ویروس تبخال: نحوه انتقال، علایم و روش های درمان
بسیاری از افراد دچار تبخال می‌شوند و حتی نمی‌دانند چطور گرفتار این بیماری ویروسی شده‌اند و چطور می‌توانند از عود مرتب آن پیشگیری کنند. این افراد همیشه شاکی‌اند که وقتی به کوه یا ساحل دریا می‌روند تبخالشان عود می‌کند یا کافی است خواب بدی ببینند تا ضایعات کنار لبشان ظاهر شود. در این مقاله با معرفی ویروس تبخال و نحوه انتقال و عملکرد آن سعی کرده‌ایم اطلاعاتی در اختیار افراد مبتلا و اشخاصی که در معرض آن هستند قرار دهیم تا با روش‌های درمان و پیشگیری از ابتلا یا عود مجدد آن آشنا شوند.
تبخال عفونتی است که به واسطه ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 و 2 یا HSV1 و 2 HSV به‌وجود می‌آید. این ویروس‌ها تفاوت‌هایی با هم دارند. ویروس HSV1 معمولا عامل تبخال دهانی است. ضایعات تبخال ناحیه تناسلی معمولا توسط ویروس نوع 2 ایجاد می‌شوند. 5-3 روز بعد از مواجهه فرد با ویروس تبخال، از طریق ترشحات بزاقی فرد آلوده یا رابطه جنسی با فرد حامل ویروس، یک حمله اولیه ایجاد می‌شود. بعد از فروکش کردن علائم، ویروس با ورود به سلول‌های عصبی و رسیدن به ریشه‌های پشتی نخاعی به صورت نهفته باقی می‌ماند و مجدد تحت‌تاثیر برخی عوامل فعال می‌شود و حملات ثانویه را ایجاد می‌کند.
عفونت اولیه شدیدتر است. علائم بالینی مثل تب و لرز یا ناخوشی بیشتری دارد. ضایعات نوع اولیه نیز وسیع‌تر و پراکنده‌ترند و زمان بیشتری طول می‌کشد تا برطرف شوند و احتمال انتقال عفونت به اطرافیان بیشتر است. عفونت ثانویه چه دهانی و چه ناحیه تناسلی محدودتر، با علائم عمومی و ضایعات کمتر و موضعی‌تر است و مدت بهبود کوتاه‌تری دارد.
علایم تبخال
بسیاری از عفونتهای تبخالی بدون علامت بروز می‌کند و طی فازهای بدون علامت فرد ممکن است باعث انتقال ویروس به بقیه افراد شود. عفونت بدون علامت هرپس بسیار شایع است اما در صورتی که تبخال با علائم همراه باشد، ابتدا فرد دچار تب، بی‌اشتهایی، تورم غدد لنفاوی و دردناک شدن آنها و سوزش، درد و تحریک‌پذیری موضعی پوست می‌شود و در نهایت روی آن ناحیه، ضایعات برجسته که آبدار و نهایتا چرکی می‌شوند، بروز می‌کند. به‌تدریج وسط ضایعه فرو می‌رود و بعد زخم و روی آن بسته می‌شود. به‌تدریج پوسته‌ها می‌ریزد و ضایعه خوب می‌شود.
انواع تبخال
عفونت تبخال در کودکان می‌تواند به شکل التهاب لثه و بافت‌های نرم یا در بالغان جوان به شکل گلودرد خود را نشان دهد. کنار تبخال ممکن است ضایعات دیگری هم بروز کند. ممکن است کودکی که به تبخال دهانی مبتلاست با مکیدن انگشت، ویروس را به نوک انگشتان منتقل کند یا یک دندان‌پزشک با معاینه بیمار مبتلا به تبخال دچار تبخال انتهای انگشتان شود. افرادی که ورزش‌هایی با تماس پوستی انجام می‌دهند مثل کشتی‌گیرها هم ممکن است دچار هرپس شوند. اگر یکی از کشتی‌گیران هرپس پوستی یا مخاطی داشته باشد با تماس پوست دیگری به آن فرد دچار ضایعات هرپسی متعدد مخصوصا در ناحیه بالاتنه می‌شود. هرپس فولیکولم نوع دیگری از تبخال است. فرد مبتلا به هرپس می‌تواند با تراشیدن مو، ویروس را به فولیکول مو منتقل کند و باعث پراکنده شدن ضایعات روی صورت شود. در افراد مبتلا به اگزما که برای اولین بار دچار هرپس می‌شوند هم شاهد عفونت هرپس به شکل پراکنده روی پوست مبتلا به اگزما هستیم. عفونت هرپس حتی می‌تواند چشم را هم درگیر کند. معمولا درگیری یک‌طرفه است اما در افرادی که اگزما دارند عفونت دوطرفه است و با معاینه چشم‌پزشکی می‌توان زخم‌هایی را روی قرنیه مشاهده کرد که عوارض ناخوشایندی در بینایی دارد. ویروس هرپس می‌تواند درگیری‌های مغزی هم ایجاد کند.
عود تبخال
عود بیماری به محل درگیری و نوع ویروس بستگی دارد. احتمال عود ضایعات تناسلی بیش از دهانی است و معمولا در صورتی که تبخال دهانی به واسطه ویروس نوع 1 و ژنیتال (تناسلی) به واسطه ویروس نوع 2 به وجود آمده باشد، احتمال عود آن بسیار بیشتر از زمانی است که مثلا ضایعه‌های تناسلی به واسطه ویروس نوع 1 بروز کرده باشند. بعد از بهبود عفونت اولیه، ویروس در ریشه‌های عصبی نهفته می‌شود. گاهی ویروس خود به خود فعال می‌شود اما معمولا برخی عوامل از جمله استرس‌های روانی، مواجهه با اشعه UV آفتاب، تب، لیزر، میکرودرم ابریژن، نقص سیستم ایمنی، آسیب موضعی بافتی و... روند فعال شدن ویروس را آسان می‌کند. درضمن ابتلای یک ناحیه از پوست یا مخاط باعث ایمنی سایر نقاط نمی‌شود.
آیا جای ضایعات تبخال باقی می‌ماند؟
اگر ضایعات تبخال دستکاری نشود یا عفونت نکند، بدون به جا گذاشتن جوشگاه رفع می‌شود اما ممکن است پوست محل درگیر دچار تیرگی شود. در افرادی که سابقه تبخال دارند، انجام اقدامات پیشگیرانه برای کاهش احتمال عود تبخال الزامی است. این اقدامات شامل استفاده از کرم مرطوب‌کننده SPF دار برای لب است. این کرم‌ها به دلیل خاصیت مرطوب‌کنندگی سد دفاعی پوست و مخاط را افزایش می‌دهند و به دلیل ضدآفتابی که دارند، عوارض اشعه فرابنفش نور خورشید را خنثی می‌کنند. افرادی که خلبان هستند یا به کوهنوردی می‌روند، حتی می‌توانند روی لب از کرم اکسیددوزنگ استفاده کنند و حتی از این کرم به نواحی مختلف پوست صورت بزنند. در عین حال، افراد آلوده به ویروس باید استرس خود را کنترل کنند و اگر ضعف سیستم ایمنی دارند، آن را درمان کنند.
درمان تبخال چیست؟
عفونت همیشه در بدن فرد مبتلا به تبخال باقی می‌ماند. در برخی افراد با افزایش سن تعداد دفعات عود تبخال کم می‌شود اما در برخی افراد برعکس این موضوع صادق است. برخلاف تصور عمومی استفاده از کرم آسیکلوویر در مورد عفونت تبخال چندان موثر نیست. کرم آسیکلوویر 5 درصد تنها برای ضایعات جلدی مخاطی محدود در افرادی که نقص ایمنی دارند استفاده می‌شود. کرم پرسیکلوویر 1 درصد برای افرادی که سیستم ایمنی عادی دارند مناسب است. باید به مدت 4 روز هر 2 ساعت یکبار کرم را استفاده کرد. داروهای خوراکی برای هرپس باید در 24 ساعت اول تجویز شوند. قرص‌های آسیکلوویر 400 میلی‌گرمی به مدت 10 روز باید استفاده شوند. اگر بیمار تب، خارش موضعی و... داشته باشد داروهای مرتبط تجویز می‌شود. در افرادی که نقص ایمنی دارند یا عفونتهای شدید در آنها بروز کرده به آسیکلوویر‌های وریدی نیاز است. در افرادی که نقص ایمنی دارند، از داروهای کورتون با دوز بالا استفاده می‌کنند یا به سرطان خون یا ایدز مبتلا هستند، عفونت هرپس تبخال‌های پراکنده و طولانی‌مدت ایجاد می‌کند و این افراد معمولا به درمان‌های بیشتر نیاز دارند. امروزه نمونه‌هایی از ویروس مقاوم هرپس در افراد مبتلا به ایدز شایع است. افرادی که بیش از 6 مورد حمله تبخال در سال دارند، تحت‌درمان با سرکوب‌کننده طولانی‌مدت قرار می‌گیرند. این درمان یک ساله است و معمولا فرد یک سال روزی 2 قرص 400 میلی‌گرم آسیکلوویر مصرف می‌کند. درمان با آسیکلوویر که باید بین 24 تا 48 ساعت اولیه تجویز شود، هم درصد انتقال ویروس به اطرافیان را کم می‌کند، هم علائم را تسکین می‌دهد. آسیکلوویر برای عفونتهای اولیه به مدت 10 روز تجویز می‌شود اما برای انواع ثانویه آسیکلوویر 400 میلی‌گرمی به مدت 5 روز کافی است.
دکتر محمدرضا قاسمی، متخصص پوست و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران
گردآوری : گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health
منبع : salamat.ir