با كودكان پرخاشگر چگونه رفتار كنیم
امروزه بسیاری از خانواده‌ها از خشونت و پرخاشگری فرزندان خود شكایت دارند. آنها تمایل دارند كه علت این رفتارها را بدانند و راه‌های پیشگیری و اصلاح رفتار را در این زمینه به كار گیرند. در این نوشتار به تعریف رفتار پرخاشگرانه پرداخته می شود، انواع آن بیان می گردد و راه‌های مناسب مقابله با پرخاشگری مورد بررسی قرار می گیرد.
انواع پرخاشگری
پرخاشگری یك نوع رفتاری است كه از خشم و عصبانیت نشأت می گیرد.این رفتار را می توان به دو گروه تقسیم بندی كرد:
پرخاشگری خصمانه
رفتاری است كه به منظور صدمه و آزار رساندن به دیگری یا دیگران ابراز می شود؛ و هدف در آن صرفاً آزار رساندن است. مثلاً كودكی كودك دیگر را می زند و یا در مدارس دیده می شود كه زنگ‌های تفریح، كودكان در حیاط مدرسه بعضاً به كتك كاری می پردازند.
پرخاشگری وسیله ای
رفتاری است كه فرد به وسیله آن خواستار به دست آوردن هدفی دیگر است و ابداً قصد حمله به دیگران یا اذیت كردن آنها را ندارد. البته در این میان ممكن است لطمه ای نیز به كسی وارد شود.
ممكن است پرخاشگری جنبه انتقام گیری نیز داشته باشد. یعنی كودكی كه مورد اذیت و آزار قرار گرفته و نتوانسته خشم خود را ابراز كند، اكنون با پرخاشگری به كاهش اضطراب خود می پردازد. در این جا پرخاشگری وسیله ای است كه كودك با توسل به آن می خواهد به هدف خود یعنی كاهش اضطراب دست یابد.
جهت پرخاشگری ممكن است به یكی از این دو صورت باشد:
الف) پرخاشگری درونی
ب) پرخاشگری بیرونی
چنانچه جهت پرخاشگری به طرف درون باشد، كودك خشم را به درون خود می افكند و دچار خشم فرو خورده می شود. پیامد چنین عملی می تواند افسردگی نیز باشد. کودکان افسرده در واقع از دست خودشان عصبانی هستند.خشم درونی عصبانیت و نارضایتی از خود را به وجود می آورد.
خشم بیرونی؛ كودك ممكن است خشم خود را به صورت رفتارهایی از قبیل فریاد كشیدن، پا به زمین كوبیدن یا پرتاب كردن اشیا بروز دهد.
علل خشونت و پرخاشگری در كودكان :
۱.الگوپذیری كودكان از والدین
یكی از دلایل بسیار مهم پرخاشگری در كودكان یادگیری است. یعنی كودكانی كه الگوهای رفتاری پرخاشگرانه داشته اند، همانند الگوهای خود رفتار می كنند. چنانچه پدر یا مادری خلق و خویی عصبانی و پرخاشگر داشته باشند، مسلماً فرزندشان نیز پرخاشگر خواهد شد. این رفتار توسط كودك یاد گرفته می شود. از آنجا كه كودكان با والدین همانند سازی می كنند، بنابراین بسیاری از رفتارهای پدر و مادر ناخودآگاه توسط فرزندان فرا گرفته می شود. توضیح این كه فرایند همانند سازی كاملاً ناخودآگاه صورت می پذیرد.
نكته دیگر این كه حتماً لازم نیست والدین با خودِ كودك پرخاشگری كرده باشند؛ چنانچه او شاهد رفتارهای خشونت بار پدر و مادر با افراد دیگر نیز باشد، این گونه رفتار را فرامی گیرد. بنابراین كودكان از طریق مشاهده، رفتارهای والدین را می آموزند.
بر این نكته می توان تأكید کرد كه كودكان با چشمان خود می آموزند؛ یعنی آن چه را مشاهده می كنند، یاد می گیرند؛ حتی اگر آن رفتار به طور مستقیم در مورد خود آنها صورت نگیرد.
۲. كودكان ناكام پرخاشگر می شوند
ناکامی یكی از مسائلی است كه به پرخاشگری می انجامد. وقتی كودك به هدف خود دست نیابد و ناكام شود، یكی از رفتارهایی كه از او سر می زند پرخاشگری است.
۳. اضطراب و پرخاشگری
كودكان مضطرب نمی توانند كودكان آرامی باشند. آنها رفتارهایی پرخاشگرانه از خود بروز می دهند؛ البته بلافاصله پشیمان می شوند و از والدین خود عذرخواهی می كنند. اگر از كودك مضطرب بپرسیم كه چرا پرخاش می كنی و عصبانی هستی؛ خواهد گفت نمی دانم.؛ یا خواهد گفت دست خودم نیست.
۴. پرخاشگری، نشانه‌ای از تضادهای درونی
گاهی كودكان در دوگانگی و تضادهای درونی قرار می گیرند. یا بهتر بگوییم، گاهی بر سر دو راهی‌هایی گیر می كنند و نمی دانند كدام راه را انتخاب كنند؛ و این حالت آنها را دچار تعارض، اضطراب و خشم می كند. مثلاً كودكی كه دوست دارد نزد مادرش در منزل بماند و از طرفی وقتی می بیند تمام كودكان به مدرسه می روند، همزمان تمایل به مدرسه رفتن نیز دارد، دچار دوگانگی می شود. به كودكان خود كمك كنیم كه در دو راهی‌های زندگی، مدتی طولانی قرار نگیرند. آنها بایستی به سرعت و با دقت درست ترین كار را انجام دهند.
۵. پرخاشگری و افسردگی
پرخاشگری و کج خلقی در كودكان چنانچه با علامت‌های دیگر همراه باشد، می تواند نشانه ای از افسردگی باشد كه در این صورت لازم است شرایط زندگی كودك تمام و كمال مورد بررسی قرار گیرد.
۶. پرخاشگری؛ بیماری‌ها؛ مصرف دارو
بعضی از بیماری‌ها به مصرف دارو نیاز دارد و ممكن است از عوارض جانبی داروها كج خلقی و رفتارهایی باشد كه خشونت را برمی انگیزند.
۷. خشونت و مدرسه
گاهی كودكان در مدرسه قربانی خشونت می شوند؛ و این قربانی شدن باعث می شود كه خود آنها نیز عامل خشونت شوند.
عواملی كه به خشونت در مدرسه می انجامند، عبارت اند از:
* وقتی كودكی توسط دانش آموزان دیگر مورد تمسخر قرار گیرد
* وقتی كودكی توسط دانش آموزان دیگر كتك بخورد و قادر به دفاع از خود نباشد.
* وقتی كودكی همیشه از مشاجرات فرار می كند و حتی در مواقعی به گریه متوسل می شود.
* وقتی كودكی مرتب اشیا، وسایل و پول خود را گم می كند.
* وقتی كودك از لحاظ ظاهری (پارگی لباس و یا نامناسب بودن آن) مورد تمسخر قرار می گیرد.
* خجالتی بودن و سكوت مكرر در كلاس.
* افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن.
این عوامل كودك را قربانی خشونت دیگران می كند و خود كودك نیز عامل خشونت می شود و رفتارهای پرخاشگرانه از او سر خواهد زد.
درمان پرخاشگری در کودکان ( با کودکان پرخاشگر چگونه رفتار کنیم )
برای درمان پرخاشگری در كودكان اولین گام این است كه نوع پرخاشگری آنها و علت آن را براساس توضیحاتی كه ارائه شد شناسایی كنیم؛ و پرخاشگری را به صورت موردی برطرف نماییم.
* در مورد كودك پرخاشگری كه الگو پذیری عامل این گونه رفتار او بوده، باید روی الگوی كودك كار كرد و راه‌های دیگری جز پرخاشگری را به آن الگو آموخت.
* اگر پرخاشگری در اثر ناكامی به وجود آمده باشد، بایستی كودك ناكام را در رسیدن به اهداف مطلوب و دوست داشتنی كمك كنیم.
* در مواردی كه علت پرخاشگری اضطراب است، باید از نگرانی درونی و اضطراب كودك مطلع شویم.
ورزش كردن برای این كودكان بسیار مؤثر است و باعث تخلیه هیجانی می شود.
* در كشمكش‌های درونی بایستی كودك را از حالت دوگانگی خارج ساخت. كمك به كودكان در تصمیم گیری، باعث می شود كه بیاموزند به حالت‌های دوگانه درونی خود پایان بخشند.
* در پاره‌ای از موارد، كودك افسرده پرخاشگری شدیدی از خود نشان می دهد. در این میان لازم است به این نكته پی ببریم كه او چه چیز دوست داشتنی را از دست داده و چگونه می شود مورد از دست رفته را برای او جبران كنیم.
* در مورد پرخاشگری، شیطنت و مصرف دارو بایستی حتماً با پزشك متخصص ارتباط داشته باشیم تا كودك از نزدیك مورد معاینه قرار گیرد.
* هنگامی كه كودك قربانی خشونت در مدرسه شده است، بایستی با مسئولان مدرسه صحبت كنیم و لازم است كه ایشان طبق قانون و مقررات خاص با كودكان خشونت گرا برخورد كنند؛ و نیز كودكانی را كه قربانی خشونت شده‌اند براساس رفتارهای خوبشان مورد تشویق و تأیید قرار دهند.
* چنانچه نوع پرخاشگری كودك خصمانه است، بایستی كودك را از آزار و اذیت كردن دور كنیم تا مجبور نباشد برای تلافی و انتقام، افراد دیگر را اذیت كند؛ و اگر پرخاشگری از نوع وسیله ای است، بایستی راه‌های دیگری را جهت مطرح كردن كودك برگزینیم تا او ناچار نباشد از روش خشونت برای جلب توجه استفاده كند.
نتیجه گیری
به طور كلی خشونت و پرخاشگری بیشتر عامل بیرونی دارد و فقط در موارد خاص به علل درونی مربوط می شود. والدین در درجه اول، بایستی محرك‌های محیطی را كه باعث تحریك خشم و ایجاد خشونت در فرزندشان می شود شناسایی و سپس برای رفع آن به كمك روان شناسان و متخصصان اقدام نمایند.
روش هایی برای درمان پرخاشگری کودکان
۱- محدودیت هایی برای کنترل پرخاشگری وضع کنید و آنها را به اطلاع کودک برسانید.
۲- مدل های پرخاشگری را به حداقل برسانید. می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
الف) ساعاتی را که کودک فیلم های خشونت آمیز تلویزیونی می بیند، محدود کنید.
ب)فیلم ها، تصاویر و روزنامه کودک را به دقت انتخاب کنید.
ج) الگوهایی را در اختیار کودک بگذارید که پرخاشگرانه نباشند.
د) همراه کودک برنامه های تلویزیونی را ببینید و صحنه پرخاشگرانه آن را تفسیر کنید.
۳- همدلی را افزایش دهید. آگاهی کودک را نسبت به رنجی که بر اثر پرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می آید، افزایش دهید.
۴- رفتارهایی را که مغایر با رفتار پرخاشگرانه است، تقویت کنید.
۵- به جای کودک پرخاشگر، به کودکی که به وی پرخاش شده توجه کنید.
۶- نحوه ارتباط کودک را با افرادی که با او زندگی می کنند، مورد بررسی قرار دهید.
۷- اگر قرار است کودک به دلیل رفتار خشونت آمیزش تنبیه شود، بهتر است به طریقی باشد که منجر به حمله انتقامی و تلافی جویانه از طرف کودک نشود.
۸- فرصت تخلیه هیجانات را برای کودک فراهم کنید.
۹- مباحث گروهی یا خانوادگی را که تأکید بر همکاری با دیگران دارد، به کار گیرید.
۱۰- همکاری، مسئولیت و پیگیری مسائل مورد علاقه را با دادن مسئولیت به کودکان تشویق کنید.
۱۱- برای مهارِ رفتار کودکان، فنون محروم سازی ممکن است تا حدودی مفید واقع شود. بنابراین رفتارهای پسندیده را به وضوح تشریح کنید و پاداش ها و کیفرهای آنها را بیان نمایید.
۱۲- فعالیت های ساعتی او را در صورت امکان با شرکت کودکی دیگر طراحی کنید.
۱۳- از تنبیهات بدنی پرهیز کنید.
۱۴- علت رفتار پرخاشگرانه وی را بیابید.
۱۵- ثبت وقایع روزانه، بازی درمانی، بازی های جالب، جمله سازی و گوش دادن فعال ممکن است به عنوان کمکی در جهت درک کودکان خشن به کار گرفته شود.
۱۶- به کودک بفهمانید که با هر رفتار خشونت آمیز، خود را از شما بیشتر دور می کند.
۱۷- از کودک پرخاشگر بخواهید الگوی مطلوبی برای خود بیابد و فهرستی از رفتارهای الگو را در کوتاه مدت اجرا نماید.