دیابتی ها قند رژیمی بخورند یا نه؟

اگر دیابتی باشید یا یكی از اعضای خانواده‌تان این بیماری را داشته باشد حتما فكر استفاده از شیرین‌كننده‌های مصنوعی یا طبیعی بدون قند به ذهن‌تان رسیده یا اینكه چند باری آنها را امتحان كرده‌اید. تولیدكنندگان این مواد مدعی هستند افراد می‌توانند بدون هیچ‌گونه نگرانی از افزایش قند خون و چاقی به جای شكر از شیرین‌كننده‌ها استفاده كنند اما گهگاهی هم می‌شنویم كه زیاده‌روی در مصرف این مواد خود می‌تواند باعث بروز انواع بیماری‌های متابولیك و حتی دیابت شود. پس بالاخره شیرین‌كننده‌ها مفید هستند یا مضر؟
دكتر اسدالله رجب، رئیس انجمن دیابت ایران به شما توضیح می‌دهد.

شیرین‌كننده؛ مصنوعی یا طبیعی؟
شیرین‌كننده‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ یك دسته از آنها شیرین‌كننده‌های جانشینی هستند از جمله سوربیتول، فروكتوز، ایزومالت و. . . كه آنها نیز قند خون را تا مقداری بالا می‌برند اما نه در حد قند ساده یا گلوكز. گروه دیگر شیرین‌كننده‌های مصنوعی هستند از جمله ساخارین، سیكلامات، آسپارتام، كاندرل، نوترا سوئیت، آسه سولفام و. . . كه اصلا قند را بالا نمی‌برند.
در خیلی از مواد غذایی رژیمی مثل نوشابه‌ها از شیرین‌كننده‌های مصنوعی استفاده می‌شود اما در مواد غذایی مخصوص افراد دیابتی بیشتر از شیرین‌كننده‌های جانشینی استفاده می‌شود كه آن هم می‌تواند مشكلات خاص خود را داشته باشد.

قند مصنوعی هم دیابت می‌آورد؟
در گذشته افراد در روز شاید فقط دو یا سه بار چای همراه یكی، دو حبه قند می‌نوشیدند یا اینكه یك بار در روز شربت می‌نوشیدند اما امروزه با تولید مواد غذایی رژیمی حاوی شیرین‌كننده‌های جانشینی یا مصنوعی می‌بینیم كه چاقی، اضافه وزن و دیابت بیشتر شده است! در واقع رژیمی بودن یك خوراكی مثل كیك، بستنی و. . . باعث می‌شود فرد در مصرف آن زیاده‌روی كند.
این مواد غذایی شاید قند كمتری داشته باشند اما كالری، چربی، آرد، كربوهیدرات و... هم دارند که خود می‌تواند باعث چاقی و در نهایت اختلال در كنترل قند و دیابت شود. به همین دلیل مصرف شیرین‌كننده‌ها و مواد غذایی رژیمی به‌خصوص برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود زیرا آنها را وارد یك سیكل معیوب می‌كند.

باید ممنوع شوند؟
در بعضی از كشور‌ها این اعتقاد وجود دارد كه فروش شیرین‌كننده‌های بدون قند به‌خاطر مشكلات بعدی كه ایجاد می‌كنند باید ممنوع شود. برای مثال از آنجایی كه مواد غذایی رژیمی باعث می‌شد افراد در مصرف خوراكی‌ها زیاده‌روی كنند در بسیاری از كشورها مثل آلمان از سال 2010 تولید خوراكی‌های رژیمی مخصوص دیابت ممنوع شد. از سال 2012 نیز فروش آنها در فروشگاه‌ها ممنوع شد. البته مواد شیرین‌كننده مثل فروكتوز، سوربیتول یا ساخارین را می‌توان از فروشگاه‌ها خریداری كرد اما مواد غذایی حاوی آنها دیگر عرضه نمی‌شود.

هرچه طبیعی‌تر، بهتر!
در حال حاضر اغلب انجمن‌های علمی دیابت معتقدند یك فرد دیابتی نیاز به مواد غذایی رژیمی ندارد. دلیل اول این است كه كالری این مواد تقریبا فرقی با غذاهای معمولی ندارد، دوم اینكه فرد برای تهیه آنها باید هزینه گران‌تری بپردازد، سوم اینكه مواد غذایی رژیمی معمولا طعم خیلی خوبی ندارند و دلیل چهارم اینكه خیلی از دیابتی‌ها دوست دارند از همان مواد غذایی معمولی استفاده كنند بنابراین می‌توانند با یادگیری راهكارهای لازم و پیروی از رژیم غذایی مناسب از غذاهای معمولی استفاده كنند و در عین حال بیماری‌شان را هم تحت كنترل درآورند؛
برای مثال اگر روزی یك حبه قند اضافه بخورند می‌توانند با افزایش دارو یا انسولین یا فعالیت بدنی یا كاهش حجم غذای‌شان آن را جبران كنند اما همان‌طور كه گفته شد متاسفانه رژیمی بودن یك خوراكی ممكن است باعث شود فرد در مصرف آن زیاده‌روی كند. حال اگر یك دیابتی به هر دلیلی نتواند میزان قند مصرفی‌اش را در روز كاهش دهد، می‌تواند در حد اعتدال از شیرین‌كننده‌ها استفاده كند. اما به‌طور كلی توصیه بر این است كه هرچه تغذیه طبیعی‌تر باشد بهتر است.

برای دستگاه گوارش خطر دارد؟
شیرین‌كننده‌های جانشینی مثل فروكتوز، سوربیتول و. . . از آنجایی كه به آهستگی در روده‌ها جذب می‌شوند خود می‌توانند باعث اسهال شوند، پس برای دستگاه گوارش هم بی‌خطر نیستند به‌خصوص سوربیتول كه زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند نفخ و اسهال شدید ایجاد كند. به همین دلیل مصرف شیرین‌كننده‌ها و مواد غذایی رژیمی حتما باید زیر نظر پزشك و با توجه به برنامه غذایی فرد صورت گیرد.

چقدر مصرف كنیم؟
شیرین‌كننده‌ها اگر در حد معمول استفاده شوند، عوارض جانبی نخواهند داشت. خیلی‌ها نیز مدعی هستند این مواد می‌توانند سرطان‌زا باشند اما این مسئله هیچ‌وقت روی انسان‌ها تایید نشده و فقط مصرف زیاد آنها در حیوانات باعث سرطان شده است. برای مثال ساخارین از سال 1888 یعنی بیش از 200 سال است كه مصرف می‌شود اما هنوز دیده نشده كه فردی به علت مصرف آن دچار مشكل شده باشد بنابراین خوردن آنها در حد معمول اشكالی ندارد.

چه کسانی نباید مصرف کنند؟
مصرف شیرین‌کننده‌های بدون قند در گروهی از افراد مثل خانم‌های باردار، کودکان و کسانی که سابقه افت قند را دارند باید با احتیاط بسیار و تحت نظر پزشک صورت گیرد.

اگر سابقه افت قند دارید. . .
افراد نباید تمام قند مصرفی‌شان را با شیرین‌كننده‌های بدون قند جایگزین كنند همچنین كسانی كه دچار افت قند می‌شوند بهتر است از مواد غذایی حاوی شیرین‌كننده‌های مصنوعی مثل نوشابه‌های رژیمی و دایت استفاده نكنند. بعضی‌ها سوال می‌كنند كه آیا مواد غذایی حاوی شیرین‌كننده‌های مصنوعی از آنجایی كه قند ندارند باعث كمبود انرژی می‌شوند یا خیر؟
در پاسخ باید گفت ما انرژی روزانه خود را فقط از قندهای ساده به دست نمی‌آوریم و سایر مواد غذایی مصرفی‌مان نیز در نهایت تبدیل به قند می‌شوند و انرژی تولید می‌كنند. پس مصرف مواد غذایی رژیمی دلیل بر كاهش انرژی بدن نمی‌شود.