احمد شاملو حیث یگانه‌ ای بی ‌بدیل در ادب پارسی معاصر

مردی که هرگز از مردن نهراسید

دوم مرداد سالمرگ احمد شاملو، شاعر بزرگ معاصر است. در اوج گرمای تابستان، یادآوری از دست‌رفتن شاملوی بزرگ سردی مرگ را در جای‌جای تن و جانمان سرریز می‌کند، شاملو از مرگ هراسی به خود راه نمی‌داد، خودش گفت:

هرگز از مردن نهراسیده‌ام
اگرچه دستانش از ابتذال شکننده‌تر بود

شاملو زیستی انسانی و سرشار از خلاقیت و آفرینندگی داشت، حوزه‌ی کارهای این مرد بزرگ فراتر از توان یک انسان زمینی است. شاملو اگرچه هیچگاه در عمر خود به حزب و دسته‌ای سیاسی وابسته نشد، اما همیشه سخنگوی رنج‌ها و حرمان‌های مردم سرزمین خود ماند و از این حیث یگانه‌ای بی‌بدیل در ادب پارسی معاصر است.

بیوگرافی احمد شاملو

شاملو در 21 آذرماه 1304 در تهران زاده شد. پدرش نظامی بود و او در سفرهای انتقالی پدر در شهرهایی چون رشت، سمیرم، آباده، اصفهان و شیراز سکونت کرد. دوره‌ی دبیرستان را در شهرهای خاش، زاهدان و مشهد گذراند. سخت دلبسته ملت‌ آلمان شد و به ‌همین جهت راهی دبیرستان صنعتی شد و پس از آن سال‌های دیگر تحصیل در دبیرستان را در گرگان، ترکمن‌صحرا و سال‌ آخر را در ارومیه طی کرد. بی‌تردید این همه جابجایی و از شهری به شهر دیگر رفتن سخت در روحیه‌ی شاعر تأثیر می‌نهد. دهه‌ی 20 شمسی سال‌های پرتلاطم و پرهیجانی در ایران است و شاملوی جوان نیز شوق‌مندانه وارد مبارزات سیاسی می‌شود. او یک‌بار برای همیشه در عمرش موضع سیاسی به نفع آلمان می‌گیرد و توسط متفقین دستگیر و زندانی می‌شود. همین او را از ادامه‌ی تحصیل بازمی‌دارد. از 1324 رسماً وارد کار روزنامه‌نگاری می‌شود.

در سال 1326 با اشرف اسلامیه پیمان زناشویی می‌بندد حاصل این ازدواج 4 فرزند اوست؛ سیاوش، سیروس، سامان و ساقی. اما شاملو روح ناآرامی دارد، قرار نمی‌گیرد، نمی‌تواند مرد خانه و زندگی باشد، کار ثابت هم ندارد و زندگی‌اش سامان نمی‌گیرد.

شاملو در کشاکش مبارزات ملی‌شدن صنعت نفت به نوشتن و ترجمه‌ و روزنامه‌نگاری مشغول است در این زمان با مرتضی کیوان آشنا می‌شود، دوستی ریشه‌داری که عمیقاً شاعر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. کیوان، انسانی فرهنگی، مبارز و رفیق است. دستگیری و مرگ او را شاملو هیچگاه از یاد نمی‌برد و در چند شعر مرتضی را جاودانه می‌کند.

در پی سقوط دولت ملی دکتر مصدق و گسترده‌تر شدن سایه‌ی دیکتاتوری، شاملو در امان نمی‌ماند و در 1333 توسط فرمانداری نظامی تهران که در رأس آن تیمور بختیار قرار دارد، دستگیر و روانه‌ زندان می‌شود. او 14 ماه در بند می‌ماند اما فقط این نیست. فرمانداری نظامی در یورش به خانه‌اش چند اثر او از ‌جمله رمان «طلا» اثر زیگموند موریتس و «پسران مردی که قلبش از سنگ بود» اثر موراکامی و یادداشت‌ها و دست‌نوشته‌هایش را به تاراج می‌برند. او نخست از چنگ مأموران می‌گریزد ولی بالاخره در چاپخانه‌ روزنامه‌ اطلاعات دستگیر می‌شود.

پس از آزادی از زندان هم کسی به اسم نقی نقاشیان چهار دفتر شعر او را برای چاپ می‌گیرد و دیگر هرگز از خود ردی به جا نمی‌نهد.

بیشتر بدانید : به بهانه زاد روز نقطه الف بامداد / احمد شاملو

آثار ادبی شاملو

شاملو نخستین اثر خود را در 1326 به اسم «آهنگ‌های فراموش‌شده» که مجموعه‌ای از نظم و نثر است چاپ می‌کند اثری که حاصل تأملات و علایق اولیه‌ شاعراست، کتابی که بعدها از آن تبری می‌جوید و حتی خواستار آن می‌شود تا در فهرست آثار او نیز گنجانده نشود. در دوران حیاتش همیشه از انتشار آن اظهار پشیمانی داشت و شگفتا که علی‌رغم خواست شاعر این کتاب پس از وی توسط سیاوش فرزند بزرگش به چاپ سپرده شد. دومین اثر او یک منظومه به اسم «23» است که در 1330 و پس از آن «قطعنامه» که دربردارنده چهار شعر بلند است به چاپ می‌رسد. اما اثر مهم او یعنی «هوای تازه» در 1336 در دسترس دوستداران او قرار می‌گیرد.

شاملو در زندگی خود سه بار ازدواج کرد. اولین ازدواج او که حاصل احساسات جوانی و ناپختگی است با خانم اشرف اسلامیه بود. شاعر نخستین اثر خود را به این بانو اهدا کرده است. او در 1336 با خانم طوسی حائری که استاد دانشگاه و زنی فرهیخته بود پیمان می‌بندد و با اشتراک او کتاب «افسانه‌های هفتاد و دو ملت» را ترجمه و در 1337 چاپ می‌کند. شاعر در کتاب «باغ آیینه» عاشقانه‌هایی نیز برای همسر دوم خود دارد. وی در 1343 پس از آشنایی با آیدا سرکیسیان پیمان جاودانه‌ی عشق و دلبستگی را با این زن می‌بندد؛ کسی که در کنار شاعرِ بزرگ می‌ماند و در تمام خلاقیت‌ها و کارهای پژوهشی وی از جمله اثر شگرف «کتاب کوچه» همراه و همگام اوست. دو کتاب «آیدا در آیینه» و «آیدا، درخت، خنجر و خاطره» دربردارنده‌ زیباترین سروده‌های عاشقانه‌ شعر معاصر ایران در دوره آیدا است و از دلبستگی و شیفتگی عمیق شاعر به این زن صبور و انسان خبر می‌دهد.

خواستارشناسی آثار شاملو اعم از دفاتر اشعار، ترجمه‌ها، کارهای پژوهشی و مقالات یک کتاب پرحجم است که به همت همسرش به چاپ رسیده است و در اینجا ضرورتی برای ذکر آنها نیست. شاملو تا آخرین روزهای زندگی‌اش علی‌رغم بیماری و مشکلات جسمانی چشمه‌ زاینده‌ احساسش فوران و جوشش داشت و قلم را بر زمین ننهاد.

بیشتر بدانید : چهره زن در شعر «احمد شاملو» + شعرها

روزنامه ‌نگاری و مجله ‌نگاری

یک وجه مهم دیگر شاملو فعالیت‌های او در روزنامه‌نگاری است که شگفت‌انگیز می‌نماید. او در 1327 در پنج شماره‌ مجله‌ «سخن نو» همکاری می‌کند. در 1329 هفته‌نامه‌ی «روزانه» را در 7 شماره سرپرستی می‌کند. در 1330 مدتی یکی از سردبیران مجله‌ «خواندنی‌ها» می‌شود. در 1331 در هفته‌نامه‌ «آتشبار» مرحوم ابوالقاسم انجوی شیرازی همکاری می‌کند. در 1336 سردبیر مجله «بامشاد» می‌شود. در 1337 به‌همکاری با مجله‌ «آشنا» می‌پردازد. و در همین سال سردبیر دوره‌ یازدهم اطلاعات ماهانه می‌شود. شاملو در 1339 مجدداً سردبیر ماهنامه‌ی اطلاعات می‌شود که دو شماره بیش نمی‌پاید.

در 1340 در کنار دکتر هشترودی، سردبیر «کتاب‌هفته» می‌شود که یکی از پربارترین نشریات ادبی هفتگی در ایران بود. شاملو در 1346 سردبیر هفته‌نامه «خوشه» می‌شود که این دوره از نشریه بسیار پربار و ارزشمند است. اما کار شاملو در «خوشه» در سال 1348 با تعطیلی این مجله با دخالت رسمی ساواک به آخر می‌رسد.

در سال 1357 سردبیر هفته‌نامه‌ی «ایرانشهر» در لندن می‌شود و با مشکلات فراوان 12 شماره از آن را منتشر می‌کند. شاملو در برگشت به ایران طی سال‌های 1358 و 59 هفته‌نامه‌ «کتاب جمعه» را در 36 شماره منتشر می‌کند که به ‌اجبار و با فشار از ادامه‌ انتشار آن جلوگیری می‌شود.

شاملو علاوه بر شاعری، مترجمی و پژوهشگری وجوه دیگری هم در زندگی پربار خود داشت که به اجمال به آنها اشاره می‌کنیم.

شاملو و سینما

شاملو اگرچه در سینما در یکی دو فیلم حضور کوتاه دارد اما او فیلمنامه‌نویسی فیلم‌های بسیاری را در دهه 40 شمسی و سال‌های آغازین دهه 50 انجام داد که خودش آن را «یک‌جور نان‌خوردن ناگزیر و در حقیقت به نحوی قلم‌به‌مزدی!» دانسته است. اما او حداقل سناریوی 15 فیلم و همچنین متن چند فیلم مستند تلویزیونی را نوشته است.

نقادی

شاملو در نقادی نیز قلم برنده‌ای داشت و مقالاتی در نقد آثار و نوشته‌ها و تحقیقات افراد نوشته است. در نقادی ولی دقیق و موشکافانه می‌نویسد. شاملو همچنین به چند اثر که به محتوای آنان باور داشت مقدمه‌هایی نوشته است.

قصه‌ های کودکان

یکی دیگر از ویژگی‌های احمد شاملو قصه‌نویسی برای کودکان است. این قصه‌ها گاه از داستان‌های فولکلوریک هستند که شاملو آنها را بازنویسی کرده است. نظیر «دختران ننه دریا»، «پریا» و «هفت کلاغون». برخی از این آثار، منابع غیرایرانی دارند؛ نظیر «خروس زری پیرهن پری» که اصل آن از تولستوی است و قصه‌های دیگری مثل «ملکه سایه‌ها» و «چی شد که دوستم داشتن». برخی از قصه‌های نوجوانان نیز ترجمه‌اند؛ نظیر «شازده کوچولو» و «قصه‌های من و بابام» از ارسکین کالدول.

شاملو اگرچه ترانه‌سرا نبود اما برخی از اشعار او را تبدیل به آهنگ کردند.

صدای شاملو

شاملو از خوش ‌صداترین شاعران ایران بود و به همین دلیل چند نوار همراه با موسیقی‌های بابک بیات و فریدون شهبازیان با صدای شاعر وجود دارد. شاملو در این نوارها هم از آثار شعرای کلاسیک خوانده و هم از اشعار ترجمه و شعرای معاصر و همچنین اشعار خودش.

کتاب کوچه

دلبستگی حدود 50 سال از عمر شاملو گردآوری و تدوین ادبیات فولکلوریک بود که در قالب «کتاب کوچه» درآمد و انتشار آن ادامه دارد.

آثار طنز شاملو

شاملو نوشته‌های طنزآلود هم دارد که آخرین آن سفرنامه‌ی خیالی یکی از شاهان قاجار به فرنگ است. علاوه بر آن دو مجموعه‌ی طنز ترجمه هم دارد؛ «لبخند تلخ» و «زهرخند».

شب ‌های شعر

شاملو مشتاقانه در برپایی شب‌های شعر فعالیت داشت. او در خرداد 1347 شب‌های شعر انستیتو گوته را برگزار کرد پس از آن در همین سال شب‌های شعر خوشه را به پا داشت و در زمستان همان سال شب‌های یادبود نیما را سرپرستی کرد. بی‌تردید احمد شاملو با میدان وسیعی که در آن فعالیت کرده، از چهره‌های جاودان و ماندگار ادب و فرهنگ پارسی است. شاملو در سالی که ترجمه‌ی نمایشنامه‌ی «یرما» اثر لورکا را به پایان برده بود در پی بیماری در دوم مرداد 1379 در بیمارستان ایرانهمر تهران لب از سخن فرو بست.

بیشتر بدانید : عکس های عاشقانه احمد شاملو و آیدا + نامه عاشقانه شاملو به آیدا

بیشتر بدانید : ناگفته های آیدا سرکیسیان از همسرش احمد شاملو

بیشتر بدانید : روزی روزگاری احمد شاملو

بیشتر بدانید : شعری که احمد شاملو در هجو شعر پست مدرن سروده است

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture 
منبع: ibna.ir