداشته است و در آخر اینکه جهان ملک و حافظ هر دو شاه شجاع را مدح می کنند و این ویژگیها نمی تواند این دو شاعر را بی ارتباط با هم نشان دهد اما بحث شاخه نبات بودن نیز به نظر می رسد که ارتباط دادن شاخه نبات و معشوق یک شوخی است.

به هر حال جهان ملک خاتون شاعری هم دوران حافظ بوده و بر اثر این هم عصری شاید کمی این دسته از شاعران مورد بی توجهی و عدم شناخته شدن از سوی افراد جامعه قرار گرفته اند که در این خصوص باید با یک برنامه ریزی مناسب چنین مفاخر ادبی استان فارس را بهتر و بیشتر معرفی کرد.

بیشتر بدانید : مردان ناپیدای شعر حافظ

بیشتر بدانید : حافظ را بیشتر بشناسیم

بیشتر بدانید : عاشقانه ای دیگر از حافظ در نسخه خطی که به تازگی کشف شده!

بیشتر بدانید : بهترین تصحیح دیوان حافظ شیرازی در بازار کدام است؟

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: mehrnews.com