تفاوت بیهوشی عمومی و بی حسی نخاعی
وقتی پزشکمان می‌گوید به عمل جراحی نیاز داریم، شاید خیلی از ما به اولین چیزی که فکر می‌کنیم خطرهای بیهوشی هنگام عمل باشد؛ از فوت در اثر بیهوشی گرفته تا تقلبی بودن داروها و به هوش آمدن در اتاق عمل و هنگام جراحی. در این مطلب قصد داریم به این رشته مهم در علم پزشکی بپردازیم و درباره ابهام‌هایی که در این زمینه وجود دارد، با دکتر نیلوفر مسعودی، متخصص بیهوشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در این‌باره گفت‌‌وگو کنیم.
بیهوشی چند نوع است؟
2 نوع بیهوشی وجود دارد؛ بیهوشی عمومی و بی‌حسی موضعی. در بیهوشی عمومی سطح هوشیاری بیمار کاملا از بین می‌رود ولی در بی‌حسی موضعی چنین نیست. بی‌حسی موضعی نیز 2 نوع دارد؛ بی‌حسی که از نخاع انجام می‌شود و بی‌حسی همان قسمتی که قرار است عمل شود.
چرا بعضی از بیماران باید بیهوشی عمومی بگیرند و بعضی نخاعی؟
این موضوع به شرایط بیمار بستگی دارد؛ مثلا برای فردی که به بیماری ریوی مبتلاست، بیهوشی عمومی مناسب نیست چون در بیهوشی عمومی ماده‌ای وجود دارد که شل‌کننده عضلات است. این عضلات در ریه‌ها نیز وجود دارند و چون از قبل نیز عمکرد ریه مشکل داشت، بیمار دچار ضعف مضاعف عملکرد ریوی خواهد شد. در این بیماران بهتر است از بی‌حسی نخاعی استفاده شود. در خانم‌هایی که سزارین می‌شوند نیز روش ارجح، بی‌حسی نخاعی است. به‌دلیل شرایط خانم باردار احتمال برگشت محتویات معده به داخل ریه زیاد است و بی‌حسی نخاعی این احتمال را به حداقل می‌رساند. البته خانم بارداری که دچار افت ناگهانی ضربان قلب جنین شده، باید تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد چون در این موارد باید سرعت عمل زیادی داشت تا بتوان جان جنین داخل رحم را نجات داد. بیماری که با خونریزی شدید وارد اتاق عمل شده نیز باید بیهوشی عمومی داده شود چون در بی‌حسی نخاعی عارضه افت فشار وجود دارد و برای فردی که در اثر خونریزی فشارخون پایینی دارد، خطرناک است. اما وقتی بیماری تحت عمل جراحی مچ دست قرار می‌گیرد، بی‌حسی از بازو انجام می‌گیرد. این بی‌حسی موضعی است و بیمار کاملا هوشیار است. فقط داروی مختصری برای کاهش اضطراب بیمار تجویز می‌شود. برای بیمارانی که ترس زیادی از عمل جراحی دارند، روش‌های بی‌حسی موضعی اصلا مناسب نیستند. نمی‌توان گفت کدام نوع بیهوشی بهتر است چون پزشک باید برای هر بیمار جداگانه تصمیم بگیرد. یعنی مواردی مانند بیماری زمینه‌ای، آماده بودن بیمار از قبل، اورژانسی و غیراورژانسی بودن جراحی و... باید مدنظر متخصص بیهوشی و پزشک قرار گیرد.
بی‌حسی نخاعی را برای هر نوع عمل جراحی می‌توان انجام داد؟
در بی‌حسی نخاعی سطح بی‌حس شده تا نوک پستانهاست. در عمل‌های جراحی پا و لگن، عمل جراحی سزارین و قسمت‌های تحتانی شکم و گاهی هم در قسمت فوقانی شکم (عمل جراحی کیسه صفرا) می‌توان از بی‌حسی نخاعی استفاده کرد.
بعضی از خانم‌هایی که با بی‌حسی نخاعی سزارین می‌شوند، از آن شکایت دارند علت چیست؟
برای خانم‌های بارداری که مشکل خاصی ندارند، بهترین روش بی‌حسی نخاعی است چون کمترین عارضه را برای مادر و جنین دارد و امکان برگشت محتویات بزاق و معده هم به داخل ریه وجود ندارد. به طور کلی، تخلیه معده در خانم‌های باردار با تاخیر انجام می‌گیرد، همچنین اسفنکتر تحتانی مری در اثر هورمون‌ها شل است. حتی خانم در حال سزارین می‌تواند همان لحظه تولد کودک خود را ببیند. بی‌حسی نخاعی باعث می‌شود بیمار خونریزی کمتری داشته باشد چون افت فشار ایجاد شده در اثر ماده بی‌حسی باعث کاهش خونریزی می‌شود. یکی از عوارض جانبی بی‌حسی نخاعی سردرد است ولی همه افرادی که بی‌حسی نخاعی می‌گیرند، دچار سردرد بعد از عمل جراحی نمی‌شوند. سردرد در افراد چاق، جوان و باردار بیشتر رخ می‌دهد. البته هرچه تعداد سوزن وارد شده کمتر و سوزن باریک‌تر باشد، احتمال سردرد نیز کمتر خواهد شد.
علت این سردرد چیست؟
ممکن است هنگام دادن بی‌حسی پرده پوشاننده نخاع با سوزن صدمه ببیند و مقداری از مایع نخاعی از آن نشت کند. این عمل باعث گشادی عروق مغز و ایجاد درد می‌شود.
اگر سردرد پایدار باقی ماند، چه باید کرد؟
سردرد بعد از 3-2 روز و حداکثر 2 هفته کاملا از بین می‌رود و به درمان نیاز ندارد. اگر درد خیلی شدید باشد، بیمار بستری و برای او کافئین تجویز می‌شود. این عارضه اصلا خطرناک نیست و نباید در بیماران نگرانی ایجاد کند. برای درمان باید از دارویی استفاده کرد که باعث انقباض عروق شود. در مواردی که سردرد خیلی غیرقابل‌تحمل باشد، می‌توان چند سی‌سی از خون بیمار را از همان فضا وارد مایع نخاعی کرد. این خون مانند یک وصله عمل می‌کند و باعث بهبود بیمار می‌شود. بعضی از خانم‌ها بعد از وضع حمل از کمردرد شکایت می‌کنند و آن را به بی‌حسی نخاعی ارتباط می‌دهند که کاملا اشتباه است. کمردرد بعد از زایمان به احتمال زیاد ناشی از ساعت‌ها دراز کشیدن روی تخت عمل در یک وضعیت ثابت، وزن مادر و نداشتن تحرک است.
آیا واقعا بعضی از بیماران هنگام عمل به هوش می‌آیند؟
این احتمال وجود دارد که بعضی از بیماران که تعداد آنها خیلی کم است، هنگام عمل هوشیار شوند زیرا به‌طور سرشتی نسبت به داروهای بیهوشی مقاومت بیشتری دارند. گاهی هم شرایط بیمار طوری است که باید داروی کمتری به او داده شود مثل وقتی که بیمار فشارخون پایینی دارد یا دچار خونریزی شکمی است. بیمارانی که هنگام عمل به هوش می‌آیند، معمولا جوان هستند و مغزشان کارایی بالایی دارد، اما این اتفاق یک در هر 10 هزار بیمار دیده می‌شود. داروی بیهوشی ممکن است از جفت عبور کند به همین دلیل در مادران باردار میزان داروی بیهوشی استفاده شده کمتر است در این موارد ممکن است هوشیاری بیمار هنگام عمل دیده شود. سطح دارو به‌تدریج در بدن بیمار کاهش می‌یابد و بیمار هوشیاری خود را به‌دست می‌آورد اما در افرادی که از الکل یا داروهای خواب‌آور استفاده می‌کنند، مدت زمان برگشت هوشیاری ممکن است دیرتر از افراد معمولی باشد. داروهای بیهوشی باعث فوت بیمار نیز نمی‌شود، مگر اینکه بیماری زمینه‌ای از قبل داشته باشد.
10 سوالی که پزشکان قبل از عمل می‌پرسند
اگر قرار است جراحی شوید، قبل از عمل باید شرح‌حال کاملی از خود در اختیار پزشک قرار دهید. هرگز چیزی را از پزشک پنهان نکنید، حتی اگر به ماده مخدری اعتیاد دارید چون ممکن است حین عمل اتفاق غیرمترقبه‌ای بیفتد. گروه پزشکی باید آمادگی مقابله با اتفاق‌های احتمالی را داشته باشد تا خیلی سریع اقدام کند.
سوال‌هایی که پرسیده می‌شوند، از این قرارند:
1. آیا تا به حال جراحی شده‌اید؟ اگر جواب مثبت است، چه نوع جراحی‌ای داشته‌اید و آیا مشکلی برای شما پیش آمد؟
2. به چه بیماری‌ای مبتلا هستید؟ بیماری دیابت، بیماری‌های قلبی-ریوی، سابقه آپنه در خواب (قطع ناگهانی تنفس در خواب)، آسم و آلرژی غذایی یا فصلی، بیماری‌های مهمی هستند که متخصص بیهوشی و جراح حتما باید از آنها مطلع باشند.
3. آیا اخیرا به تب مزمن یا آنفلوانزا مبتلا شده‌اید؟
4. آیا از داروهای رقیق‌کننده خون مانند هپارین و وارفارین استفاده می‌کنید؟ داروهای رقیق‌کننده خون باعث خونریزی بیش از اندازه در حین عمل جراحی می‌شوند.
5. آیا باردار هستید؟
6. آیا از سیگار، الکل یا ماده مخدر استفاده می‌کنید؟
7. آیا رژیم غذایی خاصی دارید؟
8. آیا ناشتا هستید؟ (از خوردن غذا 12 ساعت قبل از جراحی خودداری کنید، در حین جراحی عضلات شل هستند و اگر غذا وارد مجاری ریوی شود، احتمال خفگی و مرگ بیمار وجود دارد.)
9. آیا سابقه تزریق خون داشتید؟
10. آیا محدودیت حرکتی در دست، پا یا گردن دارید؟
گردآوری : گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع : salamat.ir
