آنهایی كه در سال 2011 با دنیای سینما وداع كردند

سال 2011 میلادی درحالی به آخرین روزهای خود نزدیك می‌شود كه دنیای سینما در این سال شاهد مرگ برخی از چهره‌های سرشناس از جمع بازیگران، كارگردانان و فیلم‌نامه‌نویسان بود كه البته در مقایسه با سال گذشته، بزرگان كمتری با دنیای هنر هفتم خداحافظی كردند.
مرگ سینماگران سرشناس و پرطرفدار كه برای جایگزینی آنها شاید به سال‌ها زمان نیاز باشد، هرساله هالیوود و دنیای سینما را دچار چالش‌های جدی می‌كند كه در این بین كشف استعدادهای نوظهور می‌تواند تا حدودی مرهمی بر فقدان بزرگان باشد.
در زیر نگاهی به چهره‌های سرشناس سینمای جهان می‌اندازیم كه در سال جاری میلادی (2011) دار فانی را وداع گفتند:

«پیت پوستل توایت» (2 ژانویه)
این بازیگر انگلیسی كه استیون اسپیلبرگ وی را بهترین بازیگر دنیای سینما می‌دانست، پس از سال‌ها مبارزه با سرطان در سن 64 سالگی درگذشت. وی از بازیگران توانمند سینمای انگلیس و هالیوود بود كه در سال 1994 برای فیلم «به نام پدر» نامزد جایزه اسكار بهترین بازیگر نقش مكمل مرد شد. آخرین نقش‌آفرینی او در فیلم «تلقین» به كارگردانی كریستوفر نولان بود. وی كه در فیلم «پارك ژوراسیك» اسپیلبرگ نقش‌آفرینی داشت، در سال 2004 به پاس خدمت به فرهنگ انگلستان نشان «افسر امپراتوری بریتانیا» را دریافت كرد.

«الیزابت تیلور» (23 مارس)
بازیگر پیشكسوت سینمای هالیوود و برنده‌ دو جایزه‌ اسكار در سن 79 سالگی درگذشت. وی بازیگر فیلم‌هایی چون «گربه روی شیروانی داغ» و «بعضی‌ها داغشو دوست دارند» بود كه در طول حیات‌اش با حضور در یك بنیاد خیریه بالغ بر25 میلیون دلار برای كمك به بیماران آلوده به ایدز جمع‌آوری كرد. «الیزابت تیلور» از مشهورترین بازیگران انگلیسی‌الاصل سینمای هالیوود بود كه در بسیاری از ماندگارترین فیلم‌های كلاسیك سینمای آمریكا كه بعدها به دوران طلایی هالیوود مشهور شد ایفای نقش داشت.

** «سیدنی لومت» (9 آوریل)
كارگردان سرشناس سینمای آمریكا و خالق آثار معروفی چون «12 مرد خشمگین» و «بعدازظهر سگی» در سن 86 سالگی درگذشت. وی كه بیش از پنج دهه در عرصه هالیوود حضور فعالی داشت، پنج‌بار نامزد جایزه اسكار شد، اما هرگز موفق به كسب این عنوان معتبر نشد. هرچند در سال 2005 آكادمی اسكار جایزه یك عمر دستاورد سینمایی را به او اعطا كرد.
سیدنی لومت در سال 1957 برای اولین فیلم بلند خود با نام «12 مرد خشمگین» نامزد جایزه اسكار بهترین كارگردانی شد و پس از آن با فیلم‌های «بعدازظهر سگی»، «شبکه» و «حکم دادگاه» باردیگر نامزد اسکار بهترین کارگردانی شد و برای فیلم «شاهزاده شهر» نیز نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی شد. «سفر روز طولانی به شب»، «تپه»، «سمسار»، «نوارهای آندرسن»، «سرپیکو»، «جنایت در قطار سریع‌السیر شرق»، «اسب»، «قدرت» و آخرین فیلم‌اش «پیش از آنکه شیطان بداند مرده‌ای» از آثار برجسته كارنامه سینمایی لومت هستند.
لومت نیز مانند «وودی آلن» و «مارتین اسکورسیزی» علاقه فراوانی به ساخت آثارش در خیابان‌های نیویورك داشت و در بیشتر فیلم‌هایش این احساس به چشم می‌خورد. سیدنی لومت توانایی خاصی در بازی گرفتن از بازیگران سرشناس داشت و هنرپیشه‌های معروفی چون «کاترین هپ‌بورن»، «مارلون براندو» و «هنری فوندا» برای فیلم‌های او نامزد و برنده جایزه اسكار شدند.
اولین فیلم بلند لومت درام دادگاهی «12 مرد خشمگین» بود که سال 1957 ساخته شد. این فیلم با بازی «هنری فوندا» اولین نامزدی اسکار بهترین کارگردانی را برای او به‌همراه داشت. این فیلم در بخش بهترین فیلم و فیلم‌نامه اقتباسی هم نامزد اسکار شد. وی در سال 1960 در فیلم «فراری» که اقتباسی از نمایش‌نامه تنسی ویلیامز بود با «مارلون براندو» همكاری کرد و پس از آن در سال 1962 «سفر روز طولانی به شب» با بازی «هپ‌بورن» را كه بازهم یك اثر اقتباسی از یک نمایش‌نامه بود را ساخت.
فیلم‌های لومت در دهه 60 بیشتر رنگ‌وبوی سیاسی داشتند؛ ازجمله «تپه» با موضوع جنگ جهانی دوم، «Fail-Safe» با بازی «هنری فوندا» و «سمسار». فیلم «سرپیکو» با بازی «آل پاچینو» كه در آن افسر اداره پلیس نیویورک برابر فساد نیروی پلیس می‌ایستد یکی از آثار برجسته كارنامه سیدنی لومت است. این فیلم نامزدی جایزه اسکار را برای آل پاچینو به‌همراه آورد.
او در سال 1975 باردیگر با آل پاچینو همکاری کرد و این بار در فیلم «بعدازظهر سگی» كه براساس داستان واقعی از یک سرقت نافرجام بانک ساخته شد. این فیلم برنده جایزه اسکار بهترین فیلم‌نامه شد و در پنج بخش دیگر هم نامزد بود. فیلم بعدی لومت، «شبکه» بود که از کمدی‌های موفق او محسوب می‌شد و برنده چهار جایزه اسکار شد و شش نامزدی دیگر را هم به‌دست آورد. لومت در سال 1978 فیلم «جادوگر» را با بازی مایکل جکسون براسا نمایش‌نامه‌ای موزیکال ساخت. او سال 1981 فیلم پلیسی «شاهزاده شهر» را مقابل دوربین برد. لومت در سال 1983 با فیلم «حکم دادگاه» و نقش‌آفرینی «پل نیومن» نامزد پنج جایزه اسکار شد.
«شب منهتن» دیگر فیلم لومت با موضوع فساد پلیس بود كه چندان موفق نبود. او سال 2007 در سن 83 سالگی درام «پیش از آنکه شیطان بداند مرده‌ای» را با بازی «فیلیپ سیمور هافمن» ساخت كه بسیار مورد استقبال منتقدین قرار گرفت. سیدنی لومت در سال 1957 جایزه خرس طلای جشنواره برلین را برای «12 مرد خشمگین» گرفت و در سال 1977 جایزه بهرتین كارگردانی گلدن گلوب را برای شبكه به‌دست آورد.

** «گونار فیچر» (11 ژوئن)
فیلم‌بردار سرشناس سینمای سوئد كه برخی از آثار ماندگار «اینگمار برگمن» را به تصویر كشید، در سن 100 سالگی درگذشت. وی كه مدیر فیلم‌برداری برخی از آثار كلاسیك اینگمار برگمن ازجمله «مهر هفتم» و «توت فرنگی‌های وحشی» بود، فارغ‌التحصیل دانشكده هنر كپنهاگ بود كه بعدها به‌عنوان نویسنده آثار كودك به فعالیت پرداخت. وی برای اولین‌بار در سال 1948 با فیلم «بندر شلوغ» به‌عنوان فیلم‌بردار با برگمن همكاری كرد؛ سپس در فیلم «لبخندهای یك شب تابستانی» نیز پشت دوربین این فیلم قرار گرفت. این فیلم اولین موفقیت بین‌المللی برگمن بود كه در سال 1955 در جشنواره كن علاوه‌بر كسب جایزه بهترین اثر طنز شاعرانه، تا آستانه كسب نخل طلا نیز پیش رفت.
همكاری او با برگمن با فیلم «مهر هفتم» كه جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره كن را كسب كرد و «توت‌فرنگی‌های وحشی» كه برنده خرس طلای جشنواره برلین شد،‌ ادامه یافت. از دیگر فیلم‌های سرشناس برگمن كه «گونار فیشر» فیلم‌برداری آنها را برعهده داشت می‌توان به «چشم شیطان»، «تابستان با مونیكا» و «ساحره» اشاره كرد كه در جشنواره ونیز 1959 جایزه ویژه هیات داوران را گرفت.

** «مایكل كاكویانیس» (25 جولای)
كارگردان سرشناس یونانی و خالق فیلم «زوربای یونانی» براثر نارسایی قلبی در بیمارستان شهر آتن در سن 89 سالگی درگذشت. ‌معروف‌ترین فیلم كارنامه سینمایی این كارگردان سرشناس، «زوربای یونانی » محصول 1964 است كه نامزد سه جایزه اسكار بهترین كارگردانی، بهترین فیلم و بهترین فیلم‌نامه اقتباسی بود. این فیلم براساس رمانی از «نیكوس كازانتاكیس» و با نقش‌آفرینی «آنتونی كوئین» ساخته شد. عمده موفقیت «كاكویانیس» مربوط به حضور در جشنواره كن است كه شش‌بار در بخش رقابتی نامزد دریافت جایزه نخل طلا بود و در سال 1962 موفق به دریافت جایزه فنی این رویداد سینمایی معتبر شد.
وی اولین فیلم بلند خود را در سال 1954 با نام «گردباد در آتن» ساخت. از معروف‌ترین ساخته‌های این كارگردان یونانی می‌توان از به «دختر سیاه پوش»(1956) ،«كشورشیرین» (1988) ،‌ «زنان تروجان» (1971) و «باغ گیلاس» (1999) نام برد. از بزرگترین دستاوردهای «كاكویانیس» به نشان هنر و ادبیات فرانسه‌، نشان ققنوس طلایی یونان و دكترای افتخاری از دانشگاه كلمبیا آمریكا می توان اشاره كرد.

** «رائول روئیز» (19 اوت)
كارگردان پركار و سرشناس سینمای جهان كه اصالتی شیلیایی ـ فرانسوی داشت، در سن 70 سالگی دار فانی را وداع گفت. اولین فیلم بلند او «سه ببر غمگین» بود كه در سال 1969 ساخت و موفق به كسب جایزه یوزپلنگ طلایی جشنواره لوكارنو شد. آخرین ساخته این كارگردان سرشناس «اسرار لیسبون» بود كه جایزه فیلم معروف «لویی دلوك» فرانسه را كسب كرد. این فیلم به مدت چهار ساعت ‌و نیم بر اساس رمانی از یک نویسنده پرتغالی قرن نوزدهم ساخته شده است.
رائول روئیز در دوران دولت دموکراتیک سالوادور آلنده با جبهه سینماگران پیشرو، نزدیک به حزب سوسیالیست شیلی، همکاری داشت. وی همواره خود را به‌عنوان یك کارگری تبعیدی معرفی می‌کرد و عقیده داشت که در آثار سینمایی خود هرگز این پایگاه فکری را از دست نداده است. «رائول روئیز» کارگردانی اندیشمند و صاحب سبک بود و روش شخصی و جسورانه وی و بیان سورئالیستی‌اش یادآور آثار لوئیس بونوئل، سینماگر بزرگ اسپانیایی بود. یکی از معروف‌ترین آثار او فیلم سینمایی «سه زندگی و یک مرگ» است كه «مارچلو ماسترویانی»، بازیگر معروف ایتالیایی در سال 1995 یکی از آخرین نقش‌های سینمایی خود را در این فیلم ارائه كرد. وی در سال 1999 بر پایه رمان «زمان بازیافته» اثر مارسل پروست فیلمی ساخت که در آن «کاترین دونوو» بازی کرد.یکی از دیگر آثار معروف وی فیلم «کلیمت» (2005) است كه «جان مالکویچ» نقش هنرمند نوگرای اتریشی را در آن ایفا کرده است.
روئیز با کارگردانی بیش از 100 فیلم در ژانرهای گوناگون، یکی از پرکارترین سینماگران جهان بود. او در روزهای آخر زندگی در تدارک ساختن فیلمی بر پایه خاطرات کودکی خود بود. وی در سال 1997جایزه خرس نقره‌ای جشنواره برلین را گرفت و ماحصل پنج‌بار حضور در بخش رقابتی جشنواره كن، جایزه «نگرش‌های دنیای سینما» بود كه در سال 1983 كسب كرد. روئیز در سال 2007 جایزه «استاد سینما» را از جشنواره رم گرفت و سال گذشته در جشنواره سن‌سباستین موفق به كسب جایزه صدف نقره‌ای بهترین كارگردانی شد.

** «كلیف رابرتسون» (10 سپتامبر)
بازیگر آمریکایی برنده اسکار كه بیشتر با فیلم «سه روز كندور» در كشورمان شناخته می‌شود، در سن 88 سالگی درگذشت. وی كه در سال 1968 به‌خاطر بازی در نقش یک مرد بزرگ‌سال عقب افتاده در فیلم «چارلی» برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر شده بود، عمده شهرت خود را مدیون بازی در نقش جان اف‌کندی در فیلم «پی‌تی 109» بود. او در سال‌های اخیر با ایفای نقش در سری فیلم‌های «مرد عنکبوتی» بار دیگر مورد توجه قرار گرفته بود.

** «لیویو سیولی» (24 اكتبر)
كارگردان رومانیایی برنده نخل طلای كن كه طی پنج دهه فعالیت سینمایی موفق به كسب جوایز معتبری چون نخل طلای كن شد، در سن 88 سالگی در مونیخ آلمان درگذشت. «سیولی» به ‌عنوان بازیگر‌، كارگردان و طراح صحنه تاثیرگذارترین شخصیت فیلم و تئاتر رومانی در عصر خود محسوب می‌شد.
وی در سال 1967 برای فیلم «جنگل آویزان» موفق به دریافت جایزه نخل طلای كن شد و جایزه‌ بهترین كارگردانی را به ‌دست آورد و در مقام كارگردان و بازیگر 20 اثر سینمایی را از خود به جای گذاشت. وی تحصیلات آكادمیك خود را در رشته تئاتر و طراحی در دانشگاه بخارست پشت سر گذاشت و در سال 1946 با بازی در فیلم «رویای نیمه‌شب تابستان» برای اولین‌بار مقابل دوربین قرار گرفت و به‌ عنوان كارگردان در سال 1957 اولین تجربه خود را به ثبت رساند.

** «كن راسل» (27 نوامبر)
كارگردان سرشناس سینمای اروپا و خالق فیلم معروف «زنان عاشق» در سن 84 سالگی درگذشت. وی خالق فیلم‌هایی چون «عشاق موسیقی»، «زنان عاشق»، «تامی» و «شیاطین» بود كه کارش را به‌عنوان کارگردان در اوایل دهه 60 با بی‌بی‌سی آغاز کرد و با ساخت فیلم «زنان عاشق» در سال 1969 که اقتباسی از داستان جنجالی «دی‌.اچ لاورنس» بود، به شهرت رسید و نامزد جایزه اسكار بهترین كارگردانی شد.
«کن راسل» یکی از خاص‌ترین کارگردانان سینمای انگلیس بود و برخی از منتقدین سینما او را «اورسن ولز» سینمای بریتانیا لقب داده‌اند. وی به‌خاطر نگاه انتقادی‌اش به کلیسا و مذهب در فیلم‌هایش شهرت داشت و سوژه‌های خود را معمولا از میان موسیقی‌دانان بزرگ جهان انتخاب می‌کرد و به اقتباس از آثار ادبی علاقه داشت.
اولین فیلم «کن راسل» در سینما «لباس فرانسوی» بود که در سال 1963 ساخت که برداشت آزادی از فیلم «و خدا زن را آفرید» روژه وادیم بود، اما در گیشه به موفقیتی نرسید. پس از آن وی فیلم «زنان عاشق» را ساخت كه نامزد چند جایزه اسکار از جمله بهترین فیلم، بهترین فیلم‌نامه و بهترین فیلم‌برداری شد و «گلندا جکسون» نیز اسکار بهترین بازیگر زن را به‌دست آورد.
به دنبال موفقیت این فیلم، او فیلم «عشاق موسیقی» را درباره زندگی «چایکوفسکی»، آهنگساز بزرگ روسیه ساخت که با بی‌اعتنایی منتقدین مواجه شد اما فروش خوبی در گیشه داشت. فیلم «شیاطین» کن راسل که براساس رمان «شیاطین لودون» نوشته الدوس هاکسلی ساخت، فیلمی بر خلاف دستگاه کلیسا و مسیحیت شناخته شد. در این فیلم «الیور رید» نقش یك کشیش را بازی كرد كه در مقابل ایده‌های شیطانی و فاسد دستگاه کلیسا و دولت می‌ایستد.
فیلم بعدی این كارگردان سرشناس «مالر» نام داشت كه درباره «گوستاو مالر»، آهنگساز سرشناس اتریشی بود که گرایش‌های ضد یهودی داشت. این فیلم جنجال آفرین شد، اما نمایش آن در جشنواره کن موفقیتی جز یک جایزه برای بهترین تکنیک فیلم نداشت. «راسل» در سال 1978 فیلم «والنتینو» را که برداشت آزاد از زندگی «رودلف والنتینو»، بازیگر مشهور سینمای کلاسیک بود ساخت که موفقیتی به دست نیاورد و خود آن را یک شکست در کارنامه هنری خود می‌دانست و از ساخت آن اظهار پشیمانی می‌کرد. راسل در سال 1984 فیلم تریلر روانکاوانه «جنایت‌های هوس» را با بازی آنتونی پرکینز ساخت که آخرین فیلم آمریکایی او محسوب می‌شود و نتیجه‌اش شکست مطلق بود.
وی بعد از چند سال کناره‌گیری از سینما و کارگردانی اپرا، با فیلم ترسناک «گوتیک» درباره مری شلی و داستان آفرینش فرانکشتاین به سینما بازگشت. او فیلم دیگری به نام «آشیانه کرم سفید» براساس رمانی از برام استوکر درباره یک افسانه ترسناک فولکلوریک انگلیسی ساخت که «هیو گرانت» در آن بازی می‌کرد.
فیلم «رنگین کمان» اقتباس دیگری از رمان‌های «دی‌.اچ لاورنس» بود که در سال 1989 ساخت و دنباله رمان و فیلم «زنان عاشق» محسوب می‌شود و «گلندا جکسون» در آن بازی می‌کرد. منتقدین از این فیلم به‌عنوان آخرین فیلم شخصی راسل نام می‌برند. «راسل» در سال‌های اوایل 2000 چند فیلم با بودجه کم از جمله «دهان شیر» ساخت که بسیار ناموفق بود. وی مدتی هم به عنوان استاد مهمان در دانشگاه ولز و مدرسه فیلم نیوپورت تدریس کرد.