محمدرضا فروتن؛ او یك ستاره است

بازی فروتن در نقش یك جوان عصبی و پرخاشگر در قسمتی از سریال «سرنخ» به كارگردانی كیومرث پوراحمد، نخستین تجربه حرفه‌ای‌اش نبود. او پیش از این تجربه بازی در فیلمی سینمایی هم داشت اما بازی‌اش در این مجموعه، هم نمایشگر استعداد و توانایی‌اش بود و هم سینمای ایران را با چهره تازه‌ای روبه‌رو كرد؛ چهره‌ای كه شباهتی به ستاره‌های شیك و رمانتیك نداشت. پیش از ورود فروتن، ستاره‌های سینما را بازیگران مسنی تشكیل می‌دادند كه علی‌رغم سن بالای‌شان، باز از آنان دعوت می‌شد تا نقش جوان اول‌های فیلم‌ها را بازی كنند. ورود فروتن همزمان شد با ورود چهره‌های تازه دیگر، كه آنان نیز مانند او نماینده نسل خود بودند.
 ویژگی مهم‌تر فروتن و عامل تمایز او با ستاره‌های پیش از خودش، توانایی‌اش در ایفای نقش‌های گوناگون بود. اگر چه بعدها برخی كارگردانان او را در همان تیپ آشنای جوان عصبی مورد استفاده قرار دادند اما بازی‌اش در آثاری دیگر و در نقش‌های متفاوت و غیر قابل انتظار، از او ستاره‌ای ساخت كه هنوز می‌تواند عامل محبوبیت و فروش فیلم‌ها شود.

بدون شك همكاری فروتن با مسعود كیمیایی در سال‌های اولیه فعالیتش، نقش موثری در موفقیت و محبوبیتش داشت. «مرسدس»، «فریاد»، «اعتراض»، «سربازهای جمعه» و بعدها «محاكمه در خیابان» حاصل همكاری این زوج كارگردان و بازیگر بود. معروف است كه می‌گویند كیمیایی مهارت عجیبی در شناخت ستاره‌های جوان دارد و می‌تواند بازی‌های ماندگاری از آنان بگیرد. این اتفاق درباره بسیاری از بازیگران طراز اول سینمای ایران افتاده است و فروتن نیز كه بیشترین همكاری را با كیمیایی داشته از این قاعده مستثنی نیست.
در پی موفقیت فروتن در میانه‌های دهه 70، فریدون جیرانی با فیلم «قرمز» او را در موقعیتی قرار داد تا هم از جلوه‌های آشكار تیپ‌های معروفش استفاده كند و هم در موقعیت‌های خوب فیلمنامه ثابت كند كه بازیگر قابلی است. این اتفاق افتاد و بازی زوج فروتن و هدیه تهرانی منجر به اعطای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر به آن دو شد. همزمان تهمینه میلانی نیز از او در «دو زن» استفاده كرد و سیل پیشنهادها به سوی این بازیگر جوان سرازیر شد زیرا هر دو فیلم یاد شده در زمان نمایش‌شان به فروش بسیار خوبی دست یافتند. به این ترتیب درخشش ستاره‌هایی مانند فروتن و تهرانی باعث شد تا تهیه‌كنندگان سینما دیگر به سراغ چهره‌های سالخورده سینمای تجاری نروند. فروتن متعلق به دوره‌ای است كه از ستاره سینما انتظار حركات اكشن نمی‌رود و او همچنین لازم نیست كه در ملودرام‌های احساساتی اشك تماشاگر را درآورد. فیلم‌هایی كه فروتن در آنها درخشید، معرف سینمایی هستند كه با الهام از وقایع اجتماعی و در ارتباط با اقشار گوناگون اجتماعی ساخته می‌شدند. در میان فیلم‌های ضعیف و قوی‌ای كه او در آن سال‌ها بازی كرد، می‌توان جهت‌گیری اجتماعی و رئالیستی‌شان را به وضوح دید. یكی از شانس‌های فروتن این بود كه استعداد و محبوبیت‌اش این امكان را به او داد كه با فیلمسازان مطرح و صاحب‌سبك سینما همكاری كند. علاوه بر كیمیایی و میلانی و جیرانی، احمدرضا درویش، مانی حقیقی، حسن فتحی، رخشان بنی‌اعتماد، مازیار میری، سیروس الوند، ابراهیم حاتمی‌كیا، ایرج كریمی، علیرضا رئیسیان، كیومرث پوراحمد، پرویز شهبازی و... نیز در فیلم‌هایشان از بازی فروتن بهره گرفتند.

مهم‌ترین عامل ماندگاری یك ستاره در سینمای ایران، اول دوری‌اش از حاشیه‌ها است و سپس داشتن استعدادی تا در هر برهه زمانی بتواند پاسخگوی نیازهای تماشاگران سینما باشد. در كنار اینها انتخاب نقش‌ها و بررسی پیشنهادهای مختلف نقش مهمی در آینده حرفه‌ای یك بازیگر دارد. فروتن از ابتدای فعالیتش عادت به بازی در نقش‌های اصلی داشت و این عادت را هنوز فراموش نكرده است. با این كه بیش از یك دهه از شروع دوران محبوبیتش می‌گذرد اما همچنان در انتخاب نقش‌ها وسواس‌های خاص خود را دارد. كسانی كه می‌دانند او طی این سال‌ها چه پیشنهادهایی را رد كرده و دلیلش برای این كار چه بوده، به خوبی متوجه هوش بالای او هستند. بسیاری از بازیگران را طی این سال‌ها دیده‌ایم كه در مقطعی كوتاه ستاره‌شان درخشیدن گرفت و سپس به‌زودی خاموش شدند و از یادها رفتند. یك دلیل بسیار مهم این امر، ذوق‌زدگی بازیگر و پركاری برای ارضای حس جاه‌طلبی و شهرت است. فروتن در كنار توجه به وجه ستارگی‌اش، به اعتبار بازیگری نیز فكر كرد. در شرایطی كه در اوج محبوبیت بود، با تجربه‌ای چند ساله در سینما، به توصیه عزت‌الله انتظامی گوش سپرد و فن بیان در تئاتر را فراگرفت. سپس زیر نظر علی رفیعی استاد نمایش ایران، در تئاتر «رومئو و ژولیت» بازی كرد كه نمایش آن برای مردم، تجربه تازه‌ای برای این بازیگر بود. فروتن برعكس بسیاری از هم‌دوره‌ای‌هایش به مرور زمان بر كیفیت كارش افزود و پسرفت نكرد. مثلا پس از بازی خوبش در «قرمز» كه به خاطرش جایزه هم گرفت، خودش را وقف این نقش‌ها نكرد و ریسك بازی در قالب‌های تجربه‌نشده را به جان خرید و انصافا در بسیاری موارد هم موفق بود. یكی از اوج‌های كار او، بازی در فیلم مهجور اما تاثیرگذار «شب یلدا» بود. این فیلم از آن دسته فیلم‌هایی است كه روی كاكل بازیگر می‌چرخد. یعنی چنانچه بازیگر كمی لنگ بزند فاتحه فیلم خوانده است. فروتن اما در این فیلم واقعاً خوش درخشید و ای‌ بسا اگر «شب یلدا» در جشنواره نمایش داده می‌شد، می‌توانست افتخار تازه‌ای را نصیب این بازیگر كند. اتفاقی كه چند سال بعد به خاطر حضور موثرش در فیلم «به‌آهستگی» افتاد و به خاطر این فیلم جایزه بهترین بازیگر بخش بین‌الملل جشنواره فجر را گرفت. اما این پایان كار او نبود.

یك بازیگر بزرگ كسی است كه اولاً برایش كوتاهی یا بلندی نقش‌ها تفاوت زیادی نداشته باشد و ثانیا قدرت این را داشته باشد تا در فیلمی معمولی و حتی ضعیف گلیمش را از آب بكشد. درست است كه محمدرضا فروتن حالا‌حالاها در سینمای ایران فرصت برای بازیگری دارد و سابقه‌اش نشان می‌دهد كه اهل غلتیدن در وادی‌های غیرحرفه‌ای نیست، اما درباره‌اش باید گفت كه بازی‌اش در فیلم‌های كارگردان‌های سرشناس با بازی‌اش در فیلم‌های معمولی كارگردان‌های ساده سینما، تفاوت‌های چشمگیری دارند. مثلا بازی بسیار سنجیده و دقیق او را در فیلم «عیار 14» كه هم‌اكنون روی پرده است را مقایسه كنید با بازی‌اش در فیلم ضعیف «برباد رفته» یا «زن دوم». او كسی است كه در فیلم‌های كارگردان‌های سرشناس، با هوش و درایت خود، شیوه‌های گوناگون كار را می‌آموزد و همین روحیه پویای اوست كه می‌تواند تا سال‌ها در سینمای ایران ماندگارش كند. با این كه سال گذشته‌ شایسته دریافت جایزه بهترین بازیگر به خاطر بازی در فیلم پرویز شهبازی بود، اما این اتفاق برایش نیفتاد و او حدود یك سال بعد این جایزه را از انجمن منتقدان سینمای ایران گرفت و اعلام كرد كه طعم این جایزه‌ای كه از دست منتقدان می‌گیرد برایش شیرین‌تر از جوایز رسمی است.

فروتن از آن دسته بازیگرانی نیست كه تصور كند بازی در نقش‌های كوتاه ممكن است اعتبارشان را خدشه‌دار كند. نه‌تنها او چنین اعتقادی ندارد، كه گاه داوطلب بازی در چنین نقش‌هایی نیز شده است. این اتفاق‌ها زمانی برای او می‌افتند كه بیش از هر زمانی در كانون توجه‌هاست و امكان بازی در نقش‌های اصلی را دارد. مثلا بازی او در «دموكراسی تو روز روشن» با این كه چندان اتفاق مهمی در كارنامه‌اش نبود اما نشان داد كه استعداد بازی در فیلم‌های كمدی را هم دارد. همچنین باید از حضور موفقش در «اتوبوس شب» یاد كرد كه در كنار مرحوم خسرو شكیبایی و جوان آینده‌دار سینمای ایران مهرداد صدیقیان خوش درخشید. نكته مهم شخصیتی فروتن این است كه باز بر خلاف بسیاری از همكارانش كه شهرت و اعتبارشان نیمی از شهرت و اعتبار فروتن نیز نیست، متن دلخواهش را با گاردی باز می‌پذیرد و برایش مدیومی كه در آن كار می‌كند چندان مهم نیست.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ

فروتن هنجار شکن چگونه به اوج رسید؟+تصویر