فخری خوروش؛ هویت و نفوذ

مدتی است كه در بین محصولات فرهنگی نمایش خانگی، نام فیلم «پنجمین سوار سرنوشت» هم روی پیشخوان فروشگاه‌ها به چشم می‌خورد. این فیلم چند ماه قبل هم اكران عمومی پیدا كرد و نكته شاخص آن این بود كه در سال 1359 ساخته شده و بنا به دلایلی اكران عمومی اش در آن دوران به مشكل برخورد، ولی در آستانه سال 1389 بر اساس سیاست‌های جدید متولیان سینمایی كشور، به اكران عمومی درآمد.
 تماشای هنرمندان این فیلم بعد از 3 دهه برای تماشاگران آن جذابیت‌های خاص خود را داشت كه در بین آنها شاید نام فخری خوروش بیش از دیگران به چشم بیاید، چه آن كه اكنون 5 سال است كه این بازیگر پیشكسوت در عرصه سینما فعالیتی نداشته و آخرین فیلمی كه از او در سینما دیدیم، یك «بوس كوچولو» ساخته بهمن فرمان آرا محصول سال 1384 است. به مناسبت نمایش عمومی و خانگی فیلم پنجمین سوار سرنوشت، در این نوبت از صفحه آخر قاب كوچك، به كارنامه هنری این بازیگر توانای سینمای ایران نگاهی گذرا خواهیم داشت.

فخری خوروش با نام اصلی فخری اسودی سال 1308 در كرمانشاه متولد شد. به‌واسطه هوش بالایش سال‌های تحصیل را سریع‌تر از روال متداول طی كرد و در 16 سالگی دیپلم گرفت و وارد دانشسرا شد و هدفش تحصیلات عالیه در رشته پزشكی بود. ابتدا وارد كار معلمی شد و هنگام تدریس در كلاس در یكی از روزهای آغازین فعالیتش، از طرف انجمنی به نام جامعه لیسانس‌ها انتخاب شد تا در تئاتر بازی كند.
اولین تجربه او در این زمینه یكی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های معروف بود: «دست‌های آلوده» اثر ژان پل سارتر. درخشش او در این اجرا باعث شد از كارش استقبال به عمل آید و باز هم با اصرار از او دعوت شد در نمایش‌های بعدی هم نقش ایفا كند. خوروش جوان كه دوست داشت تمایل اصلی خودش را در پیگیری رشته طب محقق سازد با بی رغبتی این كار را پذیرفت و در نمایش‌های دیگری از جمله «محاكمه ماری دوگان» و «تاتی یانا» بازی كرد.

 

یكی از تماشاگران نمایش‌های خوروش، فرخ غفاری بود كه بتازگی تحصیلات سینمایی‌اش را در فرانسه به اتمام رسانده بود و برای ساختن فیلم‌های متفاوت در سینمای ایران به دنبال بازیگران مناسب می‌گشت. او در این جستجو، خوروش را انتخاب كرد و در فیلم «جنوب شهر» (محصول 1337) از بازی او استفاده كرد. خوروش البته قبل از این فیلم هم در چند اثر سینمایی بازی كرده بود: «برای تو» اثر صادق بهرامی در سال 1334، «مستشار جزیره» اثر اكبر دست‌ورز و جمشید شیبانی در سال 1335 و «بهلول» اثر صادق بهرامی در سال 1336. حضور خوروش در این فیلم‌ها باعث شد او به شكل جدی‌تر به سینما بیندیشد و رفته رفته قراردادهایش را با حوزه تئاتر فسخ كند. اما طولی نكشید كه فعالیت‌های سینمایی خوروش نظر اهالی تلویزیون را هم جلب كرد. خوروش كه به واسطه فعالیت‌های هنری‌اش خود را از آموزش و پرورش به وزارت فرهنگ و هنر منتقل كرده بود، توسط اداره جدیدش مأموریت پیدا كرد برای تلویزیون تله تئاتر بازی كند. اولین نمایشنامه تلویزیونی او «مارگریت» نام داشت كه همراه علی نصیریان و اسماعیل شنگله در آن نقش ایفا كرد. او در تلویزیون به مدت 10 سال هر هفته یك نمایشنامه زنده ارائه كرد و در این مسیر كنار سایر هنرپیشگان و اهالی تئاتر نامدار و معتبر آن زمان نظیر جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، ركن‌الدین خسروی، جمیله شیخی، جعفر والی و مرحومه مهین شهابی كارهایی ارزنده خلق كرد. وی در یادآوری از این مقطع در مصاحبه‌ای گفته است: «مجموع این 10‌سال فعالیت، حاصلی نزدیك به 520 نمایشنامه داشت. این بزرگ ترین دانشكده برای من بود. هیچ دانشكده‌ای با این وسعت و تنوع نمی‌توانست ریزه كاری‌های تئاتر را به آدم یاد بدهد. من خود را در اولین نگاه یك بازیگر تئاتر می‌دانم. كسی كه تئاتر كار كرده همه وجودش تئاتر است. همه عمر هنری‌ام با افراد لایق و برجسته‌ای كه هم‌اكنون از بهترین هنرمندان مملكت ما به شمار می‌روند، گذشته است. افرادی مانند آقایان انتظامی، نصیریان، مشایخی، والی، ركن الدین خسروی و مهم‌تر از همه زنده‌یاد خانم جمیله شیخی كه مدت 20 سال در عرصه نمایش دوشادوش هم به فعالیت پرداختیم و همدیگر را كاملا قبول داشتیم. نه حسادتی بود، نه كارشكنی و نه خودنمایی! متاسفانه همه چیز به پایان می‌رسد و تمام می‌شود. عمر این 20?ساله هم بالاخره تمام شد و هركس دنبال سرنوشت خود رفت. راهی جز ادامه كار هنری نبود یا فیلم سینمایی بود یا سریال تلویزیونی. آن پیوند مستحكمی كه میان ما وجود داشت از هم گسسته و تنها مشتی از خاطرات برای ما باقی ماند.» حضور قوی خوروش در این حوزه باعث شد او جدا از كار بازیگری، وارد فعالیت كارگردانی هم بشود و چندین كار را هم با این عنوان برای تلویزیون انجام دهد.
فخری خوروش در كارنامه سینمایی‌اش تعداد 38 فیلم بلند سینمایی را به ثبت رسانده كه 15 عنوان آن مربوط به سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است. در بین كارهای مهمی كه او در دوران قبل از این مقطع حضور داشته است، می‌توان به فیلم‌های «آقای هالو» داریوش مهرجویی 1349، «نفرین» ناصر تقوایی 1352، «شازده احتجاب» بهمن فرمان‌آرا 1353 و «سوته دلان» علی حاتمی 1356 اشاره كرد. خوروش با این كه در سینمایی مشغول به كار بود كه ابتذال و تنزل در آن بیداد می‌كرد و حتی خودش هم در چندین فیلم نه چندان باارزش شركت داشت، اما هرگز خود را به وادی نظام ستارگی این سیستم نزدیك نكرد و به واسطه بینش و تجربه‌ای كه در كارهای نمایشی ارزشمند داشت، هنجارهای اخلاقی را نشكست. از همین جهت است كه او جزو زنان بازیگر خوشنام سینمای ایران است كه به رغم حضور در سینمای قبل از انقلاب نامش با آلودگی‌های متداول آن دوران قرین نشد. از همین رو بود كه برخلاف بسیاری از زنان بازیگر آن دوران، خوروش نزد خانواده‌ها جایگاهی ویژه داشت و با این كه در حد ستاره سینما مطرح نشد، اما نجابت جاری در بازیگری‌اش او را محبوب و محترم ساخته بود. نقشی كه او در فیلم آقای هالو داشت از همین قبیل بود. این فیلم نقطه عطفی در كارنامه بازیگری خوروش به حساب می‌آید. خوروش از چگونگی حضورش در این فیلم گفته است: «این مربوط به زمانی است كه مشغول بازی در تئاتر هالو به نویسندگی و كارگردانی علی نصیریان بودم. آقای مهرجویی تصمیم گرفتند از این نمایش فیلمی بسازند. ایشان به ما گفتند كه تنها در صورت بازی گروه تئاتری ما این فیلم را می‌سازند. ابتدا ما راضی نمی‌شدیم. به اصرار آقای نصیریان توافق صورت گرفت و فیلم آقای هالو ساخته شد. اوایل كار به دلیل ناآشنایی با روحیات چنین زن‌هایی با مشكل رو‌به‌رو بودم. اما باید نقش را در می‌آوردم. چند بار به آقای نصیریان كه كارگردانی تئاترهالو را به‌عهده داشت گفتم آقای نصیریان! به خدا من روم نمی‌شه. نمی‌خوام كار كنم! و نصیریان می‌گفت گر تو این نقش را بازی نكنی، اصلا این تئاتر را كنار می‌گذارم. ما با هالو می‌خواستیم درد این طبقه اجتماعی را بگوییم....

 

خوشنامی و توانمندی خوروش باعث شد او از معدود بازیگران زن سینمای ایران باشد كه در دوران پس از انقلاب هم راهش را در سینما ادامه دهد. او در این مقطع ابتدا در فیلم‌هایی بازی كرد كه به تناسب جو زمانه راجع به ستم‌های شاه به مردم یا معضلات به جا مانده از دوران پهلوی مانند اعتیاد به مواد مخدر بود: دادا (1361)، قرنطینه (1361)، گرداب (1360) و پنجمین سوار سرنوشت (1359). اما بتدریج كه فضا برای ملودرام‌های خانوادگی هموارتر شد حضور خوروش در این آثار هم جا افتاد كه اولین نمونه آن فیلم مترسك ( 1362) است. كارهای خوروش در سینمای بعد از انقلاب عمدتا محدود به همین مضامین بود: مه بانو (1380)، مردی از جنس بلور (1377)، شیرین و فرهاد (1374)، بگذار زندگی كنم (1365)، تفنگ شكسته (1364)، ستاره دنباله دار (1364)، تاراج (1363)، صاعقه (1363)، زخمه (1362) و... البته در آخرین اثر سینمایی‌اش در فیلم یك بوس كوچولو، حضوری موثر را در سكانس پایانی رقم می‌زند. شاید بتوان حضور او را در این مقطع در تلویزیون متنوع تر از سینما ارزیابی كرد. خوروش در مجموعه‌های تلویزیونی متعددی در سال‌های بعد از انقلاب بازی كرد كه از آن جمله می‌توان به سریال‌های امیركبیر سعید نیكپور، كت جادویی محمدحسین لطیفی، امام علی(ع) داوود میرباقری، پهلوانان نمی‌‌میرند حسن فتحی، همه فرزندان من، بافته‌های رنج و... اشاره كرد. خوروش در سال‌های پیش از انقلاب هرگز در سریالی بازی نكرد، اما از این فرصت برای سریال امیركبیر اولین بار بهره گرفت؛ سریالی كه در آن نقشی مهم را به عهده گرفته بود: مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه كه از اصلی‌ترین فتنه‌گران در جریان قتل امیركبیر بود. بسیاری از تماشاگرهای قدیمی‌تر تلویزیون این نقش را بخوبی به یاد دارند و می‌دانند كه خوروش در القای مكنونات و منویات پنهان این زن تاریخی بسیار توانا ظاهر شده بود. كارگردان این سریال، سعید نیكپور در دوران قبل با خوروش همكاری‌های زیادی در عرصه تئاتر داشت و حالا با اعتماد به آن مقطع از خوروش دعوت كرده بود تا این نقش حساس را در سریالش بازی كند. او در مجموعه امام علی نیز در نقش دایه ولید ظاهر شد كه بخوبی در قالب آن كاراكتر توانست نقش یك زن عرب را ایفا كند.
در سریال پهلوانان نمی‌میرند نیز نقش همسر پهلوان خلیل را با نام حلیمه بازی كرد. وجه مشترك همه این نقش‌ها فارغ از منفی یا مثبت بودنشان، استحكام شخصیتی است. شاید این صفت را بتوان به عنوان یكی از ویژگی‌های پرسوناژی خوروش در امر بازیگری تلقی كرد؛ به این معنا كه همواره در قالب زنان جدی و پرجذبه و بانفوذ ظاهر می‌شده است. همین خصیصه از خوروش، بازیگری باهویت ساخته كه اگرچه مدتی است در سینما و تلویزیون غایب است، اما همواره از جمله هنرپیشگانی است كه نامش با احترام و وقاری درخور یاد می‌شود.

 

 گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ

www.seemorgh.com/culture

منبع:jamejamonline.ir

 

عکس‌هایی از دیروز و امروز بازیگران هالیوود!!

همه چیز درباره نیکلاس کیج (+گزارش تصویری)

زندگی پرماجرای سوفیا لورن به روایت تصویر

زندگی پر رمز و راز جودی فاستر+گزارش تصویری