نگاهی به تاریخچه رنگرزی
شناخت انسان از رنگ حداقل به سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. تاریخ رنگرزی به طور دقیق مشخص نیست ولی «مرتضی راوندی، كارشناس هنر» عقیده دارد انسانهای اولیه «پس از تهیه لباس، از خاك‌های رنگین یا عصاره گیاهان و میوه‌ها موادی به دست آوردند و جامه‌ها را با آن رنگ كردند و به این ترتیب لباس رنگی مخصوص برای فرمانروایان درست شد و هنر رنگرزی نیز در خدمت بشر قرار گرفت.» نساجی و بافندگی در هر منطقه نشان از وجود الیاف خود رنگ و یا رنگ شده دارد و در هر جا اثر از نساجی باشد رنگرزی هم انجام می‌شده است.
عقیده دانشمندان بر این است كه: «شناخت انسان از رنگ حداقل به سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. شاید انسانهای نخستین هنگام غارنشینی و استفاده از میوه‌ها و گیاهان به رنگ بعضی از میوه‌های وحشی- همچون آلبالو و شاه توت- پی برده و از آن برای رنگ كردن نقش و تصویر جانوران مورد علاقه یا دیوار محل سكونت و بدن خود استفاده كرده باشند.»
«سومری‌ها در ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در آشور ساكن شدند. یكی از لوح‌های سفالی كشف شده متعلق به آن دوره فهرستی از احتیاجات یك كدبانوی خانه، به لباس را در بر دارد كه نشان می‌دهد، پارچه‌های آن دوره به رنگهای گوناگون رنگ می‌شده است.» در آثار مكتوب به دست آمده از چین چگونگی رنگرزی ابریشم در ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بیان شده است و توضیح داده شده كه چگونه رنگهای زرد، قرمز و سیاه را روی ابریشم بیاورند.
گفته می‌شود كه پارچه‌های رنگ شده كه از مكان‌های مقدس در مصر بدست آمده مربوط به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. طبق مطالعاتی كه شده معلوم گردیده است كه این هنر از مناطق باختر و از هند به سایر نقاط جهان كشانده شده و انگیزه آن لكه‌های بجا مانده از آب میوه روی پارچه كه بطور تصادفی پیش آمده بوده است. شواهدی نشان می‌دهد كه عملیات رنگرزی در ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در اطراف دریاچه «زوریخ» انجام می‌شده است.
در برخی از نقاط اطراف دریای مدیترانه كه احتمالاً مسكونی بوده آثاری از تور، طناب، نمد و نخ‌های تابیده پرزدار عمدتاً كتانی با رنگ آبی ،رنگ شده یافت شده است. قطعه ای از پارچه ای ضخیم مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد در دست است كه احتمالاً متعلق به چادری مقدس (معبد) بوده و زرد رنگ است. در منطقه ای كه این پارچه یافت شده (در سواحل مصر) مقادیری پارچه كتانی و بافته‌های دیگر به دست آمده است كه نشان از تجاری بودن منطقه دارد. از ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، ساكنان اطراف مدیترانه از پوست تنه بلوط، رنگ تهیه می‌كردند.تعداد مواد رنگزای طبیعی در دسترس خیلی وسیع نبوده است و برای به دست آوردن تنوع، رنگرزان از املاح فلزات استفاده می‌كردند. مصریان و یونانیان علاوه بر رنگزاهای متداول، از ریشه گیاهی به نام «آلكانت» برای ایجاد رنگ قرمز استفاده می‌كردند كه در ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد از جزیره قبرس خریداری می‌شده است.
پاپیروسهایی متعلق به قرن سوم پیش از میلاد یافت شده اند كه یكی از قدیمی‌ترین نسخ رنگرزی است كه از آنها به عنوان دایرهٔ المعارف رنگرزی یاد شده است. همچنین در نزدیكی اهرام مصر هم بقایای یك كارگاه رنگرزی به جا مانده است: «این كارگاه دو اتاق جداگانه داشته كه یكی برای رنگرزی و دیگری جهت شستشوی الیاف استفاده می‌شده و كلاف‌های رنگ شده را در پشت بام خشك می‌كرده‌اند.» در نوشته‌های كهن هند چنین پیداست كه رنگرزان آن دوره، طبقه و صنف معینی بوده اند و كار رنگرزی و شستشوی پارچه و لباسهای مستعمل را به عهده داشته‌اند. آنها از انواع رنگ زرد استفاده می‌كرده اند و چگونگی به دست آوردن رنگ قرمز از پوست درخت‌های خاص را می‌دانستند. در این نوشته‌ها، توضیحاتی در مورد تثبیت رنگ آبی به دست آمده از «نیل» بر روی پنبه هم آمده است. در حفاری‌های شهر «پمپی» و «هركولانیوم» تعدادی كارگاه رنگرزی متعلق به سال ۷۹ میلادی كشف شده است.هنر رنگرزی در اروپا با شروع دوران مسیحیت به طور چشمگیری گسترش یافت. راهبان در طی قرون وسطی فرهنگ كاربرد رنگهای گیاهی را به زیبایی ثبت كردند.
در این زمان تقریباً تعداد محدودی رنگزا وجود داشت و رنگرزان اروپایی نیازهای خود را از خاور دور و نزدیك تأمین می‌كردند. «ونیز... مركزی برای ورود كالاهای رنگی شرق گردید... مواد رنگی كه تجارتش رونقی روزافزون داشت، به شهرهای مدیترانه ای فلورانس، پیزا و جنوا صادر می‌شد... شهرت رنگرزان اروپایی كه از قرن دهم شروع به شكوفا شدن كرده بود، در قرن سیزدهم به اوج خود رسید.» بین سالهای «۱۱۵۳-۱۱۳۴» رنگرزان در اسكاتلند تحت قوانین مستقیم «دیوید اول» قرار داشتند. رنگرزی فرانسه در قرن سیزدهم و انگلستان در قرن چهاردهم با گسترش صنعت نساجی، از اهمیت ویژه ای برخوردار گشت.
«ژنو»، «باسل» و «فرانكفورت» از بازارهای بزرگ برای تجارت مواد رنگی در اروپا طی این دوران بودند. طی قرون پانزدهم و شانزدهم با كشف یك نوع رنگزای طبیعی در آمریكا این كشور نیز به منابع تأمین مواد رنگزا اضافه شد و درست در همین دوره بود كه اسپانیا و پرتغال به دلیل كشف یك درخت در آمریكای جنوبی كه می‌شد از آن رنگ قرمز خیلی عالی به دست آورد در كار رنگرزی زبانزد شدند. البته این درخت در قرن سیزدهم برای اهالی جزایر«Anderman» آشنا و به نام «Sappon» معروف بود كه در آمریكای جنوبی «Brazil» نامیده می‌شد؛ به همین دلیل پرتغالی‌ها این منطقه را كه محل كشت «Brazil» بود به همین نام، نامیدند و بعدها این كشور به نام برزیل معروف شد.
«شگردهای رنگرزی تركیه كه سالیان سال به عنوان راز حرفه ای نگه داشته می‌شد، در سال ۱۷۴۷ به اروپا رسید.» استفاده از مواد رنگرزی طبیعی حاصل از گیاهان (ریشه، ساقه، برگ، گل، میوه و دانه) و حشرات و صدف‌های دریایی در دربارهای سلطنتی تا قرن نوزدهم ادامه داشت. در سال ،۱۸۵۶ یك دانشجوی شیمی‌به نام «ویلیام هنری پركین «William Henry Perkin» روش جدیدی در رنگرزی با استفاده از «آنیلین Aniline» را كشف كرد. در این زمان با گسترش یافتن علم شیمی‌رنگ، رنگهای طبیعی به تدریج جای خود را به رنگهای شیمیایی دادند.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: .aftab.ir