همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی، عرصه فرهنگ همگام با دیگر عرصه‌ها دچار تغییرات زیادی شد. در آن سال‌ها تلاش شد تا با مدیریت فرهنگی وضعیت سینما را سر و سامان دهند و برای این عرصه مهم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کنند. در ابتدای سال‌های انقلاب اکثر فیلم فارسی‌ها و فیلم‌های مستهجن به صورت VHS در اختیار جوانان قرار می‌گرفت. با تصمیم مدیران ارشد سینما، برای جلوگیری از توزیع فیلم در سطح کشور دستگاه ویدئو ممنوع شد و جزء کالاهای قاچاق قرار گرفت اما رفته رفته وقتی تولیدات سینمایی افزایش یافت، ضرورت استفاده از این تکنولوژی بیش از پیش احساس شد اما مسئولین فرهنگی باید راه چاره‌ای برای تامین خوراک این تکنولوژی فراهم می‌کردند، به همین دلیل موسسه رسانه‌های تصویری اواخر دهه 60 کار خود را آغاز کرد تا بتواند با تدبیر و نیازسنجی درست، خوراک مناسبی برای این تکنولوژی تامین کند.
موسسه نیز برای تامین نیاز مخاطب مجوز فروشگاه‌های رسانه‌های تصویری را ارائه داد تا بتواند از طریق مجاز آثار تصویری مناسبی را مخاطب ارائه دهد. در ابتدا فعالیت این فروشگاه‌ها علاوه بر فیلم‌های خارجی دوبله شده آثار ایرانی نیز ارائه می‌شد، البته در همان زمان هم فیلم‌های غیرمجاز در فروشگاه‌ها عرضه می‌شد که بازرسین جلوی فعالیت چنین فروشگاه‌هایی را می‌گرفتند.
موسسه نیز برای تامین نیاز مخاطب مجوز فروشگاه‌های رسانه‌های تصویری را ارائه داد تا بتواند از طریق مجاز آثار تصویری مناسبی را مخاطب ارائه دهد. در ابتدا فعالیت این فروشگاه‌ها علاوه بر فیلم‌های خارجی دوبله شده آثار ایرانی نیز ارائه می‌شد، البته در همان زمان هم فیلم‌های غیرمجاز در فروشگاه‌ها عرضه می‌شد که بازرسین جلوی فعالیت چنین فروشگاه‌هایی را می‌گرفتند.
در آن برهه از زمان هنوز تلویزیون به ساخت تله‌فیلم روی نیاورده بود و از محصولات سینما برای تامین خوراک آنتن خود استفاده می‌کرد اما در یک مقطع تلویزیون به دلیل هزینه بالای خرید فیلم‌های سینمایی و افزایش شبکه‌ها، به ساخت آثار سینمایی برای مدیوم تلویزیون روی آورد و دیگر تمایلی به خرید فیلم‌های سینمایی نداشت. در این زمان VHS تبدیل به لوح فشرده شد و بازار شبکه نمایش خانگی رونق یافت. در این زمان بود که مسئولین سینمایی با پیشرفت سینمای دیجیتال ترجیح دادند تا آثار سینمایی برای عرضه در شبکه نمایش خانگی تولید کنند و به همین منظور شورای پروانه ساخت شبکه خانگی و شورای پروانه نمایش راه‌اندازی شد.
اکثر کارهای سینمایی نیز پس از نمایش در تلویزیون به بازار عرضه می‌شود. این روند ادامه داشت تا اواخر دهه هفتاد زمانی که تلویزیون از خرید رایت‌های تلویزیونی فیلم‌های سینمایی، به دلیل عدم تطابق مضمون فیلم‌ها با افق رسانه ملی که برای آن ترسیم شده بود، بازار شبکه نمایش خانگی برای عرضه فیلم‌های سینمایی داغ‌تر شد.
اکثر کارهای سینمایی نیز پس از نمایش در تلویزیون به بازار عرضه می‌شود. این روند ادامه داشت تا اواخر دهه هفتاد زمانی که تلویزیون از خرید رایت‌های تلویزیونی فیلم‌های سینمایی، به دلیل عدم تطابق مضمون فیلم‌ها با افق رسانه ملی که برای آن ترسیم شده بود، بازار شبکه نمایش خانگی برای عرضه فیلم‌های سینمایی داغ‌تر شد.
* فیلم‌های سطحی و نازل در شبکه نمایش خانگی
در این میان بی‌توجهی شورای پروانه ساخت و نمایش آثار ویدئویی باعث شد تا فیلم‌های انبوهی با سطح کیفی نازل و دور از انتظار مخاطب با مضامین سطحی کمدی تولید و روانه بازار شد و شبکه نمایش خانگی از این نوع آثار که به شانه تخم مرغی شهرت یافت، اشباع شد.
در بدو ورود به شبکه نمایش خانگی، این آثار مورد توجه مخاطب قرار گرفت اما دیری نپایید که بیننده از شوخی‌های تکراری و خسته‌کننده و همچنین مضامین تکراری خسته و خرید این فیلم‌ها از سبد کالای فرهنگی خانوار خارج شد.
عدم توجه و خرید رایت تلویزیونی فیلم‌های سینمایی باعث شد تا تقاضای حضور فیلم‌های سینمایی پس از اکران در سینماها به مراکز توزیع فیلم در شبکه نمایش خانگی افزایش یابد. از سوی دیگر فیلم‌ها در اکران به دلایل مختلف از جمله شرایط بر سینماها، شرایط بد اکران و اوضاع اقتصادی نامناسب متقاضی حضور سریع‌تر برای بازگشت سرمایه تهیه‌کننده در شبکه نمایش خانگی شد. همین امر لطمه جبران‌ناپذیری به سینما وارد کرد، زیرا مخاطب احساس کرد فیلمی که به موضوع آن علاقمند است، پس از گذشت سه تا شش ماه در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود و می‌تواند فیلم را در شرایطی مطلوب و برای دفعات مکرر و به همراه اعضای خانواده آن را به تماشا بنشیند؛ همین امر باعث شد تا از رفتن به سالن سینماها سر باز زده و در انتظار فیلم مورد علاقه‌اش در شبکه نمایش خانگی بماند.
صاحبان آثار هم برای جلب توجه مشتریان به خرید فیلم در شبکه، از راه‌های مختلف بهره بردند و گزینه‌های مختلفی از جمله پشت صحنه، تصاویر، گفت‌و‌گو و ... را در فیلم قرار دادند. حضور فیلم‌های سینمایی در شبکه نمایش خانگی مستلزم دقت نظر بیشتری از سوی مسئولین سینمایی است، زیرا بسیاری از این آثار برای مخاطبین با رده سنی بالاتر از 18 سال مناسب است.
این رده‌بندی در فیلم‌های ایرانی به جز در مواردی نادر که باعث تبلیغ برای فیلم می‌شود، وجود ندارد؛ این درحالی است که فیلم‌های سینمایی بدون توجه به رده‌بندی اکثرا با درجه کیفی الف در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود و آثار مخربی را در خانواده‌ها به همراه دارد.
این رده‌بندی در فیلم‌های ایرانی به جز در مواردی نادر که باعث تبلیغ برای فیلم می‌شود، وجود ندارد؛ این درحالی است که فیلم‌های سینمایی بدون توجه به رده‌بندی اکثرا با درجه کیفی الف در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود و آثار مخربی را در خانواده‌ها به همراه دارد.
* مخاطب چند برابری فیلم‌های شبکه نمایش خانگی نسبت به سینما
یک فیلم با تیراژ متوسط 500 هزار نسخه و با قیمت 2500 تومان در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود. این فیلم با این تیراژ فروشی معادل یک میلیارد و 250 میلیون تومان خواهد داشت. اگر به طور متوسط تنها سه نفر از اعضای خانواده آن را به تماشا بنشیند، یک میلیون و پانصد هزار نفر شاهد آن خواهند بود؛ این در حالی است که مخاطب فیلم‌هایی که موفق می‌شوند به باشگاه میلیاردی‌ها راه یابند، (به طور مثال فیلمی با فروش 1 میلیارد و 250 میلیون تومانی) با احتساب فروش بلیت به طور متوسط 5000 تومان تنها 250 هزار نفر خواهند بود.
* مخاطب 60 میلیونی شبکه نمایش خانگی در سال گذشته
شبکه نمایش خانگی سطح وسیعی از مخاطب علاقمند به هنر هفتم را با خود همراه می‌سازد. با این وصف اگر نگاهی به آمار و ارقام سال گذشته بیاندازیم شاهد خواهیم بود حدود 45 عنوان فیلم ویدیویی، 60 عنوان فیلم سینمایی ایرانی، همچنین 110 عنوان فیلم سینمایی خارجی، 300 عنوان انیمیشن خارجی (فیلم و سریال) و 50 عنوان مستند ایرانی و خارجی وارد شبکه نمایش خانگی شده است.
با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم که 105 عنوان فیلم در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود که اگر به صورت متوسط هر نسخه از این فیلم‌ها تنها 200 هزار نسخه فروخته شود، بیش از 20 میلیون نسخه از فیلم‌های ایرانی فروخته شده و اگر تنها سه نفر در اعضای خانواده آن را ببینند 60 میلیون نفر فیلم‌ها را دیده‌اند؛ این درحالی است که در این میان فیلمی مانند «اخراجی‌ها» هم وجود دارد که 2 میلیون نسخه فروخته است و البته فیلم‌هایی هم هستند که با تیراژ 100 هزار نسخه وارد بازار می‌شوند.
با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم که 105 عنوان فیلم در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود که اگر به صورت متوسط هر نسخه از این فیلم‌ها تنها 200 هزار نسخه فروخته شود، بیش از 20 میلیون نسخه از فیلم‌های ایرانی فروخته شده و اگر تنها سه نفر در اعضای خانواده آن را ببینند 60 میلیون نفر فیلم‌ها را دیده‌اند؛ این درحالی است که در این میان فیلمی مانند «اخراجی‌ها» هم وجود دارد که 2 میلیون نسخه فروخته است و البته فیلم‌هایی هم هستند که با تیراژ 100 هزار نسخه وارد بازار می‌شوند.
این در شرایطی است که مسئولین سینمایی با نظارت ناکارآمد اخیرا فیلمی را که نمایش آن در اکران نوروز باعث واکنش‌های شدید مواجه شد، با سهل‌انگاری و عدم توجه به انجام اصلاحات و با پوستری نامناسب وارد این شبکه کردند. حال این سؤال مطرح می‌شود که اکثر فیلم‌هایی که با موضوع خیانت ساخته شده است و دارای مجوز نمایش در سالن‌های سینما هستند، حتی اگر حوزه هنری هم فیلم‌ها را در سالن‌هایش به نمایش نگذارد، این آثار بدون توجه مسئولین سینمایی و با طرح موضوع خیانت وارد شبکه نمایش خانگی می‌شوند. این آثار با مخاطبینی که خواهند داشت، چه تاثیرات مخربی را در سطح جامعه باعث خواهند شد. این فیلم‌ها در جای جای خانه‌ها قرار می‌گیرند و حتی در شهرهایی که سالن سینما ندارند، توزیع می‌شوند.
مسئولین سینمایی در آخرین سال مدیریت خود باید به این مسئله مهم توجه کنند که با چه شرایطی فیلم‌ها در خانه‌ها می‌رود و در این مورد خاص که ممکن است بر سلامت اجتماعی جامعه تاثیرگذار باشد، باید دقت نظر بیشتری داشته باشند.
گردآوری:گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع : farsnews.com