اگر اصغر قاتل، اولین و معروف‌ترین قاتل زنجیره‌ای ایران عامل قتل 33 نوجوان بود، سیگار به تنهایی سالانه عامل قتل 60 هزار نفر در كشور است.
  
در ایران سالانه بیش از 60 میلیارد نخ سیگار دود می‌شود كه‌ این میزان رقمی ‌بیش از هزار و 700 میلیارد تومان را دربرمی‌گیرد. آمار نشان می‌دهد تولید داخلی محصولات دخانی در سال 86 ، بالغ بر 27 میلیارد و 300 میلیون نخ بوده است كه بر اساس اعلام مدیرعامل شركت دخانیات، این میزان در سال 87 به بیش از 44 میلیارد نخ افزایش یافته است‌‌‌كه بیش از 23 میلیارد نخ از طریق واردات رسمی ‌تامین و 5/8 میلیارد نخ نیز به صورت قاچاق وارد كشور شده است.

10 میلیون ایرانی، حدودا ‌‌سالی هزار و100 میلیارد تومان سیگار دود می‌كنند و سالانه 60 هزار ایرانی قربانی سیگار می‌شوند‌.

بر اساس آخرین آمار ارائه شده در زمینه مصرف سیگار 25 تا 27 درصد مردان بالای 15 تا 16 سال و همچنین 5/3 تا 4 درصد زنان در كشور سیگار می‌كشند. همچنین هر چه سطح سواد در قشر جوان و تحصیلكرده افزایش یابد مصرف سیگار بویژه در زنان تحصیلكرده افزایش می‌یابد. جایگزین كردن چیزی به جای سیگار در باور زنان در مقایسه با مردان بسیار سخت‌تر است.

با توجه به آن كه نسبت مردان سیگاری نسبت به زنان 6 تا 7 درصد بیشتر است، انتظار این است كه مرگ و میر ناشی از سیگار در میان مردان بیشتر از زنان باشد. این در حالی است كه 3 تا 4 درصد زنان سیگار می‌كشند، اما به علت این كه زنان بیشتر در معرض دود سیگار هستند، تعداد بیشتری از زنان سالانه جان خود را به علت دود سیگار از دست می‌دهند.

طی مطالعه‌ای در دانشگاه‌ها مشخص شد هنگام ورود دانشجویان به دانشگاه، متوسط مصرف سیگار میان آنها با سطح جامعه تفاوت دارد. این در حالی است كه در سال آخر تحصیل این افراد، میزان مصرف سیگار در آنها افزایش یافته است كه متاسفانه در گروه‌های پزشكی بیش از دیگر گروههاست.

مرگ برای همسایه

كشورهای اروپایی سال‌هاست با ایجاد محدودیت‌های جدی برای ممانعت از گرایش به مصرف دخانیات در كشورهای خود می‌كوشند. این كشورها از سال‌ها پیش مبارزه شدید با مصرف دخانیات را گسترش داده‌‌اند و علاوه بر وضع مالیات بسیار سنگین بر مواد دخانی، منع تبلیغات برای سیگار و عدم فروش آن به افراد كم سن و سال و در نظر گرفتن جریمه‌های سنگین برای شركت‌های دخانی محدودیت‌های روزافزونی را برای فعالیت شركت‌های بزرگ و جهانی دخانی قائل شده‌اند و در عوض این شركت‌ها را به نوعی به گسترش فعالیت زیانبار خود در خارج مرزهای این كشورها تشویق می‌كنند. شركت‌‌های دخانی چند ملیتی نیز با تشدید محدودیت‌های فراروی فعالیت سودآور خود در كشورهای اروپایی كه خاستگاه بیشتر آنان است، مدت مدیدی است كه كشورها و مناطق خاصی را به عنوان هدف انتخاب و تجهیزات و محصولات بی‌كیفیت خود را به آنجا منتقل كرده‌اند.

این در حالی است كه رواج مصرف دخانیات در میان قشر جوان و نوجوان كشورهای هدف بسرعت در حال گسترش است‌‌ و هزینه‌های جانبی بسیاری را بویژه در بخش بهداشت و درمان بر اقتصاد آنها تحمیل می‌كند و مانع پیشرفت و ترقی آنها می‌شود.

مبارزه جهانی با بلای جهانی

سیگار و تنباكو دومین علل مرگ و میر در دنیاست. در سال 1987 كشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یك روز با عنوان روز جهانی بدون دخانیات توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب كردند. روز جهانی بدون دخانیات هر سال در31می‌مصادف با 10 خرداد برگزار می‌شود. هر ساله بصورت سمبولیك شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود . شعار روز جهانی بدون دخانیات سال 1385 این بود:‌ «دخانیات به هر شكل و نوعی كشنده است.» شعار سازمان بهداشت جهانی در سال 1386 «نوجوانی بدون دخانیات» عنوان شده بود. سال گذشته نیز شعار محیط‌های عاری از دخانیات مطرح شد.

شعار امسال سازمان جهانی بهداشت «تصاویر و پیام‌های هشداردهنده آری، تعابیر فریبنده و گمراه‌كننده هرگز» است.

قانون وارد می‌شود

ممنوعیت قانونی مصرف دخانیات آرزویی دیرینه محسوب می‌شود. پس از پیروزی انقلاب، گروهی از متخصصان و كارشناسان دور هم جمع شدند و جنبش مذهبی اجتماعی تشكیل دادند تا با مصرف دخانیات و كارخانجات سیگارسازی مقابله كنند. آنها می‌كوشیدند تولید تنباكو، مصرف دخانیات در اماكن عمومی ‌و تبلیغ دخانیات و اقلام مختلف سیگار را محدود كنند. برای اولین بار در سال 1369 طرحی با عنوان نحوه كاهش و حذف تدریجی استعمال دخانیات تدوین و به مجلس ارائه شد. این طرح موافقان و مخالفان خود را در مجلس داشت، ولی سرانجام دیماه سال 1370 از تصویب مجلس شورای اسلامی‌ گذشت. اما این پایان ماجرا نبود. شورای نگهبان این طرح را به دلیل داشتن بار مالی برای دولت مغایر با قانون اساسی تشخیص داده و رد كرد.

اصرار نمایندگان مجلس بر مصوبه خود موجب شد این طرح به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شود. با گذشت حدود یك سال در سال 1371 مجمع تشخیص مصلحت نظام ضمن تایید نظر شورای نگهبان، مقرر كرد دولت درخصوص چگونگی نحوه كاهش استعمال دخانیات بررسی كامل به عمل آورد و با توجه به اختیارات قانونی خود راسا اقدامات اجرایی مربوط را معمول دارد یا برای تهیه لایحه پیشنهادی و تقدیم به مجلس شورای اسلامی‌ اقدام كند. هر چند لایحه‌ای در این خصوص تدوین نشد،‌ اما پس از گذشت حدود 2 سال در سال 1373 اولین بخشنامه پس از انقلاب برای محدود كردن كنترل دخانیات از سوی هیات دولت صادر شد.

این بخشنامه 6 ماده‌ای كه زیر آن امضای معاون اول رئیس جمهور وقت، حسن حبیبی به چشم می‌خورد و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، وزارت صنایع و سازمان صدا و سیما در تهیه آن نقش داشتند، در اولین ماده خود آورده است كه: «برای حفظ حقوق و تامین سلامت افراد جامعه در برابر بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات و كاهش هزینه‌های درمانی كشور، كلیه دستگاه‌های اجرایی موظفند این تصویب نامه را اجرا كنند.» دولت در سوم مرداد 73 این طرح را تصویب و به تمام دستگاه‌ها ابلاغ كرد اما هیچ‌گاه ‌این بخشنامه به اجرا در نیامد.

متعاقب آن در سال 1376 آیین نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و دیگر مواد دخانی در اماكن عمومی ‌به تصویب هیات وزیران رسید. در ماده 1 این تصویب‌نامه آمده است كه به منظور حفظ حقوق افراد جامعه و تامین سلامت آنها در برابر زیان‌ها و بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات، استعمال هر نوع سیگار و دیگر مواد دخانی در اماكن عمومی ‌مسقف به هر نحو ممنوع است. اما این تصویب‌نامه هم عاقبتی بهتر از قبلی نیافت و به علت مقاومت بخش‌هایی خاص این تصویب‌نامه نتوانست جنبه اجرایی پیدا كند.

با وجود این تجارب ناموفق بار دیگر در مجلس ششم طرح جامع كنترل و مبارزه ملی با دخانیات در كمیسیون بهداشت و درمان مطرح گردید اما عمر مجلس ششم به تصویب آن قد نداد و طرح، همچنان در مرحله تدوین باقی ماند.

كنترل مصرف دخانیات كار ساده‌ای نیست تصویب یك قانون بتنهایی نمیتواند ضمانت اجرایی آن قانون را به همراه داشته باشد

هر چند همزمان با این اقدام لایحه‌ای نیز از سوی وزارت بهداشت درخصوص مبارزه با دخانیات تدوین شده بود و برای تصویب به هیات دولت تقدیم شده بود، اما آن لایحه نیز هیچ‌گاه از هیات دولت خارج نشد.

با شروع به كار مجلس هفتم مجدداً طرح مذكور با تغییرات ساختاری این بار با 18 ماده و 5 تبصره در دستور كار مجلس قرار گرفت و سرانجام پس از كش و قوس‌های فراوان در 5 مهر 85 به تصویب رسید و پس از چندبار رفت و برگشت بین مجلس و شورای نگهبان سرانجام این قانون به تصویب نهایی رسید و برای اجرا از سوی رئیس جمهور ابلاغ شد.

در این قانون مفاد پراهمیتی درخصوص كنترل و كاهش مصرف دخانیات وجود دارد. هر چند این قانون نیز به‌طور كامل اجرایی نشده است اما اجرای قسمت‌هایی از آن، این امید را در دل‌ها نگاه می‌دارد كه سرانجام این قانون می‌تواند آرزوهای بزرگ طراحان و حامیان خود را برآورده كند.

بدتر از سیگار

قلیان هم مانند سیگار سم نیكوتین دارد و اعتیادآور است و جا افتادن مصرف قلیان به عنوان تفریح یك اشتباه بزرگ فرهنگی است كه متاسفانه فقط در منطقه خاورمیانه و شرق مدیترانه رایج است.

مصرف یك بار قلیان، برابر با 70 تا 100 نخ سیگار است. در حدود 80 درصد افراد جامعه از مضرات مصرف سیگار اطلاع دارند، اما عده كمی‌ از مردم درخصوص زیان‌های قلیان آگاهند.

دلیل این انگاره نادرست عدم اطلاع رسانی كافی به مردم است. به همین دلیل آنها فكر می‌كنند قلیان كمتر از سیگار ضرر دارد.

قلیان بخصوص در چند سال اخیر به دروازه ورود نوجوانان به استعمال مواد دخانی و دیگر بزهكاری‌ها تبدیل شده است. استعمال دخانیات بین نوجوانان 13 تا 15 سال از سال 82 تا 86 دو برابر شده و از 1/14درصد به 4/26درصد رسیده است.

اهمیت مصرف قلیان در میان نوجوانان در این است كه علاوه بر این‌كه مضرات آن به مراتب بیشتر از سیگار است اما اكثراً نوجوانان و كودكان به علت این‌كه مصرف قلیان قبح سیگار را ندارد عموماً در كنار پدر و مادرشان قلیان مصرف می‌كنند و بعد از آن به مصرف این ماده دخانی در میان گروه سنی همسال می‌پردازند.

پس از سال‌ها هشدار درخصوص مضرات قلیان بر اساس قانون جامع كنترل دخانیات از 2 سال قبل در سراسر كشور توزیع و استعمال دخانیات از جمله قلیان در اماكن عمومی‌ همچون سفره‌خانه‌های سنتی، رستوران‌ها و هتل‌ها ممنوع شد.

طبیعتا این امر اعتراض كسانی را كه درآمدشان كاهش می‌یابد، در پی دارد. قهوه خانه‌داران معتقدند با این كار 90 درصد درآمد قهوه خانه‌ها كاهش یافته است.

این وضعیت جدید اگر چه از نظر متصدیان این اماكن به نوعی موجب كاهش تعداد مراجعان و همچنین كاهش درآمد آنها می‌شود، اما به عقیده بسیاری از افراد و حتی متصدیان اماكن عمومی‌ می‌توانست سلامت و آرامش را به جامعه هدیه كند اما این تصمیم دوامی ‌نیاورد و كم‌كم تبصره‌هایی به آن اضافه شد.

هرچند بر اساس قانون جامع كنترل دخانیات عرضه قلیان در اماكن عمومی‌ كماكان ممنوع است،‌ اما در اولین اقدام در بخشنامه وزیر كشور به اماكنی كه مجوز قهوه‌خانه با ذكر مجوز عرضه قلیان دارند اجازه عرضه قلیان را داد. البته بیشترین عرضه كنندگان قلیان اماكنی غیر از قهوه‌خانه‌ها از جمله رستوران‌های سنتی، تفریحگاه‌ها و سفره خانه‌ها هستند كه اتفاقا جوان‌ها بیشتر به‌این مراكز می‌روند و كمتر به قهوه‌خانه‌های قدیمی‌مراجعه می‌كنند. متاسفانه‌ این اماكن همچنان به كار خود ادامه می‌دهند.

در كنار تمام این اقدامات مفید باید اذعان كرد جمعآوری قلیان‌ها بتنهایی تاثیری در كنترل مصرف دخانیات ندارد. اگر فرهنگ سازی قوی انجام نشود، شاهد تبعات جمع‌آوری قلیان مانند رفتن قلیان به خانه‌ها خواهیم بود.

برای حل این مشكل باید شرایط افرادی كه به كشیدن قلیان اقدام می‌كنند، در نظر گرفته شود و نه فقط به واسطه فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، بلكه با ایجاد تفریحگاه و مراكز ورزشی و ارائه خدمات به صورت رایگان به حل این مشكل پرداخته شود.

به امید روز بی سیگار

روز جهانی بدون دخانیات عنوان بسیار زیبایی است ولی دست یافتن واقعی به چنین روزی بسیار دور و شاید ناممكن باشد. امروزه مصرف سیگار به صورت یك عادت در جوامع مختلف و گروه‌های سنی مختلف در آمده است . بیشتر افراد سیگاری مدعی‌اند سیگار باعث كاهش عصبانیت و تنش و رفع اضطراب و خستگی و به آرامش رسیدن می‌شود و ترك آن این مشكلات را تشدید می‌كند.

طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت سالانه از 300 میلیارد دلار درآمد شركت‌‌های دخانیات 200 میلیارد دلار آن سود خالص است. طبیعی است این شركت‌ها به هیچ وجه نمی‌خواهند سود هنگفت خود را از دست بدهند. از سوی دیگر، صاحبنظران پزشكی توصیه می‌كنند هیچ فردی چه به صورت فعال و چه غیرفعال نباید در معرض دود دخانیات قرار گیرد و در این میان حفاظت از سلامت افراد غیرسیگاری به عهده دولت‌هاست.

اما‌كنترل مصرف دخانیات كار ساده‌ای نیست. تصویب یك قانون بتنهایی نمی‌تواند ضمانت اجرایی آن قانون را به همراه داشته باشد.

اجرای كامل قانون جامع مبارزه با دخانیات نیازمند زمینه‌سازی اولیه و آماده كردن جامعه است با این حال، این كار بتنهایی از سوی دولت و بدون همكاری مردم و سازمان‌های مردمی ‌امكانپذیر نیست.

  
 گردآوری: گروه خبر سیمرغ
www.seemorgh.com/news