روزگاری در این دیار تئاتر از جایگاه بسیار خوبی برخوردار بود و مخاطبان خاص خود را داشت
و در مقام قیاس شمار آنها چندان از تماشاگران سینما كم نداشت و آن قدر بود كه این هنر اصیل و زنده دخل‌و خرج كند سالن‌های تئاتر پررونق و برقرار باشد و مهم‌تر از همه اینكه تئاتر جزو برنامه‌های هفتگی یا حداقل ماهانه برخی خانواده‌ها محسوب می‌شد، سالن‌های مختلفی در سطح شهر تهران برقرار بود كه هر یك مخاطبان خاص خودش را داشت از تئاترهای روحوضی گرفته تا آثاری از چخوف، ایبسن، شكسپیر و... روی صحنه می‌رفت.
و این سال‌هایی بود كه نه نشریه‌ای خاص تئاتر منتشر می‌شد و نه اینكه چاپ نمایشنامه‌ها یا كتاب‌هایی درباره تئاتر مرسوم بود.
در میانه دهه 30 تعداد آثار منتشر شده در این حوزه به سختی به تعداد انگشتان یك دست می‌رسید.سینما رشد كرد، اما تئاتر بازماند و حتی جز یك دوران كوتاه طلایی سیر نزولی را آغاز كرد. این سیر نزولی نه در كیفیت اجراها یا ارزش متون، بلكه در مجموعه شرایطی بود كه تئاتر از آن برخوردار بوده است؛ آن جایگاهی كه در ارتباط با مخاطب و رابطه‌ای متقابل برخوردار است.
سال‌هاست كه تئاتر به هنری بدل شده كه خارج از سبد حمایتی دولت! نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. پاره‌ای از چهره‌های فعال در آن به كارمندی دولت درآمده‌اند و عده‌ای دیگر نیز برای گذران پا به عرصه سینما گذاشته‌اند، آنها هم كه مانده‌اند، به عشق صحنه زنده‌اند، اما روزگار سختی می‌گذرانند.
به هر روی تكلیف هنری هم كه نتواند روی پای خود بایستد، دولتی یا كارمندی شود، مشخص است و نمی‌توان چشم‌امید چندانی بدان داشت. این شرایط نه چندان بسامان اخیر مربوط به زمانی است كه تئاتر دیگر از آن شكل ؟ ؟ غیره‌اش كه مخاطبانی ثابت و از طیف‌های مختلف داشت خارج شده است.
بسیاری از سالن‌های تئاتر بسته شده‌اند و با وجود رشد روزافزون جمعیت و چند برابر شدن آن نسبت به 4 یا 5دهه پیش، تعداد مخاطبان آن قدر نیست كه امكان دخل و خرج داشته باشد، مگر آنكه كمك‌های دولتی پشت آن باشد و... اما با این وجود در تمام دورانی كه خود تئاتر در حال سیر نزولی بود، كارنامه چاپ و نشر آثار نمایشی در حال رشد كمی و كیفی روز افزون نیز بود.
امروز نشریات تخصصی تئاتر داریم، كتاب‌های تئوریك بسیاری منتشر شده است، نمایشنامه‌های بزرگان این حوزه اغلب ترجمه شده و به زیور چاپ آراسته شده‌اند.
اما حقیقت این است كه تئاتر از آن جایی كه باید قرار داشته باشد بسیار دور است. درست است كه امروز نیز در سطح شهر تئاترهایی گوناگون، از روحوضی گرفته تا لاله‌زاری یا نمایشنامه‌های جدی روی صحنه است اما حقیقت این است كه جز برای یك تعداد انگشت شمار و قشر خاص تئاتر برای دیگر طیف‌های مردم جزو برنامه‌های ثابت در زندگی محسوب نمی‌شود و این اصلی‌ترین تفاوت ماجراست.
در چنین شرایطی است كه جشنواره‌های تئاتر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند، چرا كه این جشنواره‌ها تنها مكانی هستند كه برخی گروه‌های نمایشی برای روی صحنه فرستادن كارهای خود دارند، تنها دو یا سه اجرا در طول جشنواره و اگر خوش‌شانس باشند در صورت برگزیده شدن امكانی برای اجرا در برخی سالن‌های كوچك برای مخاطب پیدا می‌كنند. خاص بودن مخاطبان تئاتر، مشكل اصلی تئاتر در این روزگار است؛
خاص بودنی كه در همه زمینه‌ها آن را می‌توان مشاهده كرد، نه فقط در مخاطبانی كه بلیت می‌خرند و به سالن‌های نمایش تئاتر می‌روند، بلكه در مخاطبان نشریات حوزه تئاتر یا خریداران كتاب‌های مربوط به‌آن نیز می‌توان مشاهده كرد.
اگر فرض بر این باشد كه ترجمه و انتشار متون معتبر و شناخته شده تئاتر، امكان بهره‌مندی از همین مخاطبان اندك را داشته باشد، آثار چهره‌هایی كه تازه پا به میدان گذاشته‌اند نه سرمایه‌گذاری پیدا می‌كند و نه اگر سرمایه‌گذار هم داشته باشد، خریدار چندانی پیدا می‌كند.
اینگونه است كه باز شركت در جشنواره‌هایی نظیر تئاتر فجر این حسن را دارد كه در صورت موفقیت، زمینه‌ای را برای انتشار این متون نمایشی كه نام نویسندگانی جوان را برپای كار دارند، به وجود می‌آورد.
نمایشنامه‌هایی كه منتشر می‌شوند و اگر مخاطب زیادی هم پیدا نكنند لااقل این حسن را دارند كه باعث تشویق این نویسندگان برای پیگیری راهی را كه آغاز كرده‌اند، به وجود می‌آورد.
انجمن نمایش یكی از همین نهادهای وابسته به دولت است كه به صورت مشخص تمركز كار خود را بر حوزه تئاتر قرار داده است و از جنبه‌های مختلف به شكل مستقیم و غیرمستقیم به حمایت از جریان تئاتر كشور می‌پردازد. اگرچه درباره تاثیرات حمایت‌های دولتی از تئاتر نظرات ضد و نقیضی وجود دارد، اما به هر حال وقتی حیات یا عدم حیات تئاتر درگروی چنین حمایت‌هایی است، مسئله ارتقا یا عدم ارتقای كیفی و هنری آن متاثر از بحث حمایت‌های دولتی در درجه نخست اهمیت جای نمی‌گیرد و این خود بحث مفصلی است كه مجال آن در این مختصر نیست.
انتشارات نمایش وابسته به انجمن نمایش یكی از ناشران فعال در حوزه تئاتر به حساب می‌آید و همانگونه كه از نام آن هم می‌توان حدس زد، به طور مشخص و تخصصی تمركز فعالیت‌های خود را در حوزه تئاتر قرارداده است.
انتشارات نمایش در طول دوران فعالیت خود از مسئولان مختلفی برخوردار بوده است كه هریك به نوعی قدم‌های مثبتی (در حد بضاعت خویش) در این راستا برداشته‌اند كه اگرچه به تناسب آن فراز و فرودهایی به لحاظ كمی و كیفی وجود داشته است، اما هرچه بوده كارنامه این ناشر به گونه‌ای بوده است كه از وزن و اهمیت قابل اعتنایی برخوردار باشد.
عمده فعالیت‌های انتشارات نمایش را در چند بخش می‌توان تقسیم‌بندی كرد، انتشار فصلنامه تخصصی تئاتر كه تاكنون بیش از 40 شماره از آن به علاقه‌مندان این حوزه عرضه شده است، انتشار كتاب‌های تئوریك در زمینه تئاتر و همچنین انتشار آثار نمایشی به ویژه از
نمایشنامه نویسان جوانی كه كمتر شناخته شده‌اند.
حجم قابل توجهی از آثار منتشر شده از سوی انتشارات نمایش نیز، آثاری مناسبتی بوده است كه اغلب آنها از میان متون برگزیده‌شده در جشنواره تئاتر فجر بوده‌اند. درواقع علاوه بر برنامه‌های روتین این ناشر، هرگاه كه مناسبتی این‌چنینی درمیان بوده است به اندازه قابل‌توجهی بر میزان كمی آثار منتشر شده از سوی این مركز افزوده شده است.
ارائه سیاهه‌ای از آثاری كه توسط انتشارات نمایش به بازار آمده است، به درازا خواهد كشید، اما مروری بر جدید‌ترین عناوین منتشر‌شده از سوی این ناشر می‌تواند به‌صورت كلی نشانگر كم‌وكیف آثاری باشد كه در جهت اهداف و برنامه‌ریزی‌های انجمن نمایش به بازار ارائه شده‌اند.
شماره 42 و 43 فصلنامه تئاتر تحت‌عنوان ویژه‌نامه‌ای برای نمایش‌های ایرانی منتشر شده است. مدیرمسئول و سردبیر این فصلنامه كه در 308 صفحه و قیمت 3000 تومان منتشر شده مجید سرسنگی است و محمد‌حسین ناصربخت به‌عنوان سردبیر میهمان گردآوری مطالب این شماره را در بخش‌هایی همچون آیین، تعزیه، عروسكی، تخت‌حوضی و تئاتر، برعهده داشته است.
در این شماره از فصلنامه تئاتر، مقالاتی تحت‌عناوین زیر را می‌خوانیم: نمایش‌های سنتی و شاخصه‌های منحصر به‌فرد آن در بوشهر (جهانشیر یاراحمدی)، ظرفیت‌های نمایشی سوگچامه دویت خون (اردشیر صالح‌پور)، نگاهی به مراسم باران‌خواهی درچمچه خاتون (صادق عاشورپور)، گسترش تعزیه در جهان اسلام (سید مصطفی مختاباد)، رمز‌اندیشی در شبیه‌خوانی (علی عزیزی)، درآمدی بر تكیه‌های دولتی در عصر قاجار (مسعود كوهستانی‌نژاد)، خیمه‌شب‌بازی ایران (حمیدرضا اردلان)، تئاتر روحوضی و تحول‌پذیری آن (محمود عزیزی)، تقلید زنانه، یك سنت نمایشی (داود فتحعلی‌بیگی)، نمایش ایرانی و نسبت آن با جهان (یدالله آقاعباسی)، حضور خشونت در تئاتر ایران (محمد حسین ناصربخت)، سیری در نسل اول نمایشنامه‌نویسی زن ایران (رسول نظرزاده) و...
مجموعه مقالات پژوهشی (موسیقی، گرافیك و عكس) دیگر كتابی است كه توسط انتشارات نمایش و به مناسبت برگزاری بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر منتشر شده است. این كتاب در 347صفحه و قیمت 4500تومان به مسئولیت نگین صادق‌پور، زیرنظر اعضای هیئت علمی بخش پژوهش بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر منتشر شده است.
كتاب، ماحصل مقالاتی است كه در بخش پژوهش این دوره از جشنواره ارائه شده و به 3مقوله موسیقی، گرافیك و عكس و ارتباط آنها با حوزه‌های نمایشی می‌پردازد.
كتاب كه در 3بخش فوق تقسیم‌بندی شده است دربردارنده مقالاتی است، همچون تعزیه و درام موسیقایی (سید مصطفی مختاباد)، موسیقی دراماتیك (سعید ذهنی)، زیبایی‌شناسی كلام در آثار دراماتیك (سینا ابراهیم‌زاده)، صحنه‌های نمایش ایرانی در آثار طراحی‌شده دوره صفویه (محمد خزایی)، پوستر تئاتر (مجید كاشانی)، عكاسی نمایش (دكتر شهاب‌الدین عادل) و عكاسی تئاتر در گفت‌وگو با عكاسان تئاتر (مجید لشگری).
نكته جالب اینكه شیوه تنظیم مقالات كتاب نیز به سنت مقالات دانشگاهی یا آن دست آثاری كه به سمینارها ارائه می‌شوند، صورت گرفته و در ابتدای هر مقاله چكیده‌ای از آن درج شده است.
«مبانی دكور و صحنه‌آرایی» نوشته هینینگ نلمز و ترجمه شیدا شهرامیان و محسن صانعی از جمله آثاری است كه در زمینه مباحث تئوریك و هنری مرتبط با حوزه تئاتر منتشر شده است. این كتاب در 269 صفحه و به قیمت 3000تومان و با شمارگان 2000 نسخه برای نوبت دوم چاپ شده است.
مبانی دكور و صحنه‌آرایی، در 9فصل و از عناوینی چون ویژگی‌های صحنه، انواع صحنه‌آرایی، ساخت دكور، ساخت ماكت، طراحی بر مبنای ماكت، اصول طراحی صحنه، رنگ‌آمیزی ماكت و ارائه اطلاعات و طراحی میدانی تشكیل می‌شود.
از میان تازه‌های انتشارات نمایش همچون باید به 3جلد كتاب اشاره كرد كه آنها نیز به مناسبت بیست‌وهفتمین دوره جشنواره تئاتر فجر منتشر شده‌اند و عنوان مجموعه نمایش‌های برگزیده بخش تولید متون این دوره از جشنواره را یدك می‌كشند؛ كتاب‌هایی كه انتشار آنها در نوع خود حركت بسیار خوبی در تربیت نسل جدیدی از نمایشنامه‌نویسان جوان دارد.
«ناامنی» (هاله مشتاقی‌نیا)، «نگاهی به یك سو از هزارتوی شهر» (مرضیه ازگلی) و «پلی از جنس شیشه» (نگار نادری) در یك مجموعه 176 صفحه‌ای و به قیمت 2100 تومان منتشر شده‌اند.
«پروانه برناتوس» (فارس باقری)، «سرباز شال‌بلند» (علیرضا حنیفی)، «از درون به برون» (محمود ناظری) و «گره‌ای در تاروپود نقش» (ترانه برومند) مجموعه نمایش دیگری است كه در 224صفحه و بهای2400 تومان عرضه شده است.
و سرانجام «از اینجا تا ابدیت» (مسعود دلخواه)، «غرب نم‌زده» (پویا فرزادنیا) و «اینجا كسی نمرده است» (سلما سلامتی) در قالب مجموعه‌ای دیگر در 248صفحه و قیمت 2600 تومان منتشر شده است.
«متادرام»، اثر فرید میرشكاری از دیگر آثار انتشارات نمایش است كه در 328 صفحه و به قیمت 3000 تومان با شمارگان 2000 نسخه منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.
میرشكاری، در مقدمه كتاب خود درباره متادرام كه محور اصلی بحث اثر اوست می‌نویسد: متادرام نمایشی است كه دنیاهای ساخته و برساخته نمایش در آن هستند و به‌نوعی نگاهی به دنیای نمایش‌های طراحی‌شده درون نمایشش دارد، از آنجا كه در متادرام به دنیای نمایش‌اش پرداخته می‌شود كه در خود امكان اجرای نمایشی دیگر را می‌دهد به همین دلیل می‌تواند نمایشی درباره چگونگی شكل‌گیری و ساخته‌شدن دنیای نمایش در برابر دنیای واقعی و دنیای نمایش اول باشد.
در این كتاب در 5فصل به كلیات متادرام، تاریخچه آن، متادرام از منظر نشانه‌شناسی، نقش ارتباطی متادرام، متادرام از منظر دراماتیك و... پرداخته شده است.
شماره ترتیبی نشر هر كتابی كه توسط انجمن نمایش تاكنون به زیور طبع آراسته شده است، تا به امروز حكایت از انتشار 300 جلد كتاب دارد كه در نوع خود یك رقم قابل‌توجه است و نشان از سطح بالای فعالیت‌های این ناشر به‌لحاظ كمی دارد، ناشری كه عمده آثارش به لحاظ كیفی نیز از سطح مقبولی برخوردارند.
سرانجام اینكه شكل و شمایل و طراحی جلد و صفحه‌آرایی آثار اخیری كه توسط انتشارات نمایش به‌بازار آمده بازگوكننده سلیقه‌ای است كه مسئولین فعلی آن در چاپ این آثار به‌كار می‌برند؛ آثاری كه در عین برخورداری از طرح جلدی مستقل دارای المان‌هایی مشترك نیز هست، به گونه‌ای كه مجموعه این آثار را به لحاظ هیبت ظاهری نیز به یكدیگر نزدیك می‌سازد.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: hamshahrionline.ir
مطالب پیشنهادی:
تئاتر درمانی در تازه های نشر
همه عناصر تئاتر نشانه است
نجات یافته‌های تئاتر!
تئاتر : راه حلی برای مشکلات روانی
از آئین یونانی تا تئاتر یونانی