بیماری شقاق مقعد چیست و چگونه درمان می شود ؟

شقاق مقعد

پارگی یا شکاف در ناحیه مقعد را شقاق مقعد می‌گویند. واژه فیشر آنال هم ترجمه انگلیسی شقاق مقعد می باشد در فارسی نیز زیاد از آن بهره می گیرند. شقاق معمولا به دنبال یبوست و دفع یک مدفوع قطور و سفت و گاهی به دنبال اسهال شدید رخ می‌دهد. به ندرت بیماری کرون باعث شقاق می‌شود. این بیماری در تمام سنین و حتی در شیرخواران نیز رخ می‌دهد.

همانطور که در بالا گفته شد شقاق مقعد یک پارگی یا زخم سطحی( tear) در ناحیه آنودرم (پوشش سلولی مقعد) است. این زخم خطی، بصورت طولی در فاصله خط دندانه ای و پوست قرار دارد و چون این ناحیه گیرنده های حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق العاده دردناک ایجاد می کند .
شقاق توسط معاینه بالینی پزشک و مشاهده مقعد تشخیص داده می‌شود.

بعد از بهبود مرحله دردناک شدید شقاق، دیدن روده بزرگ با کولونوسکوپی خصوصا در افراد بالای 50 سال و درمواردی که خونریزی وجود دارد توصیه می‌شود.
شقاق اگربیشتر از 6 هفته طول بکشد، مزمن نامیده می‌شود. شقاق باعث انقباض عضله اسفنکتر مقعد می‌شود.
 

علایم شقاق

علائم فیشر را می توان درد و یا سوزش و گاهی مختصری خونریزی در حین و گاهی بعد از اجابت مزاج نام برد که این درد و یا سوزش ممکنست تا بعد از اجابت مزاج نیز مدتی طول بکشد.

به طور کلی علائم شقاق عبارتند از :
درد شدید به هنگام عبور مدفوع سفت یا حجیم
درد به هنگام نشستن روی زمین یا صندلی
وجود رگه‌هایی از خون روی کاغذ توالت، لباس زیر، یا پوشک بچه
خارش اطراف مقعد
کودکان مبتلا ممکن است از اجابت مزاج امتناع کنند

 
علت شقاق

علت دقیق شقاق مشخص نیست. اما  از علل مهم آن عبارتند از:
 خروج سخت مدفوع خشک ، عدم مصرف فیبر و آب کافی ، مصرف بعضی از داروها ، یبوست ، زور زدن در هنگام دفع مدفوع ، وجود استرس و  ... . علایم معمولاً بعد از فشار آمدن به مقعد، ناشی از مدفوع سفت و حجیم ظاهر می‌شوند.
 حدود 90% موارد شقاق در خط وسط و پشت آنوس ایجاد میشوند. بقیه موارد در خط وسط و قدام آنوس دیده میشوند. کمتر از 1% موارد نیز دو طرفه هستند. علت شایع بودن شقاق در خلف را خونرسانی ضعیف تر این ناحیه نسبت به ناحیه قدامی و کاهش انعطاف پذیری بدلیل استخوانی بودن آن می دانند. اگر یک شقاق مزمن در نواحی غیر از خط وسط دیده شود می تواند نشانه بیماریهای دیگری همچون کرون، ایدز، سیفلیس، سل و یا لوسمی باشد.

• عوامل افزایش‌دهنده خطر
• یبوست
• بارداری های متعدد
• سرطان خون
• بیماری کرون
• بیماری‌های نقص ایمنی

انواع زخم فیشر

فیشر به دو صورت حاد و مزمن وجود دارد ، فیشر حاد ، زمانی است که از زمان بوجود آمدن ،تا بهبودی ، 8 هفته طول بکشد.در صورتیکه بهبودی زخم از 8 هفته طولانی تر شود ،آنگاه زخم وارد مرحله مزمن خواهد شد ، از علل مزمن شدن فیشر میتوان به عدم مصرف فیبر و ملین  کافی ، بوجود آمدن التهاب و اسپاسم (انقباض شدید ) و در دریچه داخلی مقعد و بدنبال آن کاهش شدید خونرسانی به محل فیشر(زخم) ، که این خود باعث بدتر شدن وعمیقتر شدن  زخم فیشر خواهد شد .

در فیشر مزمن ، دو لبه زخم بهم میرسند ولی بعلت عدم خونرسانی مناسب  ، ایندو لبه بهم جوش نخواهند خورد وگاهی یک زائده گوشتی بنام زائده نگهبان در ابتدای آن بصورت واکنشی بوجود خواهد آمد .
 

• پیشگیری از شقاق
• روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید.
• غذای پر فیبر مصرف نمایید.
• خودداری از نشستن طولانی در دستشویی موقع اجابت مزاج
• در صورت لزوم، از داروهای شل‌کننده مدفوع یا مسهل‌ها استفاده نمایید.
• به هنگام اجابت مزاج، فشار بیش از اندازه وارد نیاورید. 
• نشستن در آب گرم،‌ درد شقاق را کاهش می‌دهد و باعث بهبود خونرسانی و شل شدن عضله اسفنکتر مقعد شده و به بهبود آن کمک می‌کند. روزانه 2 تا 3 بار و هر بار برای 10 تا 20 دقیقه از این روش استفاده کنید

تشخیص  شقاق

شقاق‌های معمولی عموما در پایین یا بالای سوراخ مقعد بوده و اگر شقاق در جای دیگری دیده شود، باید به فکر علل غیر معمول مانند بیماری کرون بود.
 برای رد سایر علل خونریزی مقعدی، مقعد و راست روده با وسایل مخصوص (آندوسکوپ، سیگموییدوسکوپ) بررسی می‌شوند.

 
رژیم غذایی

غذای پر فیبر مصرف کنید. مصرف نان سبوس‌دار، میوه جات و سبزیجات از قبیل کاهو، آلو، گلابی و انجیر.
مایعات به مقدار فراوان نوشیده شوند.
فعالیت بدنی داشته باشید.
غذا را با آرامش بجوید.

 درمان شقاق مقعدی(فیشر ):
درمان های فیشر عبارتند از :
1- درمان داروئی
2- درمان با بوتاکس
3- درمان با جراحی

درمان دارویی شقاق

برای بهبود شقاق، ابتدا باید یبوست رفع شود. اغلب بزرگسالان در عرض 4 تا 6 هفته با درمان خوب می‌شوند، به نحوی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود. اغلب شیرخواران و کودکان کم سن، بعد از شل کردن مدفوع بهبود می‌یابند.
تحت نظر پزشک می توانید از روش‌ها و داروهای زیر استفاده کنید:
1- پسیلیوم و سلولز حاوی فیبر فراوان هستند که با جذب آب باعث نرم کردن مدفوع می‌شوند.
2- بعد از اجابت مزاج، دهانه مقعد را با صابون مخصوص ضد عفونی یا صابون بچه خوب کف‌مالی کرده و با آب گرم بشویید و سپس با دستمال توالت خشک کنید.
3- برای برطرف کردن گرفتگی عضلانی و درد در اطراف مقعد، باید حوله گرم روی محل گذاشته شود.
4- نشستن در آب گرم،‌ درد را تخفیف می‌دهد و باعث بهبود خونرسانی و شل شدن عضله اسفنکتر مقعد شده و به ترمیم آن کمک می‌کند. روزانه 2 تا 3 بار و هر بار برای 10 تا 20 دقیقه از این روش استفاده کنید.
5- در کودکان مصرف روغن‌های معدنی مانند پارافین و نرم کننده‌های مدفوع نیز توصیه می‌شود (البته تحت نظر پزشک).
6- پمادهای نیتروگلیسیرین باعث شل شدن اسفنکتر شده و با گشادکردن عروق، خونرسانی بهتر شده و کمک در ترمیم زخم می‌کند. این پمادها روزانه 2 تا 3 بار به میزان یک نخود به اطراف سوراخ مقعد مالیده شده و قبل و بعد از مدفوع کردن نیز تکرار ‌شود.
7- خشک کردن دهانه مقعد، در روند درمان خیلی موثر است.
8- در موارد مزمن، تزریق سم بوتولیسم به داخل اسفنکتر با فلج موقت آن به مدت 3 ماه باعث شل شدن عضله می‌شود. تزریق آن توسط پزشک در مطب و بدون بی هوشی امکانپذیر است.
9- اگر درمان‌های فوق مؤثر نبود، امکان دارد نیاز به جراحی باشد. در جراحی، یا زخم به طور کلی برداشته می‌شود، یا اینکه در عضلاتی که با انقباض خود باعث عدم بهبود زخم می‌شوند، تغییراتی داده می‌شود.

دارو برای شقاق

- برای درد خفیف، از داروهایی مثل استامینوفن یا بی‌حس‌کننده‌های موضعی استفاده کنید.
- مالیدن پماد زینک اکسید یا وازلین به ناحیه شاید باعث جلوگیری از احساس سوزش شود.
- نرم‌کننده‌های مدفوع نیز ممکن است به جلوگیری از بروز درد به هنگام اجابت مزاج کمک کنند.
- امکان دارد پماد لیدوکایین توصیه شود.

درمان گیاهی برای شقاق

- مالیدن لعاب به‌دانه به پوست برای تسکین و التیام شقاق مفید است.
- مخلوط میوه کال توت با سرکه جهت شقاق مفید است.
- افراد دچار بواسیر یا شقاق می‌توانند از اثرات درمانی گیاه پنج انگشت سود بجویند و در جوشانده این گیاه بنشینند تا عارضه برطرف شود.
- برای درمان شقاق می‌توان عسل را به موضع مالیده و به صورت آرام ماساژ داد.
- قبل از اجابت مزاج و دفع مدفوع، دهانه مقعد را با روغن برگ مورد چرب کنید. این امر سبب می‌شود هنگامی که برای شستشو دست به دهانه مقعد می‌کشید زخم مقعد دچار کشش و پارگی مجدد نشود.
- قبل از هر وعده غذایی، خوردن مخلوط نصف استکان عرق بومادران و نصف استکان عرق آلوئه ورا موثر است.
- بعد از ناهار و شام، 2 قاشق غذاخوری اسفرزه را در یک لیوان آب شیرین شده ریخته و بعد از لعاب دادن، آن را میل کرده و حتما بعد آن یک لیوان پر از آب بنوشید.
- بعد از غذا، یک قاشق سبوس گندم را با یک قاشق جوانه گندم مخلوط کرده و در یک کاسه ماست ریخته و میل کنید و حتما بعد از آن یک لیوان آب بنوشید.
- هندوانه و انگور و سبزیجات و گلابی و پرتقال زیاد مصرف کنید.
- به هیچ وجه موز و کیوی و سیب مصرف نکنید.

طریقه انجام جراحی با لیزر  شقاق

جراحی شقاق یک جراحی بسیار ساده می باشد که با لیزر و بی حسی موضعی که فوق العاده کار راحتی بوده و بدون بستری و بیهوشی در کلینیک قابل انجام است. دقیقاً زیر ناحیه ای که زخم می باشد تزریق لیدوکائین انجام می شود و بعد از این که مریض کاملاً بی حس شد به وسیله لیزر زخم برداشته می شود و آن عضله ای اسفنکر داخل مقعد بین 10 تا 20% شل می شود با این کار بیمار از فردای جراحی به راحتی می تواند دستشویی کرده و ظرف چند هفته آرام آرام زخمش خوب شود.

 این در حالی است که در درمان شقاق با لیزر نیازی به این کارها نبوده و با بی حسی که در حین عمل انجام می شود روز بعد بیمار احساس درد نداشته و از آن روز به بعد هم درد بسیار بسیار کمی خواهد داشت که آن هم با مصرف داروهای مسکن ، آنتی بیوتیک و پماد درمان می شود. درمان هم به صورت درمان قطعی می باشد، در 95% موارد در روش جراحی چه با لیزر چه با چاقو درمان قاطع است.

 این فکر و ذهنیت اشتباه که خیلی ها می گویند که چندین بار جراحی شقاق انجام دادیم اما خوب نشده کاملاً اشتباه است اگر این عمل را یک فرد تجربه دار و کسی که بارها این کار را انجام داده باشد انجام دهد درمان کافی و بیماری بدون برگشت خواهد بود. یک ذهنیت غلط دیگر هم وجود دارد که می گویند کسی عمل نماید و دچار بی اختیاری نسبت به گاز یا مدفوع شده که این هم از یک ذهنیت غلط می باشد.

همچنین در مصاحبه ای که با دکتر داود تاج بخش انجام شد این نکته را ذکر نمودند "بنده حدود 20 تا 25 سال سابقه کاری جراحی دارم شاید 1 یا 2 بار مریضی را دیدم که دچار این عارضه شده بودند و آن هم به این دلیل که جراحی به وسیله جراح انجام نشده و جراحی توسط پزشکان عمومی انجام شده بود. ولی واقعاً یک جراح در طی دوران طبابت به اندازه کافی این کار را انجام می دهد و می داند که به چه انداره باید رفع شود. این موضوع خیلی نادر بوده و به ندرت در گزارش های پزشکی بیان شده ولی باز هم به گونه ای نیست که در هر بیماری وارد مطب می شود بگوید دچار بی اختیاری شده ام!

آیا امکان دارد کسی که مشکل درد دارد و این دردها را به سختی تحمل کند و پزشکی این بیمار رو از چاله به چاه بیندازد؟! دردش رو خوب کرده ولی از فردا مجبور باشد که پوشک ببندد که این موضوع اصلاً بخشودنی نیست. در هر صورت توصیه اصلی این می باشد که حتماً به تغذیه و ورزش اهمیت دهیم و وقتی دچار شدیم به یک متخصص مراجعه کنیم که به عوارض بعدی این بیماری دچار نشویم"

دستورات بعد از عمل  شقاق

1-رژیم پرفیبر
2- استفاده از ملین در صورت لزوم
3- مسکن
4- آنتی بیوتیک
5- پیاده روی و استحمام و نیز رانندگی بلامانع است.

گردآوری :گروه پیشنهادی برای سلامت و زیبایی
seemorgh.com
منبع:کلینیک پزشکی تخصصی شفا