مفصل فکی- گیجگاهی کدام مفصل است؟
مفصل فکی-گیجگاهی، مفصل بسیار مقاوم و پرتحرکی است که وظیفه جویدن غذا و باز و بسته کردن دهان را برعهده دارد. این مفصل حرکت ترکیبی لولایی و چرخشی خاص و ترکیبی نیز دارد و نوع حرکت ترکیبی آن باعث می‌شود تشخیص بیماریهای مفصل مربوط به این ناحیه پیچیده‌تر شود. به همین دلیل در تمام دانشگاه‌های دنیا بیماریهای این مفصل را به‌عنوان بیماریهای مبهم معرفی می‌کنند.
استرس‌های رایج در جوامع مدرن می‌تواند سلامت مفصل فکی-گیجگاهی را به شدت تهدید کند
مفصل فکی-گیجگاهی مفصل کوچکی است که در 2 طرف سر قرار گرفته و استخوان گیجگاهی جمجمه را به فک پایین متصل می‌کند. امروزه ثابت شده این مفصل نقش مهمی در سلامت کل بدن ایفا می‌کند و اگر دچار مشکلی شود، علاوه بر اختلالاتی در دهان و دندان مشکلاتی در نواحی مختلف بدن ایجاد خواهد کرد. دکتر علیرضا امیرسیف‌الدینی، رئیس بخش دندان‌پزشکی بیمارستان اینی هانوفر آلمان می‌گوید: تخمین زده می‌شود حدود دوسوم از ایرانی‌ها نیز دچار اختلالات عملکردی در این مفصل باشند و پرداختن به این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی در سلامت بهداشت جامعه ما داشته باشد.
: لطفا درباره نحوه بیمارشدن مفصل فکی–گیجگاهی توضیح دهید.
بیماری مفصل فکی ـ گیجگاهی با 2 نامTMD یا CMDمعروف است که اولین بار آن را آمریکایی‌ها مطرح کردند. من نیز برای اولین بار در مجامع عمومی اختلالات مربوط به این مفصل را در 2 گروه کلی معرفی کردم:
- اختلالات گروه اول، مربوط به خود مفصل فکی گیجگاهی است که شامل درد منطقه مفصل فک، صداهای فکی و محدودیت حرکت مفصل فک است.
- گروه دوم، عوارضی است که دورتر از منطقه فک بروز می‌کند.
: منظورتان از اینکه بیماریهای مفصل فکی-گیجگاهی در نواحی دورتر بروز می‌کنند، چیست؟
بسیاری از بیماران، دچار بیماری‌هایی مانند سردردهای مبهم، دردهای گنگ در گردن و ناحیه صورت، صداهای داخل گوش مثل وزوز، سرگیجه، دوبینی در چشم، حتی اختلال در سیستم ارتوپدی بدن و چرخش لگن و اختلاف ارتفاع بین 2 پا و.. هستند که با مراجعات مکرر به پزشک نتیجه‌ای از درمان نمی‌گیرند. درواقع، پزشک نمی‌تواند علت خاصی برای شکایت بیمار پیدا کند.
: چطور می‌توان متوجه شد، بیماری‌هایی که به آنها اشاره کردید از مفصل فکی-گیجگاهی شروع شده است؟
اولین بار در سال 2008 و در بیمارستان اینی هانوفر آلمان، مطالعات بیشتری درباره اینکه آیا واقعا بیماری مغزی-عصبی وجود دارد که منشاء آن در مفصل فکی-گیجگاهی باشد، انجام شد. این مطالعات مرز بین دندان‌پزشکی و بیماریهای مغز و اعصاب را در برداشت و موجب شد این 2 رشته مجزا یعنی دندان‌پزشکی و مغز و اعصاب برای از بین بردن دردهای مبهم بیماران که هیچ دلیل پزشکی نمی‌توان برای آن یافت، هماهنگ شوند. البته در اروپا بیمارانی که دردهای مبهم دارند و برای درمان به چند پزشک مراجعه کرده و نتیجه‌ای نگرفته‌اند، باید علاوه بر متخصص مغز و اعصاب و دندان‌پزشک، متخصص مفصل فکی-گیجگاهی به متخصص گوش و حلق و بینی و ارتوپد نیز مراجعه کنند و معاینه شوند.
: این بیماری در جامعه ما شیوع زیادی دارد؟
آمارها در آمریکا نشان می‌دهد، 75 درصد مردم دچار طیفی از این مشکل وسیع‌الطیف هستند و در ایران اگرچه تاکنون تحقیقاتی در این مورد انجام نگرفته ولی به نظر می‌رسد حدود دوسوم مردم دچار درجاتی از اختلال این مفصل باشند.
: ریشه اختلال عملکرد مفصل فکی-گیجگاهی چیست؟
استرس‌های ما همگام با مدرن شدن جامعه، شکل تازه‌تر یا در واقع مدرن‌تری به خود گرفته‌اند. از همان پیدایش خلقت انسان استرس نیز با او همراه بوده، اما مکانیسمی که برای بدن انسان اولیه در مواجهه با استرس تدوین شده، مکانیسم کاملا مشخصی است. در این مکانیسم انسان به‌طور ناخودآگاه از 3 راه با استرس مقابله می‌کند، فرار می‌کند، مبارزه می‌کند یا خود را به مردن می‌زند تا خطر برطرف شود، ولی با بروز استرس‌های مدرن در جوامع کنونی بدن انسان قادر نیست با این مکانیسم‌ها به مقابله با استرس برخیزد.
فرض کنید مامور دارایی مالیات زیادی برایتان نوشته است. کدام‌یک از 3 راه مقابله با استرس می‌تواند جوابگو باشد؟ انسان امروزی برای مقابله با استرس مکانیسم‌های جدید و جبرانی دیگری را پیش گرفته که عمده‌ترین آن خشم توام با دندان‌قروچه و فشاردادن دندان‌ها روی هم است. وقتی دندان‌ها به شدت روی هم فشار داده می‌شوند، می‌توانند باعث اختلال این مفصل شوند و بیماریهای آن در خود مفصل یا مکان‌های دوردست بروز می‌کند.
البته دستکاری‌های بشر امروزی و پیشرفت در علم دندان‌پزشکی در مورد درمان دندان‌ها مانند استفاده از روکش، پروتز، ایمپلنت و... را نباید از نظر دور داشت. اگر موارد گفته‌شده با دقت توسط متخصصان دندان‌پزشکی انجام نشود، ممکن است توازن بین دندان‌ها را از بین ببرد و یک ارتفاع نامحسوس بین 2 فک می‌تواند مفصل فکی-گیجگاهی را از محدوده طبیعی خود خارج کند و باعث دردهای مبهم در بیمار شود.
: برای بیماران چه باید کرد؟
برخلاف آنچه تصور می‌شود، اکثر بیماران به عمل جراحی مفصل فکی-گیجگاهی نیازی ندارند. اگر بعد از معاینات تخصصی متوجه نامتقارن بودن فک و اختلال در نظم تماس دندان‌ها شدیم، باید ابتدا توازن به‌طور نسبی تامین شود. سپس با محاسبات خاص، موقعیت فیزیولوژیک فک باید از نو تعریف و گاردهای خصوصی با توجه به شرایط بیمار ساخته شود. حداکثر فشار روی فک در طول شب‌ها و مخصوصا هنگام خواب است، زیرا دندان‌قروچه و فشار فک بالا و پایین روی همدیگر در خواب اتفاق می‌افتد. تماس دندانی در شب‌ها چند برابر روز است. انسان‌ها به طور طبیعی در طول 24 ساعت بین 18 تا 24 دقیقه تماس دندانی دارند و 85 درصد این زمان، هنگام شب و همراه با قورت دادن آب دهان و دندان‌قروچه اتفاق می‌افتد.
: گاردها چه مدت باید استفاده شوند؟
گاردها طوری طراحی می‌شوند که در طول شب بتوانند نقش درمانی داشته باشند و ظرفیت درمان را تکمیل و تاثیر را بیشتر کنند. هر بیمار حداقل باید 6 ماه از گارد استفاده کند. گاردهای جدید در آلمان ساخته می‌شوند ولی تلاش می‌کنیم نحوه ساخت آنها را به لابراتوارها در ایران نیز آموزش دهیم تا هزینه کمتری برای بیماران داشته باشد.
: حرف آخر؟
متاسفانه بسیاری از بیمارانی که دچار دردهای مبهم هستند و مدام از این پزشک به آن پزشک مراجعه می‌کنند، بعد از مدتی به حال خود رها می‌شوند و مجبورند با درد کنار بیایند و به زندگی با کیفیت پایین ادامه دهند، در حالی که با ارجاع چنین بیمارانی به متخصصان مفصل فکی-گیجگاهی می‌توان به راحتی مشکل بیماران را حل کرد. این کار نیازمند همکاری گروهی بین دندان‌پزشکان و متخصصان مغز و اعصاب، ارتوپدی و گوش و حلق و بینی و... است.
گردآوری:گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع:salamat.ir