حتما شما هم آن لطیفه قدیمی درباره اعتیاد را بارها شنیده‌اید. این كه از یك نفر پرسیدند چطور معتاد شدی و او پاسخ داد، رفیق بد. البته ذغال خوب هم بی‌تاثیر نبود!
فعلا به بخش دومش كاری نداریم، چون در حوزه موضوعی این صفحه نیست.
می خواهیم به این مساله بپردازیم كه عوامل محیطی تا چه حد می‌توانند در ایجاد وسوسه مصرف موادمخدر یا تشویق یك فرد به ترك اعتیاد تاثیرگذار باشند. بدون شك اگر بخواهیم نقش عوامل اجتماعی را بررسی كنیم نمی‌توانیم از نقش پر رنگ رسانه ها در این میان غافل شویم.
رسانه‌های مكتوب و دیداری و شنیداری، هم می‌توانند در ارتباطی بی‌واسطه افراد گرفتار دام اعتیاد را خطاب قرار دهند و هم می‌توانند با بیان نكات هشداردهنده، به خانواده‌ها و دوستان افراد معتاد، آگاهی‌های لازم را بدهند.
چند سالی است كه ساخت ویژه برنامه‌های مستند در رابطه با معضل اجتماعی اعتیاد در دستور كار برنامه‌سازان صدا و سیما قرار گرفته است. البته پیش از این نیز برنامه‌هایی در این ارتباط ساخته می‌شد. اما در یكی دو سال اخیر این‌گونه مستندها حجم بیشتری از برنامه‌های شبكه‌های مختلف را به خود اختصاص داده‌اند. مستندهای شوك، مكث، یكطرفه، ورود ممنوع، ریشه‌ها، تخدیر یا تحقیر، شروع خوب هستند و... جزو ویژه برنامه‌هایی كه به بررسی ریشه‌ها و عواقب تلخ اعتیاد می‌پردازند.
سریال‌هایی چون «شكر تلخ» (احمد كاوری)، «عملیات روباه» (احمد نجفی) و «كلانتر» (محسن شامحمدی) و... نیز با هدف نمایش دردسرهای مصرف این مواد افیونی ساخته یا پخش شده‌اند.
این برنامه‌ها همواره سعی كرده‌اند با نوآوری و خلاقیت، میزان تاثیرگذاری‌شان را افزایش دهند و بتوانند گامی در جهت كاهش مصرف مواد مخدر در جامعه بردارند.
برخی برنامه‌ها چون «شروع خوب» از مجری‌ای استفاده كردند كه خودش زمانی درگیر اعتیاد بوده و سرانجام موفق به ترك شده است. برخی برنامه‌های دیگر نیز تصاویر صریح و دلخراشی از مصرف مواد مخدر را نشان دادند.
در این میان كارشناسان نظرات مختلفی درباره چگونگی نزدیك شدن به سوژه اعتیاد در برنامه‌های داستانی و مستند دارند.
فرشاد شكیبی، تهیه‌كننده برنامه «شوك» معتقد است: گفتگو با كارشناسان اعتیاد تاثیر چندانی ندارد و وقتی با خود معتادان به گفتگو بنشینیم تاثیرگذاری برنامه بیشتر خواهد شد.
محمدرضا دزفولی، مستندساز با نشان دادن صحنه‌های فجیع از اعتیاد مخالف است و می‌گوید: برای آن كه بگوییم یك چیزی بد است، لازم نیست آن را فجیع نشان دهیم.
هادی كلانتریان، كارشناس اجتماعی نیز تاكید می‌كند: برنامه‌های مرتبط با اعتیاد تلویزیون باید روی خانواده‌های فرد معتاد تاثیر بگذارند.
فعلا به بخش دومش كاری نداریم، چون در حوزه موضوعی این صفحه نیست.
می خواهیم به این مساله بپردازیم كه عوامل محیطی تا چه حد می‌توانند در ایجاد وسوسه مصرف موادمخدر یا تشویق یك فرد به ترك اعتیاد تاثیرگذار باشند. بدون شك اگر بخواهیم نقش عوامل اجتماعی را بررسی كنیم نمی‌توانیم از نقش پر رنگ رسانه ها در این میان غافل شویم.
رسانه‌های مكتوب و دیداری و شنیداری، هم می‌توانند در ارتباطی بی‌واسطه افراد گرفتار دام اعتیاد را خطاب قرار دهند و هم می‌توانند با بیان نكات هشداردهنده، به خانواده‌ها و دوستان افراد معتاد، آگاهی‌های لازم را بدهند.
چند سالی است كه ساخت ویژه برنامه‌های مستند در رابطه با معضل اجتماعی اعتیاد در دستور كار برنامه‌سازان صدا و سیما قرار گرفته است. البته پیش از این نیز برنامه‌هایی در این ارتباط ساخته می‌شد. اما در یكی دو سال اخیر این‌گونه مستندها حجم بیشتری از برنامه‌های شبكه‌های مختلف را به خود اختصاص داده‌اند. مستندهای شوك، مكث، یكطرفه، ورود ممنوع، ریشه‌ها، تخدیر یا تحقیر، شروع خوب هستند و... جزو ویژه برنامه‌هایی كه به بررسی ریشه‌ها و عواقب تلخ اعتیاد می‌پردازند.
سریال‌هایی چون «شكر تلخ» (احمد كاوری)، «عملیات روباه» (احمد نجفی) و «كلانتر» (محسن شامحمدی) و... نیز با هدف نمایش دردسرهای مصرف این مواد افیونی ساخته یا پخش شده‌اند.
این برنامه‌ها همواره سعی كرده‌اند با نوآوری و خلاقیت، میزان تاثیرگذاری‌شان را افزایش دهند و بتوانند گامی در جهت كاهش مصرف مواد مخدر در جامعه بردارند.
برخی برنامه‌ها چون «شروع خوب» از مجری‌ای استفاده كردند كه خودش زمانی درگیر اعتیاد بوده و سرانجام موفق به ترك شده است. برخی برنامه‌های دیگر نیز تصاویر صریح و دلخراشی از مصرف مواد مخدر را نشان دادند.
در این میان كارشناسان نظرات مختلفی درباره چگونگی نزدیك شدن به سوژه اعتیاد در برنامه‌های داستانی و مستند دارند.
فرشاد شكیبی، تهیه‌كننده برنامه «شوك» معتقد است: گفتگو با كارشناسان اعتیاد تاثیر چندانی ندارد و وقتی با خود معتادان به گفتگو بنشینیم تاثیرگذاری برنامه بیشتر خواهد شد.
محمدرضا دزفولی، مستندساز با نشان دادن صحنه‌های فجیع از اعتیاد مخالف است و می‌گوید: برای آن كه بگوییم یك چیزی بد است، لازم نیست آن را فجیع نشان دهیم.
هادی كلانتریان، كارشناس اجتماعی نیز تاكید می‌كند: برنامه‌های مرتبط با اعتیاد تلویزیون باید روی خانواده‌های فرد معتاد تاثیر بگذارند.
انعكاس امید
«انعكاس»، یك برنامه تركیبی درباره موادمخدر است كه در قالب گفتگوهای روان‌شناسانه این معضل اجتماعی را در حوزه پیشگیری و درمان بررسی می‌كند.
این برنامه در 30 قسمت 30 دقیقه‌ای جمعه‌ها ساعت 19 از شبكه 3 سیما پخش می‌شود.
گفتگو با معتادانی كه موفق به ترك مواد مخدر شده‌اند، یكی از بخش‌های اصلی این برنامه است.
فرشاد شكیبی، تهیه‌كننده برنامه انعكاس را به عهده دارد. او پیشتر، شوك را با موضوع آسیب‌های اجتماعی تهیه كرده است. این تهیه‌كننده درباره میزان تاثیرگذاری برنامه‌های تلویزیونی مرتبط با اعتیاد می‌گوید: یكی از قاعده‌های چنین برنامه‌هایی این است كه كارشناسان مقابل دوربین درباره مضرات اعتیاد اظهار نظر كنند. اما وقتی با خود معتادان به گفتگو بنشینیم تاثیرگذاری برنامه بیشتر خواهد بود.
از شكیبی درباره تفاوت‌های برنامه انعكاس و شوك می‌پرسیم. او پاسخ می‌دهد: شوك یك تلنگر آنی بود. اما در انعكاس می‌خواهیم پایه‌ای روی مساله خطرات اعتیاد كار كنیم. در انعكاس راه‌های مختلف پیشگیری از اعتیاد را آموزش می‌دهیم. اگر كسی مهارت‌های زندگی درست را بداند به منزله این است كه واكسن اعتیاد را در اختیار دارد.
این تهیه‌كننده به یكی دیگر از تفاوت‌های شوك و انعكاس اشاره می‌كند و توضیح می‌دهد: جنبه امید بخشی برنامه انعكاس بیشتر است. ما در این برنامه به معتادان روحیه می‌دهیم. در صورتی كه شوك یك برنامه هشدارآمیز بود.
او مخاطبان این برنامه را كل جامعه می‌داند و می‌گوید: اعتیاد لباس نمی‌شناسد. ما دیده‌ایم كه یك دكتر دندانپزشك هم معتاد شده است. یك كارتن خواب هم ممكن است گرفتار دام اعتیاد شود. اعتیاد خطری است كه در كمین همه است.
از شكیبی درباره دلایل موفقیت شوك می‌پرسیم. او نزدیك شدن به صحنه‌های واقعی را دلیل این امر برمی‌شمرد و پاسخ می‌دهد: برنامه‌های متعددی در این زمینه ساخته شده‌اند كه نتوانسته‌اند به‌اندازه شوك بیننده داشته باشند یا این كه تاثیرگذاری شان به اندازه شوك نبوده است. ما سعی كردیم با مخاطبان صادقانه برخورد كنیم. تلاش ما این بود كه واقعیت‌ها را به تصویر بكشیم.
این تهیه‌كننده ادامه می‌دهد: مثلا در یكی از قسمت‌ها همكاران ما با برخی فروشندگان مواد مخدر ارتباط مستقیم برقرار كردند یا از دوربین مخفی استفاده می‌كردیم تا هرچه بیشتر به واقعیت نزدیك شویم.
شكیبی می‌پذیرد كه خیلی از تصاویر نشان داده شده در رابطه با اعتیاد دلخراش و دردناك هستند. به اعتقاد وی در بحث اعتیاد، پنهانكاری هیچ توجیه اخلاقی و منطقی ندارد. او تاكید می‌كند: ما باید با توجه به تاثیرات سویی كه مواد مخدر بر جوانان می‌گذارد، واقعیت‌ها را به مردم بگوییم و به خانواده‌ها هشدار دهیم.
برخی سریال‌ها، موضوع ترك اعتیاد را ساده می‌گیرند
هادی كلانتریان، كارشناس اجتماعی برخی سریال‌ها را به خاطر ارائه تصویری غلط از عواقب اعتیاد و مواد مخدر زیر سوال می‌برد.
او می‌گوید: در برخی سریال‌ها می‌بینیم كه موضوع ترك اعتیاد را ساده می‌گیرند. یعنی قهرمان داستان با چندروز خوابیدن اعتیادش را ترك می‌كند و می‌گوید من پاك پاك شده‌ام.
او ادامه می‌دهد: روشی كه در سریال‌ها تبلیغ می‌شود، 90 درصد احتمال برگشت به حالت قبل را دارد. به‌وسیله سم‌زدایی می‌توان در طول یك هفته تریاك را از بدن خارج كرد. اما وابستگی معتاد به مواد مخدر و وسوسه‌اش به این راحتی‌ها از بین رفتنی نیست.
این كارشناس اجتماعی توضیح می‌دهد: این وابستگی خیلی شدید است و انگیزه یك معتاد باید خیلی زیاد باشد تا بتواند اعتیادش را ترك كند.
كلانتریان با بیان این كه تاثیرگذارترین افراد روی فرد معتاد اعضای خانواده اش هستند، می‌گوید: یك فرد معتاد به خاطر خانواده‌اش حاضر می‌شود اعتیادش را ترك كند. برنامه‌های مرتبط با اعتیاد تلویزیون باید روی خانواده‌های فرد معتاد تاثیر بگذارند. ضمن این كه باید توانشان را صرف پیشگیری از رواج اعتیاد كنند، چون درمان به این سادگی‌ها كه خیلی‌ها فكر می‌كنند، نیست.
او تصاویر و عكس‌های نشان داده شده در تلویزیون در رابطه با كراك را مفید می‌داند و می‌گوید: این تصاویر دلخراش باعث می‌شوند تن خانواده‌ها بلرزد و احساس خطر بكنند.
مستندها اطلاعات بیشتری به مخاطب می‌دهند
محمدرضا دزفولی، مستندساز و تهیه‌كننده برنامه «مستند ایران» اعتقاد دارد بیشتر بودجه‌های مربوط به مواد مخدر به سریال‌های داستانی اختصاص می‌یابد و در این میان سهم كمتری به برنامه‌های مستند می‌رسد.
این مستندساز در گفتگو با «جام‌جم» می‌گوید: چند سال پیش یك طرح مستند درباره اعتیاد داشتم كه نشد آن را بسازم، چون به من گفتند همه بودجه‌ها را در چند سریال هزینه كرده‌اند و بودجه دیگری باقی نمانده است.
این برنامه‌ساز ادامه می‌دهد: مستندها نسبت به هزینه‌ای كه صرف می‌كنند اطلاعات بیشتری به مخاطب می‌دهند. آنها درباره اعتیاد مطالبی را بیان می‌كنند كه ارائه اش در یك سریال داستانی امكانپذیر نیست. آدم‌های گرفتار اعتیاد به خاطر كمبود اطلاعاتشان گرفتار دام اعتیاد شده‌اند. آنها اگر اطلاعات كافی داشتند، به این دام نمی‌افتادند.
دزفولی معتقد است: ما تعریف درستی از قالب مستند نداریم، چون مردم كارهای تصویری حیات وحش را مستند می‌دانند. در داخل صدا و سیما نیز هر برنامه‌ای كه داستانی نباشد، مستند نام می‌گیرد. حتی فكر می‌كنند برنامه‌ای كه در آن با 4 نفر مصاحبه شده نیز یك جور مستند است.
او در برخی موارد تاثیرگذاری مستند را بیشتر از سریال می‌داند. دزفولی در این رابطه مثالی هم می‌زند: بعضی وقت‌ها مخاطب سریال می‌گوید اینها فیلم است. یعنی اینها واقعی نیستند و از تخیل كارگردان ناشی شده‌اند. در حالی كه ممكن است آن اتفاقات واقعی هم باشند. اما مستند نسبت به سریال به واقعیت نزدیك‌تر است.
فجیع نه، هنرمندانه نمایش دهیم
نظر این مستندساز را در رابطه با تصاویر بعضا دلخراش مستندهای مرتبط با اعتیاد می‌پرسیم. او می‌گوید: برای آن كه بگوییم یك چیزی بد است، لازم نیست آن را فجیع نشان دهیم. باید سعی كنیم هنرمندانه نشانش دهیم. چند وقت پیش تبلیغی در ارتباط با كمربند ایمنی دیدم كه در آن نه از خودرو نشانی بود نه از تصادف. این تبلیغ عشق به خانواده را نشان می‌داد و به همین خاطر در ذهن من ثبت شد.
او با اشاره به این كه بازار ساخت مستند برنامه درباره موضوع اعتیاد خیلی داغ است، می‌گوید: این مساله دو دلیل دارد. یكی این كه فیلمسازان و كارگردان‌ها می‌خواهند به معضلات اجتماعی حل نشده بپردازند. دوم این كه دستگاه‌های دولتی بودجه‌های زیادی را به این امر اختصاص داده‌اند.
دزفولی در پایان تاكید می‌كند: ملاك مسوولان برای بودجه دادن به مستندها نباید دقیقه و زمان كار و شهرت سازندگانش باشد. باید فكر، ایده و زمانی كه صرف تحقیق شده مورد نظر قرار گیرد.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: jamejamonline.ir
مطالب پیشنهادی:
تصویر اعتیاد در سینمای ایران
تاریخچه اعتیاد در ایران و جهان
ویتنی هوستون چگونه به زندگی برگشت؟!!
موزیک علیه مواد مخدر
افراد مشهور دو قطبی: آیا این بیماری آنها را خلاق کرده؟!