طـلا و مـس و ام‌اس

 

فیلم «طلا و مس» داستان طلبه جوانی است که همسرش به بیماری ام‌اس مبتلا می‌شود و زندگی محقر او با دو فرزند به سراشیبی سخت یک بحران می‌افتد، یک بحران نه چند بحران! بحران بی‌پولی، بحران گرفتن درس طلبگی یا افتادن به خاکی جاده و باختن... اما دلیل اصلی ما برای رفتن به پای میز مصاحبه با آقای همایون اسعدیان، کارگردان فیلم، به جز همه اینها بر می‌گشت به بیماری‌ای که پایه همه این بحران‌ها روی آن قد علم می‌کند: بیماری «ام‌اس» که زهرا سادات –نگار جواهریان – مادر خانه به آن مبتلا می‌شد....
 اسعدیان که بنا بر گفته خودش– و البته مخاطبانی که فیلم ساده و عاشقانه و البته اخلاق مدارانه او را دیده‌اند – می‌خواسته یک فیلم اخلاقی بسازد، دنیا را از پنجره احساس نگاه می‌کند و می‌گوید: «همه ما برای زندگی به دوست داشتن و دوست داشته شدن احتیاج داریم؛ به اینکه ببینیم در بحرانی کسی هست که به ما کمک می‌کند و ما را تنها نمی‌گذارد.»
در کارنامه کاری اسعدیان، به غیر از کارگردانی فیلم‌هایی چون نیش، مرد آفتابی، شب روباه، شوخی، آخر بازی، بچه‌های خیابان و...دستیار کارگردانی فیلم‌های روز فرشته، دو همسفر، زیر بام‌های شهر و عکاسی فیلم‌های جهیزیه‌ای برای رباب، صعود، غریبه و مار و... هم دیده می‌شود.

در مصاحبه‌ای که با تهیه‌کننده فیلم– آقای منوچهر محمدی –انجام شده بود خواندم که قرار بوده بیماری زهرا سادات (نگار جواهریان)، بیماری کلیه باشد اما بنا بر پیشنهاد شما تبدیل می‌شود به بیماری ام‌اس؛ چرا؟
خب دلیل این موضوع برمی‌گردد به اینکه در فیلم طلا و مس نقش اول که طلبه جوانی قرار بود درس اخلاق و زندگی را بگیرد و من فکر کردم این موضوع با اینکه زهرا سادات بیماری کلیه داشته باشد جور در نمی‌آید. به نظر من خرید و فروش کلیه یک عمل غیراخلاقی در هر حالتی است حتی اگر خریدار و فروشنده کلیه هر دو در حالت اضطرار باشند.

به هر حال این اتفاق باید بیفتد تا دو زندگی نجات پیدا کند؛ یکی از لحاظ مادی و یکی از لحاظ اقتصادی؟!
شاید حرف شما درست باشد اما من به شخصه با این موضوع مشکل دارم چه خریدار باشم و چه فروشنده. اگر خریدار باشم دارم تکه‌ای از وجود یک فرد را در قبال پول از او می‌گیرم در حالی که می‌توانم این پول را به او بدهم و یا اگر هم فروشنده باشم باز دارم تکه‌ای از وجودم را با پول معاوضه می‌کنم.

نمی‌خواستیم در این مورد بحث کنیم اما واقعا کسانی که این کار را می‌کنند در حالت اضطرار هستند و در این شرایط نمی‌توان اسم کار غیراخلاقی روی این عمل گذاشت.
من هم نمی‌گویم این افراد کار غیراخلاقی انجام می‌دهند. درباره خودم می‌گویم که اگر در این شرایط قرار بگیرم از خانواده‌ام کلیه می‌گیرم یا اگر عضوی از خانواده کلیه بخواهد من به او کلیه می‌دهم و اگر شرایط‌اش را داشته باشم حاضر به خرید کلیه در قبال پول نمی‌شوم.

پس برگردیم به فیلم طلا و مس... به هر حال بیماری کلیه جای خودش را به بیماری ام‌اس داد؟
بله، البته بعد از سه ماه تحقیق درباره بیماری کلیه.

 با بیماری‌ ام‌اس آشنایی داشتید؛ مثلا کسی را می‌شناختید که این بیماری را داشته باشد؟
نه خیر... تازه وقتی بیماری را انتخاب کردیم شروع کردیم به تحقیق کردن و با مراکز مختلف و پزشکان ارتباط گرفتن و اتفاقا دیدیم این بیماری خیلی می‌تواند به ما کمک کند چون ویژگی‌هایی داشت که به نوعی دست ما را در فیلم باز می‌گذاشت برای مانور دادن و مثل بیماری‌های دیگر نبود که کاملا دست ما را در پرداخت و به تصویر کشیدن ببندد.

دقیقا چه ویژگی‌هایی؟
یکی اینکه لزوما هیچ بیمار ‌ام‌اسی دقیقا شبیه بیمار دیگری نیست در حالی که اکثریت بیماران کلیه ویژگی‌های مشابه دارند، حتی زمان تحقیق به ما گفتند هر فردی که ‌ام‌اس دارد می‌تواند ویژگی‌های خاص خودش را داشته باشد حمله این بیماری در افراد مختلف فرق می‌کند داروها فرق می‌کند و حتی روحیه افراد هم در بروز بیماری باعث تفاوت آن با دیگران می‌شود و حتی تا حدود زیادی برای پزشکان هم ناشناخته است و این باعث می‌شد اگر حرکتی در طول فیلم بود که دقیقا با وضعیت بیمار شبیه نبود مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

به شخصه برای‌تان مهم بود که تصویر درستی از یک بیمار را نشان بدهید؟
 این سوال را می‌پرسم چون بعضی از همکارهای شما خودشان را به این قضیه متعهد نمی‌دانند که اگر بیماری را انتخاب می‌کنند حداقل در نمای ظاهری به شکل درست و اصولی آن را نشان بدهند.
بله، برای ما مهم بود چون اصلا یکی از دلایلی که بیماری کلیه رد شد همین موضوع بود. ما بعد از انتخاب ‌ام‌اس هم تحقیقات و ارتباط‌مان را با مرکز ‌ام‌اس ایران و شخص دکتر صحراییان که خیلی کمک کردند ادامه دادیم. در بعضی مراسمی که بود شرکت کردیم و خانم جواهریان با افرادی که این بیماری را داشتند ارتباط می‌گرفتند و حتی هنوز هم این ارتباط برقرار است. چند وقت پیش جشنی در مرکز ‌ام‌اس بود و از ما هم دعوت شده بود که رفتیم و فیلم نمایش داده شد و بیماران ‌ام‌اسی هم حضور داشتند و از اینکه فیلمی با این موضوعیت ساخته شده ابراز خوشحالی می‌کردند و جالب این‌جا بود که بعد از نمایش فیلم ما با موردی روبه‌رو نشدیم که به ما بگویند جایی از فیلم مشکل دارد چون دیدگاه من این است که تا آن جایی که امکان دارد باید تلاش‌مان را بکنیم تا فیلم –البته اگر قرار است فیلم سریالی باشد – مطابق با حقیقت باشد، مثل وقتی که ما در حال ساخت یک فیلم تاریخی هستیم. در پروسه ساخت فیلم تاریخی می‌شود گفتگوی خصوصی فلان شخص را بر اساس تصورهای ذهنی ساخت اما نمی‌توان کل حقیقت را تغییر داد. درباره ساخت فیلم‌هایی با موضوعیت بیماری‌ها هم همین‌طور است و نمی‌شود کلیتی که از بیماری نشان داده می‌شود اشتباه باشد که به مخاطب اطلاعات غلط بدهد ‌مگر اینکه فیلم ساختاری فانتزی داشته باشد و مخاطب هم از آن انتظار دادن اطلاعات نداشته باشد.

گفتید بحث اخلاقی برای‌تان خیلی مهم بود و...
ببخشید من یک توضیح دیگر هم دارم. سلامت: خواهش می‌کنم...
اصغر فرهادی زمانی که داشت فیلم رقص در غبار را کار می‌کرد من مشاور کارگردان و جزو تهیه‌کنندگان کار بودم. کل ماجرا درباره انگشت شخصی بود که مار نیش می‌زند و می‌خواستند این انگشت را پیوند بزنند. در جریان تحقیقات یک روز آقای فرهادی به اتفاق دستیارشان رفتند یکی از همین مراکز سم مار و با حال خیلی بد برگشتند و گفتند که ما پرسیدیم و گفتند امکان پیوند انگشتی که مار نیش زده وجود ندارد و حتی اگر پیوند بخورد کارایی ندارد. من آن جا به اصغر گفتم: «چند نفر این قضیه را می‌دانند؟!» گفت: «یعنی چی؟» گفتم: «این قضیه خیلی تخصصی است و اصلا عمومیت ندارد. مگر چند نفر از مخاطبان ما قرار است با چنین اتفاقی روبه‌رو بشوند؟» 

 تازه در آن فیلم این قضیه مارگزیدگی خیلی جنبه نمادین می‌گرفت و مساله پزشکی‌اش دیده نمی‌شد.
زنده باشید! دقیقا همین چیزی که گفتید. اما ما وقتی داریم یک بیمار کلیوی را نشان می‌دهیم، بیماری‌ای که خیلی‌ها از آن اطلاع دارند نمی‌توانیم در اصل قضیه دست ببریم و بگوییم طرف 80 درصد کلیه ندارد، دیالیز هم نمی‌شود و دارو گیاهی می‌خورد و خوب هم می‌شود...