گزارشی از سوء استفاده مجرمان از اطلاعات خانوادگی شهروندان

 تكثر و سوءاستفاده از عكس، فیلم و اطلاعات خصوصی شهروندان جدی است و نه در ایران كه در سراسر جهان روز به روز گسترش می‌یابد . این پدیده شوم یكی از تبعات پیشرفت تكنولوژی است. موبایل‌های دوربین‌دار، افزایش میزان دسترسی به اینترنت، امكان مونتاژ تصاویر با نرم‌افزارهای ابتدایی و... وقتی با بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری شهروندان تجمیع می‌شود نتیجه چیزی جز شكسته شدن حریم‌های خصوصی و وقوع بزه نخواهد بود.

 به همین سبب است كه مسوولان انتظامی مرتب و مكرر از مردم درخواست می‌كنند موبایل‌های خود را به آلبوم عكس تبدیل نكنند، غریبه‌ها را محرم ندانند، به هر ایمیلی پاسخ ندهند و به هر سایتی وارد نشوند. چندی پیش ماموران پلیس آگاهی قم سارقی را دستگیر كردند كه هر چند جرم اصلی‌اش كیف‌قاپی بود، فقط به بزه اكتفا نمی‌كرد. ماجرا را از زبان خود مجرم بخوانید: «سوار بر موتورسیكلت در خیابان‌ها پرسه می‌زدم و زنان تنهایی را كه با بی‌احتیاطی در حال قدم زدن بودند شناسایی می‌كردم. در یك لحظه به آنها نزدیك می‌شدم و كیف‌شان را سرقت می‌كردم. وقتی به خانه برمی‌گشتم تلفن همراه مالباختگان را بازرسی می‌كردم اگر در موبایل عكس یا فیلمی خصوصی بود با آن زن تماس می‌گرفتم و تهدید می‌كردم اگر پول ندهد تصاویر را منتشر می‌كنم.» گفته‌های این متهم ثابت می‌كند ذخیره كردن عكس‌های خصوصی در تلفن همراه تا چه حد می‌تواند خطرناك باشد . به همین دلیل سرهنگ حسینی ــ رئیس پلیس آگاهی قم ــ هشدار می‌دهد: «فیلم و عكس‌های خانوادگی را در موبایل‌تان ذخیره نكنید و اگر در وضعیت بحران قرار گرفتید و از شما سرقت كردند در وهله اول خونسردی‌تان را حفظ كنید و مشخصات سارقان را به خاطر بسپارید و بلافاصله موضوع را به پلیس گزارش بدهید.» كاظم قجاوند ــ آسیب‌شناس و استاد دانشگاه ــ نیز تاكید می‌كند: «نگهداری فیلم‌های خانوادگی در تلفن همراه می‌تواند به یك آسیب‌ جدی تبدیل شود. وقتی افراد تصاویر خصوصی را در موبایل نگه می‌دارند همیشه این دلهره وجود دارد كه ممكن است مورد سوءاستفاده قرار بگیرند.«

همان‌طور كه سارق كیف‌قاپ توضیح می‌دهد گاه ممكن است سوءاستفاده از تصاویر خصوصی در پی یك دزدی صورت بگیرد، اما در برخی موارد نیز این بزه زمانی رخ می‌دهد كه فرد موبایل خود را برای تعمیر در اختیار اشخاص غیرمطمئن قرار می‌دهد. در پرونده‌هایی شاهد بوده‌ایم تعمیركاران غیرمجاز وارد حریم خصوصی مشتریان خود شده‌اند. قجاوند توصیه می‌كند: «برای پیشگیری از چنین وقایعی باید به جوانان آموزش داد مقابل هر دوربینی با هر وضعیتی قرار نگیرند، اگر هم فیلم یا عكس خصوصی از آنها تهیه شد باید سریع آنها را به جای امن‌تر منتقل و اطلاعات را از موبایل‌ها پاك كنند. ضمن این كه شهروندان باید توجه داشته باشند وقتی تلفن همراه به تعمیر نیاز دارد تمام عكس‌ها و اطلاعات شخصی را پاك كنند تا توسط افراد سودجو مورد سوءاستفاده قرار نگیرد.«

دامنه این جرم فراتر از سرقت عكس‌ها و تصاویر است و در بعضی مواقع سودجویان در نقش‌های به ظاهر مورد وثوق ظاهر می‌شوند. علی‌اكبر، متهمی است كه چندی قبل به جرم انتشار تصاویر خصوصی شهروندان توسط پلیس ورامین بازداشت شد. او می‌گوید: «من یك آتلیه دایر كردم و به عنوان عكاس و فیلمبردار به مجالس خصوصی مردم مثل عروسی، جشن تولدها و ... می‌رفتم و چون شركت‌كنندگان در این مراسم به فیلمبردار اعتماد دارند می‌توانستم با خیال راحت تصویربرداری كنم. بعد با مونتاژ فیلم آن را به صاحب مجلس تحویل می‌دادم و ادعا می‌كردم تصاویر خام را پاك كرده‌ام، اما چندی بعد آن تصاویر را در سطح شهر منتشر می‌كردم.» یكی از شاكیان این متهم نیز ماجرا را این طور توضیح می‌دهد: «علی‌اكبر مغازه‌ای داشت كه آن را به آتلیه تبدیل كرده بود. من هیچ تحقیقی درباره این مرد انجام ندادم و فقط به صرف این كه او آتلیه داشت اعتماد و از وی دعوت كردم از جشن عروسی‌ام فیلمبرداری كند. موقع تحویل گرفتن فیلم چند بار به متهم تاكید كردم اصل تصاویر را از بین ببرد و او هم گفت تمام فایل‌ها را پاك كرده است، اما مدتی بعد از طریق یكی از آشنایان فهمیدم صحنه‌هایی از فیلم عروسی‌ام تكثیر شده است«.

چنین سوءاستفاده‌هایی اثرات مخرب و گاه غیرقابل جبران بر جای می‌گذارد به همین دلیل مسوولان توصیه می‌كنند پیش از به خدمت گرفتن فیلمبرداران درباره آنها تحقیقات لازم را انجام بدهند. سرهنگ قاسم‌آبادی ــ رئیس پلیس ورامین ــ می‌گوید: «مردم برای تصویربرداری از مجالس خصوصی‌شان حتما به آتلیه‌های رسمی و دارای مجوز قانونی مراجعه كنند چرا كه اطمینان كردن به هر فردی می‌تواند تبعات بدی در پی داشته باشد.«

شیوه دیگر مجرمان برای سوءاستفاده از اطلاعات خصوصی شهروندان دسترسی به بایگانی شركت‌های خصوصی است. به همین سبب پلیس توصیه می‌‌كند موسسات برای حفظ اطلاعات كارمندان خود تمام تدابیر ایمنی را به كار بگیرند. سردار محمدرضا علیپورــ رئیس پلیس امنیت عمومی تهران ــ اواخر سال گذشته از دستگیری 28 متهم خبر داد كه اطلاعات مربوط به 33‌نفر را با سوءاستفاده از بی‌توجهی مدیران شركت‌ها و مراكز به سرقت برده و در اینترنت قرار داده بودند. تبهكاران كه دست به چنین اقداماتی می‌زنند زهری مهلك را در سه عرصه شخصی، خانوادگی و اجتماعی وارد می‌كنند. آنها با سوءاستفاده‌ها‌، تهدیدها و اخاذی‌ها طعمه‌شان را در برابر آسیبی بزرگ قرار می‌دهند و آنها را از نظر روحی و روانی دچار اختلال می‌كنند و تبعات این جرم ممكن است تا پایان عمر با بزه دیده، همراه باشد. از سویی امنیت روانی خانواده‌ها نیز به مخاطره می‌افتد و امنیت اخلاقی جامعه در اثر شیوع این جرم با تهدید مواجه می‌شود. حبیب ارشادی ــ روان‌شناس ــ می‌گوید: «امنیت یكی از ضروری‌ترین نیازهای هر انسانی است طوری كه مزلو ــ روان‌شناس غربی ــ در هرم نیازها پس از احتیاجات فیزیولوژیكی مانند خوراك،‌ پوشاك و مسكن از امنیت نام برده است. از سوی دیگر اعتماد، یكی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های یك جامعه است. مجرمانی كه حریم‌های خصوصی را می‌شكنند امنیت روانی افراد را از بین می‌برند و اعتماد را نابود می‌كنند. به گونه‌ای كه فرد بزه دیده دیگر احساس آرامش نمی‌كند، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد، نسبت به دیگران با تردید می‌نگرد و این امر در فعالیت‌های اجتماعی‌شان سایه می‌اندازد.» وی می‌افزاید: «قربانیان اصلی این جرم زنان و دختران هستند. فرهنگ ما نسبت به حریم خصوصی توجهی ویژه دارد و زمانی كه دختری عكس خود را منتشر شده می‌بیند، حیثیت‌اش را از دست رفته می‌انگارد. این شخص ممكن است در خانواده نیز مورد تحقیر و توهین قرار بگیرد و طبیعی است زندگی‌اش از مدار اصلی خارج و لطمات روانی زیادی به او وارد می‌شود. حتی گاه ممكن است قربانی یا خانواده او درصدد انتقام‌جویی بربیایند. مدتی قبل خبری در صفحات حوادث چاپ شد كه مربوط به یكی از شهرستان‌های كوچك بود. در آن پرونده مردی بعد از این كه از انتشار عكس‌های یكی از اعضای خانواده‌اش مطلع شد دست به آدم‌كشی زد. بنابراین تبعات این جرم بسیار گسترده است و خود شهروندان بویژه دختران جوان باید با احتیاط مانع وقوع چنین بزه‌هایی شوند.«

ضرورت تاكید بر لزوم احتیاط دختران جوان زمانی بیشتر احساس می‌شود كه با مرور پرونده‌های مرتبط با ورود به حریم‌های خصوصی در می‌یابیم در بسیاری از موارد این خود قربانیان هستند كه با رفتارهای پرخطر زمینه را برای انجام جرم فراهم می‌كنند. شادی ــ یكی از دختران بزه دیده ــ می‌گوید: «در چت‌روم با پسری به اسم كاوه آشنا شدم. او بعد از چند جلسه گفتگو عكس‌هایم را خواست و چون خودش هم چند عكس برایم ارسال كرد من مخالفتی نكردم. بعد از مدتی خانواده‌ام از ارتباط اینترنتی من و كاوه باخبر شدند و من تحت فشار آنها به این دوستی پایان دادم. مدتی گذشت تا این كه یكی از دوستانم گفت عكس من و اعضای خانواده‌ام را در یك سایت دیده است. اول باور نكردم ولی وقتی به آن سایت وارد شدم دیدم حرف دوستم صحیح است و كاوه همان عكس‌هایی را كه از من گرفته بود منتشر كرده است.«

اخاذی، انتقام‌گیری، هتك حیثیت و تفریح غیراخلاقی از جمله انگیزه‌های رایجی است كه این دسته از مجرمان دنبال می‌كنند. سرهنگ عباسعلی محمدیان، رئیس پلیس آگاهی تهران كه شاهد پرونده‌های زیادی از این دست بوده است تاكید می‌كند: «دختران جوان هنگام آشنایی با مردان غریبه به هیچ‌وجه نباید عكس‌های خصوصی خود و خانواده‌شان را در اختیار آنها قرار بدهند و اگر عكسی یا فیلمی از آنها به سرقت رفت باید حتی پلیس را مطلع كنند تا از هرگونه سوءاستفاده به انگیزه اخاذی یا انتقام‌گیری جلوگیری شود«.

یكی از ابزارهای اصلی این‌گونه مجرمان اینترنت است. برخی از آنها اطلاعات مورد نظرشان را از طریق اینترنت به دست می‌آورند و گروهی از این امكان برای تكثیر فیلم‌ها و عكس‌ها استفاده می‌كنند. سرهنگ مهرداد امیدی ــ معاون مبارزه با جرایم رایانه‌ای پلیس آگاهی ناجا ــ آمار می‌دهد: «26 درصد جرایم رایانه‌ای مربوط به هتك حیثیت و نشر اكاذیب و 29 درصد نیز مربوط به موضوعاتی مثل اخاذی و تهدید است.«

یكی از راه‌هایی كه تبهكاران برای به دست آوردن عكس‌های خصوصی مردم آزمایش می‌كنند دوستی‌های اینترنتی و پرسه زدن در چت روم‌ها است.

شیوه دیگر آنان ارسال ایمیل‌هایی با محتوای وسوسه‌ برانگیز است. ادعای این كه شما برنده جایزه شده‌اید و فقط باید مشخصات و عكس‌هایتان را ارسال كنید تا جایزه را تحویل بگیرید یكی از این حقه‌ها است و متاسفانه علی‌رغم هشدارهای متعدد، هنوز برخی كاربران با دیدن چنین پیغام‌هایی تحریك می‌شوند و اطلاعات درخواستی را به فردی كه هیچ شناختی از او ندارند و حتی نمی‌دانند در كدام كشور زندگی می‌كند ارائه می‌دهند و زمینه را برای سوءاستفاده‌های بعدی فراهم می‌كنند. در این بین برخی دختران تصور می‌كنند چون عكسی كه می‌فرستند مشكلی ندارد قابلیت استفاده در موارد غیر اخلاقی را ندارد حال آن كه در مواردی دیده شده مجرمان با استفاده از نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ این عكس‌ها را با تصاویر مستهجن مونتاژ میكنند و نقشه خود را پیش می‌برند. درخصوص سوءاستفاده از اطلاعات ذخیره شده در تلفن‌های همراه نیز شگردهای متفاوتی وجود دارد. علاوه بر سارقان و تعمیركاران غیرمجاز، برخی مجرمان هستند كه از دانش خود در جهت خلاف استفاده میكنند. آنها می‌توانند از طریق پیامك اطلاعات موجود در موبایل‌ها را به سرقت ببرند به همین خاطر است كه شركت ایمن ارتباطات توانست به شهروندان هشدار دهد و تاكید كرده است مراقب پیامك‌ها باشید.

جرایمی كه امنیت اخلاقی شهروندان را تهدید می‌كند از منظر دیگری نیز قابل تامل است، این كه مجرمان چه افرادی هستند و از چه ویژگی‌های شخصیتی برخوردارند. ارشادی می‌گوید: «مجرمانی كه چنین اعمالی را انجام می‌دهند نمی‌توان در یك دسته و گروه جای داد. به عنوان مثال اگر در خصوص جرم‌‌های عادی بین بالا بودن سطح تحصیلات و ثروت با احتمال وقوع جرم رابطه معكوس وجود دارد درباره چنین جرایمی نمی‌توان این طور تقسیم‌بندی كرد. گروهی از این مجرمان كه از ابزار رایج و معمولی استفاده می‌كنند ممكن است از تحصیلات بالایی برخوردار نباشند اما فردی كه با شیوه‌های پیشرفته اطلاعات شخصی دیگران را سرقت و در اینترنت منتشر می‌كند قطعا دانش زیادی دارد و از نظر مالی نیز در سطحی هست كه بتواند به تكنولوژی‌های روز دسترسی داشته باشد اما ‌آنچه مسلم است اگر هدف مجرمان از چنین كارهایی انتقام‌جویی باشد آنها از نظر روانی از مشكلاتی رنج می‌برند و مهم‌ترین اشكال نرسیدن آنها به بلوغ عاطفی است اما اگر با هدف اخاذی مرتكب چنین رفتاری شوند احتمالا از نظر مالی مشكلاتی دارند. البته گاه ممكن است گروهی با هدف ضربه زدن به سلامت اخلاقی جامعه این نوع اعمال را پیشه كنند كه این موضوع بحثی جداگانه و مستقل است.«

این روان‌شناس ادامه می‌دهد: «به هر حال این بزه، جرمی است كه به رده سنی نوجوانان و جوانان تعلق دارد و كمتر دیده می‌شود فردی در میانسالی مرتكب چنین خطاهایی شود به همین سبب نقش خانواده‌ها در این بین بسیار پررنگ است. اگر والدین كنترل و نظارت كافی و لازم را روی فرزندان خود داشته باشند، به‌ آنها اجازه حضور در هر جمع و مهمانی ندهند، مراقب نحوه استفاده آنها از كامپیوتر باشند و‌ آموزش بدهند تلفن همراه یا وسایلی مانند آن برای فخرفروشی نیست و ضرورتی ندارد عكس‌ها و فیلم‌های محرمانه را در آن ذخیره كنند جوانان هرگز نه مورد جرم قرار می‌گیرند و نه به سمت ارتكاب آن می‌روند.«