به بهانه فوت مهدیه الهی قمشه ای به خاطر ذات الریه
پس از فوت عباس کیارستمی، بهمن زرین‌پور و ملیحه نیکجومند، خبر فوت مهدیه الهی‌ قمشه‌ای نیز بسیاری را دچار بهت و غمزدگی کرد. او در سن 79 سالگی به دنبال عفونت ریه درگذشت

با علل، علایم، عوامل خطرساز، عوارض و علاج پنومونی آشنا شوید

پس از فوت عباس کیارستمی، بهمن زرین‌پور و ملیحه نیکجومند که از پیشکسوتان سینما و تلویزیون بودند، خبر فوت مهدیه الهی‌قمشه‌ای نیز بسیاری را دچار بهت و غمزدگی کرد. او که از محققان بنام ادبیات عرفانی بود، بعدازظهر شنبه 20 تیرماه در سن 79 سالگی به دنبال عفونت ریه درگذشت. ذات‌الریه، سینه‌پهلو یا پنومونی نوعی عفونت ریه است که می‌تواند براثر عوامل مختلف میکروبی، انگلی و ویروسی از جمله ویروس آنفلوانزا ایجاد شود. این بیماری می‌تواند با خطر مرگ‌ و میر نیز همراه باشد، به‌ خصوص اگر به‌ موقع درمان نشود و فرد مبتلا کودک یا سالمند باشد. این خبر بهانه‌ای شد تا به علل، علایم، راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری اختصاص دهیم.

ذات‌الریه یا پنومونی یا سینه‌پهلو، به عفونت در بافت ریه و حبابچه‌های آن گفته می‌شود. این عفونت می‌تواند بر اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. برای مثال ممکن است یک عامل ویروسی مانند سرماخوردگی از راه تنفس وارد بدن شود و حلق، گلو، سینوس‌ها و گوش‌ها را درگیر کند. اگر این عفونت تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است به ریه منتقل شود و آن را عفونی کند. اغلب موارد ذات‌الریه از همین راه ایجاد می‌شوند، اما عفونت ریه ممکن است مستقیما و بدون وجود علائم تنفسی فوقانی نیز ایجاد شود. در این وضعیت یک عامل بیماری‌زا وارد راه هوایی می‌شود و بدون اینکه لوزه‌ها، حلق و دستگاه تنفس فوقانی را درگیر کند، مستقیما به ریه منتقل می‌شود و آن را دچار عفونت می‌کند. گاهی هم عفونت از راه گردش خون به ریه می‌رسد و باعث بروز ذات‌الریه می‌شود. این بیماری می‌تواند همه گروه‌های سنی را درگیر کند، یعنی از نوزادان گرفته تا جوانان و افراد مسن می‌توانند دچار ذات‌الریه شوند، اما عوارض خطرناک و مرگ‌ومیر بر اثر آن در 2 سر طیف سنی یعنی نوزادان، کودکان و افراد مسن بیشتر دیده می‌شود.

 

3 عامل اصلی ذات‌الریه

باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها هر 3 می‌توانند باعث عفونت ریه شوند. یکی از مهم‌ترین باکتری‌ها در این زمینه «استرپتوکوک پنومونیه» یا همان «پنوموکوک» است. این باکتری می‌تواند باعث بروز موارد خطرناکی از ذات‌الریه شود. باسیل‌ها از دیگر باکتری‌هایی هستند که باعث بروز ذات‌الریه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف می‌شوند. از عوامل ویروسی شایع ذات‌الریه نیز می‌توان به آنفلوانزا اشاره کرد. درواقع، اگر آنفلوانزا به خوبی درمان نشود به ذات‌الریه تبدیل خواهدشد. ذات‌الریه یکی از دلایل عمده بستری شدن و مرگ‌ومیر بعد از ابتلا به آنفلوانزا محسوب می‌شود. عوامل قارچی هم بیشتر در افراد با سیستم ایمنی بسیار ضعیف از جمله افراد HIV مثبت و افرادی که از شیمی‌درمانی و داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند، باعث بروز ذات‌الریه می‌شود.

 

2 راه اصلی ابتلا به ذات‌الریه

عوامل بروز ذات‌الریه اغلب از راه تنفسی به بدن منتقل می‌شوند. برای مثال اگر فردی به ویروس آنفلوانزا یا باکتری پنوموکوک آلوده باشد، می‌تواند از راه تنفسی مانند سرفه و عطسه آن را به دیگران انتقال دهد. این عوامل نیز می‌توانند فرد را مستعد عفونت ریه کنند. البته گاهی هم عفونت از راه گردش خون وارد ریه می‌شود.

 

چه کسانی به آنتی‌بیوتیک نیاز دارند؟

برای درمان بیماران مبتلا به ذات‌الریه حتما باید آنتی‌بیوتیک تجویز شود. بیماران جوان و افراد با بنیه بدنی قوی را می‌توان به صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری درمان کرد. درواقع، اگر تب خیلی بالا نباشد و فرد تنگی‌نفس شدید و بیماری زمینه‌ای نداشته باشد، می‌تواند با آنتی‌بیوتیک خوراکی، مصرف مایعات فراوان و استراحت در منزل دوره درمان را طی کند، اما افراد مسن، کودکان، خانم‌های باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باید حتما بستری شوند و آنتی‌بیوتیک تزریقی دریافت کنند تا به بهبود نسبی برسند. بعد از آن هم می‌توانند دوره درمان را با مصرف آنتی‌بیوتیک خوراکی در منزل ادامه دهند. به طور کلی، دوره درمان این بیماری به بنیه شخص و نوع و شدت عفونت بستگی دارد. اگر سیستم ایمنی فرد قوی یا نسبتا قابل‌قبول باشد و علائم خفیف باشند، دوره درمان کوتاه‌تر و بین 1 هفته تا 10 روز است، اما اگر بدن ضعیف و عفونت شدید و پرعارضه باشد، این دوره ممکن است چند هفته طول بکشد.

 

طرز تشخیص بیماری

با مشاهده علائم ذکرشده در بالا، پزشک به ذات‌الریه شک می‌کند. در این وضعیت عکسبرداری از قفسه‌سینه بسیار موثر است. عفونت ریه به صورت کدری در عکس دیده می‌شود. از این راه می‌توان به وسعت عفونت نیز پی برد. آزمایش خون هم در تشخیص شدت ذات‌الریه و انتشار عفونت در جریان خون کمک‌کننده است. در افراد مبتلا به ذات‌الریه شدید اغلب تعداد گلبول‌های سفید بسیار بالا می‌رود و گاهی عفونت در کشت خون نیز گزارش می‌شود. معاینه با کمک گوشی پزشکی و شنیدن صداهای ریه هم مهم است. در زمان بروز ذات‌الریه صداهای ریه ممکن است کاهش پیدا کنند یا خس‌خس و خشونت صدا از ریه شنیده شود. گاهی اوقات نیز ریه به دنبال ذات‌الریه آب می‌آورد و در بعضی قسمت‌ها تغییر صدا پیدا می‌کند. اگر فرد دارای علائم ذات‌الریه شدید یا دچار بیماری زمینه‌ای باشد، باید حتما او را در بیمارستان بستری کرد.

 

علایم و نشانه‌های عفونت ریه

این بیماری اکثر اوقات با تب همراه است. البته در بعضی موارد ممکن است بدن فرد آنقدر ضعیف باشد که تب نکند بلکه برعکس دمای بدنش به زیر 35 درجه سانتی‌گراد برسد. این حالت که می‌تواند نشانه عفونت شدید باشد، هیپوترمی نام دارد و بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود، اما در اکثر موارد، ذات‌الریه با تب همراه است. این بیماران معمولا حین نفس کشیدن دچار درد یکطرفه یا دوطرفه قفسه‌سینه نیز می‌شوند. از دیگر علائم ذات‌الریه می‌توان به خس‌خس سینه و سرفه‌های شدید همراه با خلط‌های حجیم و رنگی (زرد، سبز، سیاه و چرکی) اشاره کرد. در بعضی موارد ذات‌الریه، خلط خونی یا خلط همراه با رگه‌های خون نیز دیده می‌شود. تنگی‌نفس و بالا رفتن تعداد تنفس هم از علائم مهم ذات‌الریه هستند. این علامت در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در صورت وقوع باید هرچه‌سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد. یکی دیگر از نشانه‌های ذات‌الریه، دیسترس تنفسی است. در این وضعیت عضلات بین‌دنده‌ای یا عضلاتی که در قسمت پایین شکم قرار دارند با تنفس داخل کشیده می‌شوند. افراد مسن ممکن است براثر ذات‌الریه دچار گیجی و کاهش سطح هوشیاری نیز بشوند.

 

سیگاری‌ها بیشتر در خطرند

افراد سیگاری در برابر ذات‌الریه آسیب‌پذیرتر هستند. البته به جز افراد سیگاری، کودکان و افراد مسن، مبتلایان به دیابت، آسم، بیماری‌های ریوی، سرطان، ایدز، نارسایی‌های مزمن کلیه و کبد، افراد تحت شیمی‌درمانی، مصرف‌کنندگان داروهای کورتونی و خانم‌های باردار نیز مستعد ابتلا به ذات‌الریه به دنبال سرماخوردگی و آنفلوانزا هستند. در کل، هر عاملی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شود، فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ذات‌الریه شدید قرار می‌دهد.

 

پیشگیری از ذات‌الریه

یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ابتلا به ذات‌الریه و سایر بیماری‌های تنفسی واگیردار، رعایت بهداشت عمومی ‌است. برای این منظور بیماران باید هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان خود را بگیرند و سیر درمان را پیگیری کنند. افراد سالم نیز باید از تماس با بیماران بپرهیزند. برای پیشگیری از ابتلا به برخی ذات‌الریه‌ها می‌توان از واکسن هم استفاده کرد. واکسن آنفلوانزا یکی از این واکسن‌هاست که باید هر سال اوایل فصل پاییز برای افراد مستعد و مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌‌ای تزریق شود. واکسن دیگری هم در این زمینه وجود دارد که از بروز ذات‌الریه بر اثر باکتری پنوموکوک جلوگیری می‌کند. این واکسن در ایران موجود است و 2 نوع دارد و بیشتر برای افراد با سیستم ایمنی ضعیف تزریق می‌شود؛ از جمله افراد مسن، افرادی که طحال‌شان را برداشته‌اند و افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند. واکسن پنوموکوک مثل واکسن آنفلوانزا به تکرار سالانه نیاز ندارد اما در برخی موارد باید تزریق آن را بعد از 5 سال تکرار کرد.

دکتر طاهره سوری
متخصص بیماری‌های عفونی
استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران



گردآوری:گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع:salamat.ir