كتابهای «جلال‌آل احمد» كه امروز 85 ساله می‌شود، با گذشت حدود 40 سال از درگذشت نویسنده‌شان، هنوز برای ناشران پرسود و برای خوانندگان پرمایه است.
امروز، دوم آذرماه، مصادف با هشتاد و پنجمین سالروز تولد یكی از مطرح‌ترین نویسندگان امروز ایران، جلال‌الدین سادات آل‌احمد، معرف به جلال آل‌احمد است.
* نگاهی به زندگی جلال آل‌احمد
جلال در سال 1302 در محله سید نصرالدین از مجله‌های قدیمی شهر تهران در خانواده‌ای روحانی و اصالتا اهل طالقان به دنیا آمد.
كودكی وی در محیطی كاملا مذهبی گذشت. پدر جلال تمام سعی خود را بكار بست تا از او جانشینی برای خود پرورش دهد.
اما كوشش‌های پدر در تربیت مذهبی كودك به ناكامی انجامید و پس از پایان یافتن دوره تابستان جلال روانه بازار كار شد تا حداقل حرفه‌ای برای گذران زندگی خود بیاموزد.
جلال روزها به كارهایی چون ساعت‌سازی، سیم‌كشی برق، چرم فروشی و ... می‌پرداخت و شب‌ها دور از چشم پدر در كلاس‌های شبانه مدرسه «درالفنون» به تحصیل خود ادامه می‌داد.
دوران دبیرستان او نیز مصادف با جنگ دوم جهانی بود. در همین دوران پدر به دلیل حضور برادر بزرگ‌تر جلال در نجف، شرایط را برای اجرای خواست قلبی خود فراهم دید و بار دیگر فرزند جوان خود را روانه نجف كرد تا به تحصیل علوم حوزوی بپردازد. اما جلال بیش‌تر از دو ماه زندگی با برادر را تاب نیاورد و به ایران بازگشت.
پس از بازگشت از نجف در سال 1322 وارد دانشسرای عالی شد و در سال 1325 در رشته ادبیات فارغ‌التحصیل شد.
جلال در سال 1324 با چاپ داستان «زیارت» در مجله سخن به دنیای نویسندگی قدم گذاشت و در همان سال مجموعه داستانی به نام «دید و بازدید» را منتشر كرد.
وی در سال 1326، به عنوان آموزگار در وزارت فرهنگ مشغول به كار شد و در همین زمان تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی ادامه داد.
او در رسال 1327 در اتوبوس اصفهان به تهران با سیمین دانشور، داستان نویس و مترجم معاصر، آشنا شد و در سال 1329 با وی ازدواج كرد.
آل احمد در سال 1330 پیش از آنكه از رساله دكترای خود با عنوان «قصه هزار و یك شب» دفاع كند، تحصیلات دانشگاهی خود را نیمه كاره رها كرد.
در كتاب «خدمت و خیانت روشنفكران» جلال بی‌علاقگی خود را نسبت به دریافت درجه «دكترا» به كم سوادی برخی از استادان دانشگاه مربوط دانست.
جلال همچنین در دیدار با علی شریعتی از نیمه كاره رها كردن تحصیلات تكمیلی خود به عنوان «موهبت» یاد كرد.
این نویسنده و مترجم در 18 شهریور 1348 پس از سال‌ها قلم زدن در عرصه‌های مختلف نوشتاری در حالی كه در كلبه‌ای در جنگل‌های اسالم گیلان زندگی می‌كرد، دارفانی را وداع گفت.
كودكی وی در محیطی كاملا مذهبی گذشت. پدر جلال تمام سعی خود را بكار بست تا از او جانشینی برای خود پرورش دهد.
اما كوشش‌های پدر در تربیت مذهبی كودك به ناكامی انجامید و پس از پایان یافتن دوره تابستان جلال روانه بازار كار شد تا حداقل حرفه‌ای برای گذران زندگی خود بیاموزد.
جلال روزها به كارهایی چون ساعت‌سازی، سیم‌كشی برق، چرم فروشی و ... می‌پرداخت و شب‌ها دور از چشم پدر در كلاس‌های شبانه مدرسه «درالفنون» به تحصیل خود ادامه می‌داد.
دوران دبیرستان او نیز مصادف با جنگ دوم جهانی بود. در همین دوران پدر به دلیل حضور برادر بزرگ‌تر جلال در نجف، شرایط را برای اجرای خواست قلبی خود فراهم دید و بار دیگر فرزند جوان خود را روانه نجف كرد تا به تحصیل علوم حوزوی بپردازد. اما جلال بیش‌تر از دو ماه زندگی با برادر را تاب نیاورد و به ایران بازگشت.
پس از بازگشت از نجف در سال 1322 وارد دانشسرای عالی شد و در سال 1325 در رشته ادبیات فارغ‌التحصیل شد.
جلال در سال 1324 با چاپ داستان «زیارت» در مجله سخن به دنیای نویسندگی قدم گذاشت و در همان سال مجموعه داستانی به نام «دید و بازدید» را منتشر كرد.
وی در سال 1326، به عنوان آموزگار در وزارت فرهنگ مشغول به كار شد و در همین زمان تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی ادامه داد.
او در رسال 1327 در اتوبوس اصفهان به تهران با سیمین دانشور، داستان نویس و مترجم معاصر، آشنا شد و در سال 1329 با وی ازدواج كرد.
آل احمد در سال 1330 پیش از آنكه از رساله دكترای خود با عنوان «قصه هزار و یك شب» دفاع كند، تحصیلات دانشگاهی خود را نیمه كاره رها كرد.
در كتاب «خدمت و خیانت روشنفكران» جلال بی‌علاقگی خود را نسبت به دریافت درجه «دكترا» به كم سوادی برخی از استادان دانشگاه مربوط دانست.
جلال همچنین در دیدار با علی شریعتی از نیمه كاره رها كردن تحصیلات تكمیلی خود به عنوان «موهبت» یاد كرد.
این نویسنده و مترجم در 18 شهریور 1348 پس از سال‌ها قلم زدن در عرصه‌های مختلف نوشتاری در حالی كه در كلبه‌ای در جنگل‌های اسالم گیلان زندگی می‌كرد، دارفانی را وداع گفت.
* آثار آل‌احمد
آثار این ادیب و مترجم را می‌توان به داستان، سفرنامه، مقالات، ترجمه و نامه‌ها تقسیم كرد.
داستان:
مجموعه داستان «دید و بازدید» نخستین اثر ادبی آل‌احمد محسوب می‌شود كه در سال 1324 منتشر شد. این مجموعه، ابتدا 10 داستان كوتاه بود كه در چاپ هفتم آن دو داستان دیگر به آن افزوده شد.
جلال در این مجموعه با نثری طنزآلود به انتقال از مسائل اجتماعی پرداخت.
وی مجموعه داستان دیگری را با نام «از رنجی كه می‌بریم» در سال 1326 منتشر كرد. در این مجموعه 7 داستان كوتاه آمده بود و جلال در آن به شكست احزاب در اجتماع آن روز ایران، اشاراتی كرده بود.
«سه تار» مجموعه داستان دیگری از این نویسنده ایرانی است كه در سال 1327 منتشر شد. در این مجموعه سیزده داستان كوتاه آمده است. فضای این داستان‌ها لبریز از شكست و ناكامی‌های قشرهای فرودست جامعه است.
سال 1331، سال انتشار مجموعه نه داستان كوتاه به نام «زن زیادی» است. جلال در این كتاب كه حاوی یك مقدمه نیز هست، به تصویر شخصیت زنان قشرهای مختلف پرداخته است.
جلال در «سرگذشت كندوها» كه نخستین داستان نسبتا بلند او بود، به قضیه نفت و شكست مبارزات سیاسی سال‌های 29 تا 31 پرداخت. او در این كتاب به سبك قصه‌های سنتی ایران، با «یكی بود یكی نبود» داستان خود را آغاز می‌كند.
«مدیر مدرسه» داستان نسبتا بلندی از جلال آل احمد است كه در سال 1337 منتشر شد.
این داستان به نوعی بیان خاطرات فرهنگی آل‌احمد است. خود او در مورد این كتاب گفته است: «حاصل اندیشههای خصوصی و برداشت‌های سریع عاطفی از حوزه بسیار كوچك اما بسیار موثر فرهنگ و مدرسه».
جلال در این كتاب به روابط افراد یك مدرسه با هم و روابط مدرسه با جامعه پرداخته است.
سال 1340 جلال داستان بلند تاریخی «نون والقلم» را به نگارش در آورد. عنوان این كتاب اشاره به سوره 68 قرآن است.
نویسنده در این داستان به سنت قصه‌گویی شرقی، دلایل شكست نهضت‌های سیاسی آن دوران را در لفافه یك دوران تاریخی، مورد ارزیابی و نقد قرار داده‌است.
حوادث داستان «نون والقلم» مربوط به اوایل حكومت صفویان است و زبان آن به اقتضای زمان آن نسبتا كهنه است.
«نفرین زمین»رمان دیگری از جلال است كه در سال 1346 منتشر شد. رمانی روستایی كه بازتابی از جریان‌های مربوط به اصلاحات ارضی در آن بیان شده است.
«پنج داستان» جلال در سال 1350 یعنی دو سال پس از مرگ او منتشر شد.
اثر داستانی دیگر جلال، مجموعه شش قصه كوتاه قدیمی از «طوطی نامه» بود كه با تحریری نو در سال 1351 منتشر شد.
آل احمد این قصه‌ها را با همكاری سیمین دانشور در زمانی كه مشغول تدوین پایان نامه دكترای خود بود، یافته بود.
آخرین اثر داستانی آل احمد رمان كوتاه «سنگی بر گوری» است كه موضوع آن فرزند نداشتن وی است.
این داستان برای نخستین بار 12 سال پس از مرگ وی در سال 1360 منتشر شد.
مجموعه داستان «دید و بازدید» نخستین اثر ادبی آل‌احمد محسوب می‌شود كه در سال 1324 منتشر شد. این مجموعه، ابتدا 10 داستان كوتاه بود كه در چاپ هفتم آن دو داستان دیگر به آن افزوده شد.
جلال در این مجموعه با نثری طنزآلود به انتقال از مسائل اجتماعی پرداخت.
وی مجموعه داستان دیگری را با نام «از رنجی كه می‌بریم» در سال 1326 منتشر كرد. در این مجموعه 7 داستان كوتاه آمده بود و جلال در آن به شكست احزاب در اجتماع آن روز ایران، اشاراتی كرده بود.
«سه تار» مجموعه داستان دیگری از این نویسنده ایرانی است كه در سال 1327 منتشر شد. در این مجموعه سیزده داستان كوتاه آمده است. فضای این داستان‌ها لبریز از شكست و ناكامی‌های قشرهای فرودست جامعه است.
سال 1331، سال انتشار مجموعه نه داستان كوتاه به نام «زن زیادی» است. جلال در این كتاب كه حاوی یك مقدمه نیز هست، به تصویر شخصیت زنان قشرهای مختلف پرداخته است.
جلال در «سرگذشت كندوها» كه نخستین داستان نسبتا بلند او بود، به قضیه نفت و شكست مبارزات سیاسی سال‌های 29 تا 31 پرداخت. او در این كتاب به سبك قصه‌های سنتی ایران، با «یكی بود یكی نبود» داستان خود را آغاز می‌كند.
«مدیر مدرسه» داستان نسبتا بلندی از جلال آل احمد است كه در سال 1337 منتشر شد.
این داستان به نوعی بیان خاطرات فرهنگی آل‌احمد است. خود او در مورد این كتاب گفته است: «حاصل اندیشههای خصوصی و برداشت‌های سریع عاطفی از حوزه بسیار كوچك اما بسیار موثر فرهنگ و مدرسه».
جلال در این كتاب به روابط افراد یك مدرسه با هم و روابط مدرسه با جامعه پرداخته است.
سال 1340 جلال داستان بلند تاریخی «نون والقلم» را به نگارش در آورد. عنوان این كتاب اشاره به سوره 68 قرآن است.
نویسنده در این داستان به سنت قصه‌گویی شرقی، دلایل شكست نهضت‌های سیاسی آن دوران را در لفافه یك دوران تاریخی، مورد ارزیابی و نقد قرار داده‌است.
حوادث داستان «نون والقلم» مربوط به اوایل حكومت صفویان است و زبان آن به اقتضای زمان آن نسبتا كهنه است.
«نفرین زمین»رمان دیگری از جلال است كه در سال 1346 منتشر شد. رمانی روستایی كه بازتابی از جریان‌های مربوط به اصلاحات ارضی در آن بیان شده است.
«پنج داستان» جلال در سال 1350 یعنی دو سال پس از مرگ او منتشر شد.
اثر داستانی دیگر جلال، مجموعه شش قصه كوتاه قدیمی از «طوطی نامه» بود كه با تحریری نو در سال 1351 منتشر شد.
آل احمد این قصه‌ها را با همكاری سیمین دانشور در زمانی كه مشغول تدوین پایان نامه دكترای خود بود، یافته بود.
آخرین اثر داستانی آل احمد رمان كوتاه «سنگی بر گوری» است كه موضوع آن فرزند نداشتن وی است.
این داستان برای نخستین بار 12 سال پس از مرگ وی در سال 1360 منتشر شد.
سفرنامه:
سفرنامه‌های جلال را می‌توان در این كتاب‌ها خلاصه كرد: اورازان (1333)، تات‌نشین‌های بلوك زهرا (1337)، جزیره خارك در یتیم خلیج فارس (1339)، خسی در میقات (1345)، سفر به ولایت عزرائیل (1363)، سفر روس (1369) سفر آمریكا و سفر اروپا كه هنوز منتشر نشده‌اند.
سفرنامه‌های جلال را می‌توان در این كتاب‌ها خلاصه كرد: اورازان (1333)، تات‌نشین‌های بلوك زهرا (1337)، جزیره خارك در یتیم خلیج فارس (1339)، خسی در میقات (1345)، سفر به ولایت عزرائیل (1363)، سفر روس (1369) سفر آمریكا و سفر اروپا كه هنوز منتشر نشده‌اند.
مقالات:
مقالات و كتابهای تحقیقی این نویسنده ایرانی از این قرار هستند: گزارش‌ها (1325)، حزب توده سر دو راه (1326)، هفت مقاله (1333)، سه مقاله دیگر (1341)، غرب زدگی (1341)، كارنامه سه ساله (1341)، ارزیابی شتابزده (1342)، گفتگوها (1346)، یك چاه و دو چاله (1356) و در خدمت و خیانت روشنفكران (1356).
مقالات و كتابهای تحقیقی این نویسنده ایرانی از این قرار هستند: گزارش‌ها (1325)، حزب توده سر دو راه (1326)، هفت مقاله (1333)، سه مقاله دیگر (1341)، غرب زدگی (1341)، كارنامه سه ساله (1341)، ارزیابی شتابزده (1342)، گفتگوها (1346)، یك چاه و دو چاله (1356) و در خدمت و خیانت روشنفكران (1356).
ترجمه:
آل احمد آثار مهمی را از آلبركامو، آندره ژید، ژان پل سارتر و داستایوفسكی ترجمه كرده است.
آثاری كه آل‌احمد آنها را به فارسی برگردانده است عبارتند از: «عزاداریهای نامشروع» (1322)، «محمد آخرالزمان» نوشته بل كازانوا (1326)، «قمارباز» اثر داستایوفسكی(1327)، «بیگانه» اثر آلبركامو به همراه علی اصغر خبره زاده (1328)، «سوء تفاهم» اثر كامو (1329)، «دستهای آلوده» اثر سارتر (1331)، «بازگشت از شوروی» اثر ژید (1333)، «مائده‌های زمینی» اثر ژید به همراه پرویز داریوش (1343)، «كرگدن» اثر یونسكو، (1345)، «عبور از خطـ» اثر یونگر به همراه محمود هومن (1346)، «تشنگی و گشنگی» اثر یونسكو (1351)، كه در حدود 50 صفحه از این آخرین كتاب را آل‌احمد ترجمه كرده بود كه مرگ باعث نشد آن را به پایان ببرد و پس از وی منوچهر هزارخانی بقیه كتاب را ترجمه كرد.
آل احمد آثار مهمی را از آلبركامو، آندره ژید، ژان پل سارتر و داستایوفسكی ترجمه كرده است.
آثاری كه آل‌احمد آنها را به فارسی برگردانده است عبارتند از: «عزاداریهای نامشروع» (1322)، «محمد آخرالزمان» نوشته بل كازانوا (1326)، «قمارباز» اثر داستایوفسكی(1327)، «بیگانه» اثر آلبركامو به همراه علی اصغر خبره زاده (1328)، «سوء تفاهم» اثر كامو (1329)، «دستهای آلوده» اثر سارتر (1331)، «بازگشت از شوروی» اثر ژید (1333)، «مائده‌های زمینی» اثر ژید به همراه پرویز داریوش (1343)، «كرگدن» اثر یونسكو، (1345)، «عبور از خطـ» اثر یونگر به همراه محمود هومن (1346)، «تشنگی و گشنگی» اثر یونسكو (1351)، كه در حدود 50 صفحه از این آخرین كتاب را آل‌احمد ترجمه كرده بود كه مرگ باعث نشد آن را به پایان ببرد و پس از وی منوچهر هزارخانی بقیه كتاب را ترجمه كرد.
نامه‌ها:
نامه‌های جلال در سال 1364 منتشر شد. این مجموعه حاوی نامه‌های او به دوستان دور و نزدیكش است.
نامه‌های جلال در سال 1364 منتشر شد. این مجموعه حاوی نامه‌های او به دوستان دور و نزدیكش است.
* معرفی برخی از آثار منتشر شده درباره جلال
1 - «غروب جلال»، نوشته سیمین دانشور است و دو بخش را شامل می‌شود: بخش اول «شوهرم جلال» كه درباره زندگی و اندیشههای آل احمد نوشته شده است و بخش دوم «غروب جلال» كه درباره روزهای پایانی زندگی آل احمد است و صحبت‌هایی درباره فوت او مطرح می‌شود
این كتاب در سال 1360 منتشر شد.
2 - «نقدی بر غربزدگی» نوشته داریوش آشوری.
3 - «چكامه زخم» مجموعه 47 شعر است كه برای آل احمد سروده شده‌است این مجموعه را علی بهداروند در سال 1372 منتشر كرد.
در این كتاب شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، م.آزاد و حسین منزوی آمده است.
4 - «عامیانه‌های جلال آل‌احمد»، نوشته محمدرضا دربیگی كه در سال 1377 منتشر شد.
5 - «یادنامه جلال آل‌احمد» مجموعه مقاله‌هایی از علی شریعتی، محمد علی جمالزاده، عبدالكریم سروش، آیت‌الله طالقانی و دیگر موافقان و مخالفان جلال آل‌احمد است كه درباره او نوشته شده‌اند. این كتاب را علی دهباشی در سال 1378 منتشر كرد.
6 - «خشت و شیشه» نوشته ناصر فتحی راسخ است كه درباره هنر معماری در آثار جلال بحث می‌كند. این كتاب در سال 1386 منتشر شد.
این كتاب در سال 1360 منتشر شد.
2 - «نقدی بر غربزدگی» نوشته داریوش آشوری.
3 - «چكامه زخم» مجموعه 47 شعر است كه برای آل احمد سروده شده‌است این مجموعه را علی بهداروند در سال 1372 منتشر كرد.
در این كتاب شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، م.آزاد و حسین منزوی آمده است.
4 - «عامیانه‌های جلال آل‌احمد»، نوشته محمدرضا دربیگی كه در سال 1377 منتشر شد.
5 - «یادنامه جلال آل‌احمد» مجموعه مقاله‌هایی از علی شریعتی، محمد علی جمالزاده، عبدالكریم سروش، آیت‌الله طالقانی و دیگر موافقان و مخالفان جلال آل‌احمد است كه درباره او نوشته شده‌اند. این كتاب را علی دهباشی در سال 1378 منتشر كرد.
6 - «خشت و شیشه» نوشته ناصر فتحی راسخ است كه درباره هنر معماری در آثار جلال بحث می‌كند. این كتاب در سال 1386 منتشر شد.
* وضعیت انتشار آثار جلال
آثار آل احمد را پیش از انقلاب نشر رواق كه مدیریت آن را جواد یاسینیان برعهده داشت منتشر كرد.
این ناشر پس از انقلاب با نام انتشارات فردوس فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه داد.
فرزند یاسینیان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از توافقی كه میان آل‌احمد و پدرش در انتشار آثار جلال صورت گرفته بود خبرداد و گفت: انتشار كتابهای آل‌احمد پس از انقلاب در نشر فردوس ادامه یافت.
وی پرفروش‌ترین آثار جلال را «سه تار»، «زن زیادی»، «مدیر مدرسه» و «غرب زدگی» دانست كه هر كدام به چاپ‌های نهم و دهم و دوازدهم رسیده است.
وی همچنین تصریح كرد كه هر یك از آثار پرفروش جلال در عرض یك‌سال تا یك‌سال و نیم، تجدید چاپ می‌شوند.
به گفته یاسینیان فرزند، نشر فردوس كتاب «غربزدگی» جلال را برای نخستین بار پس از انقلاب در سال 1360 منتشر كرد.
این كتاب قابل توجه‌ترین اثر جلال به حكایت آمار انتشار است.
وی در خصوص ناشران دیگری كه آثار جلال را منتشر می‌كنند، گفت: چند سالی است كه سی سال از مرگ جلال می‌گذرد و به لحاظ قانونی هر ناشری اجازه دارد آثار وی را همچون دیگر نویسندگان منتشر كند.
این ناشر پس از انقلاب با نام انتشارات فردوس فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه داد.
فرزند یاسینیان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از توافقی كه میان آل‌احمد و پدرش در انتشار آثار جلال صورت گرفته بود خبرداد و گفت: انتشار كتابهای آل‌احمد پس از انقلاب در نشر فردوس ادامه یافت.
وی پرفروش‌ترین آثار جلال را «سه تار»، «زن زیادی»، «مدیر مدرسه» و «غرب زدگی» دانست كه هر كدام به چاپ‌های نهم و دهم و دوازدهم رسیده است.
وی همچنین تصریح كرد كه هر یك از آثار پرفروش جلال در عرض یك‌سال تا یك‌سال و نیم، تجدید چاپ می‌شوند.
به گفته یاسینیان فرزند، نشر فردوس كتاب «غربزدگی» جلال را برای نخستین بار پس از انقلاب در سال 1360 منتشر كرد.
این كتاب قابل توجه‌ترین اثر جلال به حكایت آمار انتشار است.
وی در خصوص ناشران دیگری كه آثار جلال را منتشر می‌كنند، گفت: چند سالی است كه سی سال از مرگ جلال می‌گذرد و به لحاظ قانونی هر ناشری اجازه دارد آثار وی را همچون دیگر نویسندگان منتشر كند.
مطالب مرتبط:
داستان کوتاهی از جلال آل احمد
زندگی نامه جلال آل احمد از زبان خودش
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: خبرگزاری فارس