صدور زیره به کرمان

اگر شعرا چندین سده گلوی خودشان را پاره کردند تا ایران را به دلیل علاقه ملی مردمش به درخت و آب و قنات و کشاورزی که پیشینه ای چندهزار ساله دارد به کشور گل و بلبل همانند کنند و در وصف شهرهایی چون شیراز و اصفهان نه تنها ایرانیان بلکه اروپاییان نیز در گزارش های خود  از لقب گل و بلبل و نصف جهان استقبال کردند، اما  در روزگار کنونی دیگر از آن تحسین ها خبری نیست.

 

جهانگردانی که در روزگار صفوی به ایران سفر کرده اند نوشته اند شاه عباس یکم دستور داد تا پای هر نهالی کاشته می شود یک سکه طلا و یک سکه نقره بگذارند. او که خود با پای پیاده تا مشهد سفر کرد و در راه از فرط تشنگی سایه تک درختی را در بیابان غنیمت شمرد، دستور داد تا اگر کسی درختی را قطع کند او را به اشد مجازات برسانند. همان قانون آنچنان مفید واقع شد که در روزگار فرمانروایی شاه عباس دوم تالارهای چوبی با تزیینات آهوپاکاری ( مقرنس) عالیقاپو و چهلستون در اصفهان به این دو کاخ اضافه و آن کار از برکت ازدیاد درخت های باغ بلبل اصفهان بود که بانی پیشرفت آن باغ و چهار باغ و باغ های هزار جریب و دیگر باغ های اصفهان شاه عباس یکم  بود.

 دکتر کمپفر پژوهشگر اروپایی که در روزگار صفوی به  ایران سفر کرده در رابطه با گیاهان و گل های ایرانی، پژوهش گسترده ای نمود و نوشت که شاه عباس برای حفر جویبارها و تقسیم بندی و فواصل بین درخت های باغ های اصفهان خود سر بند را به دست می گرفت و به معماران و درختکاران کمک می کرد تا آنان  در سرسبزی و زیبائی کشور دلگرم شوند.

 آن دلگرمی ها چنان کار ساز افتاد که در روزگار  صفوی، اصفهان پایتخت ایران لقب پر میوه ترین پایتخت جهان گرفت.  در آن مورد جهانگرد  ونیزی " پیترو د لا واله"  هم نوشت  که هر رهگذری حق داشت به هر اندازه که می خواهد از میوه های باغ های اصفهان  استفاده کند. جهانگرد و طلا فروش فرانسوی " شاردن"  نیز  نوشته است که ایرانیان در یک روز به اندازه یک ماه فرانسویان میوه مصرف می کنند و من در حیرتم معده این ملت  با خوردن این همه میوه چطور دوام می آورد.

 پیشرفت در کشاورزی ، سرسبزی، نگهداری از محیط زیست و وفور میوه و باغ در ایران نه تنها در روزگار صفوی بلکه به  روزگاران قبل از یورش اعراب به ایران نیز برمی گردد که خدای آب و روشنائی و همین سبزه های هفت سین نوروزی خود ریشه در دل هزاره ها دارد و گواهی بر این مدعاست. غرض از برافروختن شمع در  نقب تاریک هزاره ها روشن  کردن این موضوع است که کشور ما در گستره محیط زیست و کشاورزی وسرسبزی شهرها و روستاها ، در جهان امروز جایگاهش کجاست؟  

                                                                                                                                      

کسانی که به ابوظبی سفر کرده اند لابد ملتف شده اند که بلوار ورودی  به شهر ابوظبی شباهت زیادی به بوشهر دارد. اما ابوظبی شاداب و پر درخت و زیبا مثل عروس شده  و بوشهر بندری  که ثروت آن دست کمی از آنجا ندارد  با دارا بودن انرژی گاز یک سده جهان، غمزده بر ساحل این سوی خلیج فارس بد ریخت و زهوار در رفته سر در گریبان فرو برده است.  ورودی شهر ابوظبی با سرمایه و تلاش مهندسان کشاورزی هم اکنون پاکیزه و پر گل وپر درخت آدم را یاد باغ عدن و آوازه ی چند هزاره اش می اندازد، اما  ورودی شهر کهنسال بوشهر هر مسافری را  با ورود به این شهر با اره موش های زمخت و بوی ضخم ماهی بازار بی بهداشت، پشیمان و غمزده می کند. این در حالی است که ثروت بوشهر حتا  قطر را نیز در گوشه دیگر خلیج فارس فربه و زیباتر کرده است.

این نکته نیز نباید فراموش شود که تا سه دهه پیش در قطر و امارات خلیج فارس حتا نخل هم به زور رشد می کرد، اما امروز آنجا با تلاش و پشتکار و صد البته  با گزینش مسئولانی آشنا به کار خود، پا بپای شهرهای پر گل و سبزه ی اروپا می زند  و از آن میان زمین بازی ورزش گلف دوبی، در سبزی و شادابی  چیزی کمتر از زمین های گلف شهرهای اروپائی ندارد و در غیاب خرمای ایران در بازار جهان،  خرما هم صادر می کنند. 

نه تنها ورودی بندر کهنسال بوشهر بلکه خیابان ساحلی  آن نیز چنگی به دل نمی زند و از طرحی شایسته با تاریخ بوشهر برخوردار نیست. چندی پیش در سفر به امارات متوجه شدم هزاران شرکت ایرانی و در آن میان چند  شرکت که متعلق به سرمایه داران بوشهری است در شهر دوبی به ثبت رسیده اند و با بازرگانی در چایخانه اشکوبه بالای هتل خلیج  گفتگوئی داشتم که تخم گل را از هلند آورده و می خواست به ایران ببرد. معلوم نیست چرا این بازرگان از خود ایران این کار را انجام نمی دهد و کالا حتما باید امارات را طواف کند و بعد به ایران برسد.

 پرسش این است که برای پیشرفت بنادر و  شهرها و روستاها و  کشاورزی  و محیط زیست در کشور چه  تصمیماتی باید گرفته شود تا این ملت گردنفراز  بتواند از گرد و غبار و ریز گرد و خشکی رودخانه ها و تالاب های کشورش رها شده  و خود را شهروند خطه گل و بلبل بپندارد ؟

 با آگاهی های عصر الکترونیک ، پیشرفت ملت های جهان و بویژه منطقه خاور میانه نسبت به ایران چشمگیر است.  کشور ما در مقایسه با دیگر کشور های جهان و  منطقه خاورمیانه سال هاعقب افتاده و  در گستره کشاورزی به آن صورت که اعلام می شود  پیشرفت نداشته است. از این جهت می بایست  به کشاورزی و سرسبزی دلسوزانه نگریسته شود و از خود پرسیده شود چرا ملتی در گذشته با  ابزار بومی و با کوزه و سفال در کرت های خشک و با اندکی ذخیره آب و فقط رطوبت آن کوزه ها در زمین از سده ها پیش بر پای خویش ایستاده  اما  امروز در چمبره ی علم و تکنولوژی  که باید پیشرفت کارش بهتر از گذشته  زبانزد خاص و عام  در میان ملت های جهان باشد، از قافله عقب افتاده است.

 کشور عربستان سعودی  که عالم و آدم از لم یزرع بودن آن می گفتند نیز امروز در امر کشاورزی از ایران پیشرفته تر است.  برای کشاورز ایرانی شاید باور نکردنی است ولی کشور عربستان به کشور هلند در اروپا گل صادر می کند. گل های محصول "وادی فاطمه" از عربستان با هواپیما به آمستردام هلند که خود پرورش دهنده گل هاست و پر گل ترین کشور جهان محسوب می شود صادر و این امر با تلاش و تحقیق و پشتکار و سرمایه گذاری به انجام رسیده است. از سوی  دیگر خرمای کالیفرنیا با بسته بندی شیک و بهداشتی خود می رود تا بازار  خرمای ایران را در جهان کساد کند  و غیر مستقیم با رسانه های الکترونیکی و صد البته با بی در و پیکری  جلوگیری از آفت های خرما در ایران، بر علیه محصول خرمای ایران تبلیغات سوء به راه افتاده و کسی در ایران دلواپس این تبلیغات نیست.  محصول پسته امریکا با بسته بندی زیبا و استاندارد بازار اروپا و استرالیا را تسخیر کرده است و در ایران مسئولان آن چنان دیر جنبیده اند که کشاورزان ایرانی نا امیدانه مجبور شده اند برای مرغوبیت محصول و خشک نشدن در ختان پسته خود از الگوهای خارجی  مدد بگیرند.

  عربستان که خود صحرای عظیمی از شن و ماسه دارد و با باد های موسمی در صحاری آن کشور درخت های استان های بوشهر و فارس در ایران نیز تابستان  در زیر کوله باری از شن و ماسه فرو می روند در حال حاضر از استرالیا شن و ماسه می خرد. در اخبار تلویزیون استرالیا اعلام شد که این نوع شن استرالیایی از مرغوبیت و خاصیت خوبی برخوردار است و پژوهشگران در عربستان به این نتیجه رسیده اند که می تواند برای زمین های عربستان تاثیر گذار باشد. نه تنها این موضوع بلکه پیشرفت روز افزون علم در گستره ی کشاورزی در جهان امروز ناخوآگاه تحقق ضرب المثل فارسی صدور زیره به کرمان را تداعی می کند.

در حاشیه:

برخی نکات تاریخی روزگار صفوی این نوشته از کتاب پزوهشی نگارنده در دانشگاه تکنولوژی سیدنی از انگلیسی به  فارسی برگردانده شده است.

 

Mahmoud Dehgani, “Domestic Architecture in Safavid Iran, 1501-1737”. University of Technology, Sydney 2000.