دانشمندان از مدتها پیش به توانایی خیرهكننده ملخها در مقابله با اختلالاتی مشابه صرع در انسانها دست یافته بودند، اما هیچگاه تصور نمیشده كه از شیوه واكنش این حشره برای درمان نسبی و حتی قطعی حملات مغزی در بیماران انسانی استفاده شود. در حال حاضر مغز ملخها به الگویی مناسب برای دانشمندان تبدیل شده است تا با بررسی دقیق آن شیوهای كاربردی برای دستكاری مغز انسانها و در نتیجه مقابله با صرع و میگرن ارائه كنند. اكنون به نظر میرسد تحقیقات پزشكی مربوط به اختلالات مغزی وارد مرحله تازهای شده باشد.
در سالهای اخیر، نگاه دانشمندان و بخصوص زیست شناسان به بیماریهای مختلف و پیچیده مغزی در انسان وارد مراحل جدید و امیدواركنندهتری شده است. این امیدواری زمانی بخوبی دیده میشود كه از نتایج تحقیقات اخیر در طیف گستردهای از درمانهای جدید و تقریبا موثر دارویی در گوشه و كنار جهان استفاده میشود. در میان تمام حشرات، ملخها همواره برای دانشمندان الگوی مناسبی برای توسعه تحقیقات زیستشناسی به شمار میآمدهاند و در سالهای اخیر همچون موشهای آزمایشگاهی بسرعت سر از بیشتر آزمایشگاههای تحقیقاتی زیستشناسی سراسر دنیا درآوردهاند. در یكی از این مطالعات، زیستشناسان دانشگاه كوین كانادا كه سابقه طولانی در مطالعه حشرات بویژه ملخها و ساختارهای مغزی آنها داشتهاند، دریافتهاند اختلالات مغزی نظیر میگرن و صرع در انسانها بانوعی اختلال مغزی در ارتباط است كه طی آن سلول عصبی به نوعی از كار میافتد؛ اما نكته حیرتانگیز این است كه چنین فرآیندی در ملخها نیز روی میدهد و این زمانی است كه حشرات پس از قرار گرفتن در شرایط شدیدی نظیر دماهای بالا یا كمبود اكسیژن به كما میروند. دانشمندان در گذشته بارها مشاهده كردهاند كه در زمان وقوع آتشسوزیهای شدید و همچنین قرار گرفتن دستههای بزرگ ملخها در زیر جریانهای شدید آبی، آن هم برای ساعتهای طولانی، این حشرات به طرز خیرهكنندهای به حالتی مشابه كما رفته تا به نوعی از خود حفاظت كنند. این شباهت خیرهكننده در نوع خود آغازی تازه برای مقابله با پیچیدهترین بیماریهای مغزی است كه دانش بشری چندین دهه است با آنها دست و پنجه نرم میكند.
مطالعات دانشمندان دانشگاه كوین و دیگر مطالعاتی از این دست نشان میدهد توانایی این حشرات مقاومت كردن در برابر رفتن به حالت كما و همچنین سرعت قابل توجه آنها در بهبود میتواند الگویی منحصربهفرد برای كمك به بیماران انسانی در نظر گرفته شود. دانشمندان دریافتهاند این توانایی و همچنین سرعت بهبود را میتوان با استفاده از داروهایی كه یكی از گذرگاههای علامتدهنده سلولی را در مغز مورد هدف قرار میدهد، با هدف قرار دادن انسانها مهندسی كرد.
دكتر گری آرمسترانگ كه طی سالهای اخیر تحقیقات وسیعی را در شاخههای مختلف زیستشناسی انجام داده، معتقد است كه این نگاه جدید میتواند دریچه امیدواركنندهای برای دور جدیدی از درمانهای دارویی بیماریهای مغزی در انسان باز كند. وی و همكارانش معتقدند این گشایش باید سالها زودتر از این صورت میگرفت، اما به گفته آنها نبود فناوریها و تكنیكهای لازم در سالهای گذشته برای نفوذ به مغز حشرات و بررسی جزء به جزء ساختارهای مغزی آنها مانع از پیشرفتهای سریع در این عرصه بوده است.
دكتر آرمسترانگ میگوید: تحقیقات جدیدی كه آغاز كردهایم، گویای آن هستند كه با استفاده از روشهای مشابه درمان خودكاری كه در حشراتی نظیر ملخها به كار گرفته میشود، میتوان به كمك كردن به انسانهای بیمار نیز امیدوار بود. در این زمینه احتمال قوی وجود دارد كه بتوان نقطه آغاز و همچنین شدت اختلالاتی نظیر میگرن و حملات مغزی را تعدیل كرد. تحقق چنین ایدهای گویای آن خواهد بود كه با نگاه دقیقتری به شكلگیری و توسعه این بیماریها در حشراتی نظیر ملخها و در ادامه درمان سریع در این حشرات، میتوان در آیندهای كه البته چندان نزدیك به نظر نمیرسد برای همیشه با بیماریهایی همچون صرع و میگرن خداحافظی كرد.
دانشمندان در ادامه تحقیقات خود به نقاط عطف جالب توجه دیگری نیز دست یافتهاند. دكتر رابرتسون، از اعضای ارشد تیم تحقیقاتی این پروژه میگوید: آنچه به صورت اخص برای من هیجانانگیز بوده، این است كه در یكی از ملخهای مورد بررسی، بازداری كامل از گذرگاه علامتدهنده سلولی مورد نظر، اختلال مغزی در 70 درصد حیوانات را متوقف میكند. این یافته جدید نشان میدهد ما باید بیش از گذشته به دنیای حشرات و حیوانات برای پیدا كردن شیوههای نوین برای مقابله و از پای درآوردن صرع و میگرن دقت كنیم.
دانشمندان دانشگاه كوین و چند دانشگاه و مركز تحقیقاتی دیگر در جهان در گذشته مطالعات گستردهای را درخصوص فرآیند به كما رفتن ملخها انجام داده بودند، اما نخستین بار است كه از این یافتهها برای كمك به كاهش شدت این بیماری در انسانها استفاده میشود. تیم تحقیقاتی دانشگاه كوین پیشتر نشان داده بودند ملخها به عنوان شیوهای استثنایی برای ذخیرهسازی انرژی در دورانها و شرایط خطرناك به كما میروند و به نوعی خاموش میشوند. آنها دریافتهاند چنین واكنشهای سلولی در ملخها به پاسخهای ارائه شده از سوی سلولهای مغزی در زمان آغاز حملاتی نظیر صرع (در انسانها) شباهت دارند.
در همین حال دانشمندان بر این نكته تأكید دارند كه غرق كردن حشرات عملا كار بسیار دشواری است و این سختی به دلیل آن است كه حشرات و از جمله ملخها در سالم باقی ماندن در شرایط كما به هنگام قرار گرفتن در زیر سطح آب آن هم برای چندین ساعت، توانایی خیرهكنندهای دارند. از سالها پیش این نظریه مطرح شده است كه شاید بتوان با الگو گرفتن از تواناییهایی از این دست برای كمك به انسانها نیز استفاده كرد، اما بتازگی دانشمندان به این نتیجه رسیدهاند كه این فرآیند بسیار پیچیدهتر از آن چیزی است كه تاكنون تصور میشده است. اما در خصوص استفاده از توانایی ملخها و سایر حشرات برای درمان صرع در انسانها میتوان امیدوار بود.
عقیده دانشمندان بر این است كه صرع و بیماریهای مشابه آن در كل اختلالات بسیار پیچیدهای هستند كه تنها با استفاده از تكنیكهای دارویی فعلی نمیتوان پایانی قطعی بر آن در نظر گرفت. اما تجربه و تاریخ ثابت كرده است میتوان همچون گذشته اما این بار برای هدفی بسیار مهمتر و احتمالا پیچیدهتر سراغ دنیای حیوانات و این بار دقیقا حشرات رفت. بدون شك دانش نوین پزشكی امروز بیش از هر زمان دیگری به الهام گرفتن از طبیعت و فرآیندهای منحصربهفرد حاكم بر آنها نیاز دارد.