آداب و رسوم مردم ایران در شب چله +فایل صوتی
دلیل برگزاری جشن یلدا هر چه باشد مثل هر آیینی، انسانها را به هم پیوند می دهد.

یلدای روشن

از دیر باز بلندترین شب سال یعنی شب  سی ام آذر در میان اقوام باستانی از راز و رمز و تقدس بسیاری برخوردار بوده است. پیشینیان بسته به فرهنگ، اقلیم و جغرافیای خود، آیین های متفاوتی برای گرامی داشت این شب بلند برپا می کرده اند. شاید این امر برای یادآوری این باور بوده است که سیاهی شب هر قدر هم که طولانی باشد پایانی دارد. شاید بزرگان و ریش سفیدان می خواستند به خام ترها و جوان ترها امید دهند که از تاریکی هراسی نداشته باشند و بدانند که خورشید روز و روشنی بی شک طلوع خواهد کرد.

دانلود فایل صوتی گذری کوتاه بر آداب و رسوم اقوام ایرانی در شب یلدا در زیر آمده است :

 
دلیل برگزاری جشن یلدا هر چه باشد مثل هر آیینی، انسانها را به هم پیوند می دهد. وقتی بدانی همراه تو و مانند تو، با کمی زیاد و کم، دیگران در جای جای ایران، افغانستان، تاجیکستان و خدا می داند در خانه کدام مهاجر و مسافر دور از وطن بزرگ داشته می شود، یقین داری که تنها نیستی و با ریسمانی انسانی و عاطفی با آنها که نامشان را نمی دانی ولی غریبه نیستند، از تارو پود یک قماش هستی.

در این پادکست قصد داریم راهی سفر شویم؛ سفری از جشن سرود و کلام. به شرق و غرب و شمال و جنوب ایران سر می زنیم بر سفره یلدایی هم وطنانمان مهمان می شویم و از نغمه ها و سرودهایشان یاد می کنیم.

اگر از تهران از پشت دیوارهای همین استودیو کوله بار سفر ببندیم و به سمت استان های غربی کشور سفر کنیم به کردستان، کرمانشاه، ایلام و همدان می رسیم.


در این استان های کوهستانی و سردسیر آداب رسوم یلدا، مثل سایر جاهای دیگر کشورمان بر سر سفره میوه هایی برگزار می شود که نماد خورشید هستند؛میوه‌هایی مانند هندوانه آب دار، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.  نمی شود در کرمانشاه مهمان بود و از عاشقانه جاودانه شیرین و فرهاد، دلسوختگی رستم در نبرد با سهراب نشنید و بعد از تکاندن سرمای برف زمستانی از دست و دل، فال حافظی نگرفت و از احوال آینده و اقبال از خواجه شیراز نپرسید.

موسیقی کردی هم از دل این حماسه های پرفراز و نشیب و این دلدادگی های جانسوز زاده شده است. موسیقی کردی را با ضرب آهنگ تند و پر جوش و خروشش می شناسیم. با همنوایی یاران که دست در دست هم با ریتمی دلنواز دست می جنبانند و سرود می خوانند.

حالا که کار به اینجا رسید و از عطر چای و ترنم شعر حافظ دلمان گرم شد، به سمت شمال غرب می رویم؛ به مناطق آذری زبان کشورمان. به آذربایجان خاوری و باختری این دو خواهر سبز و سفید نشسته بر نقشه ایران..

به سنندج و زنجان و اردبیل و تبریز...
به یمن خوش شب یلدا، زوج های جوان این روز را برای نامزدی و خوانچه بری انتخاب می کنند. در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی رسم بر این است كه كسانی كه نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود "خوانچه " طبق می‌فرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه‌ها كمك می‌كنند. محتویات خوانچه‌ها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه كه با پولك و تور تزیین می‌شود. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایكوبی می‌پردازند.

وقتی صحبت از موسیقی خطه آذربایجان به میان می آید، فارغ از تفاوت های منطقه که هر کدام رنگ و بوی خاص خود را دارند، شنونده به یاد فراز و فرودهای احساسی این موسیقی می افتد. گویی که بر اسب راه واری سوار هستی و به تاخت در فراخ دشت مغان می تازی و باد در یال اسبت می پیچد.

از آذربایجان و کوه و دشتها و چشمه هایش برویم به سمت شرق، از آستارا بگذریم و در جاده کناره دریای زمردین خزر با صدای امواج و سرود شالیکاران به جلو برانیم، به سمت شرق پیش می رویم. اگرچه اکنون آغاز زمستان است و فصل صید ماهی و برادران ماهی گیر تور به دریا می اندازند و از مادر دریا کسب روزی حلال می کنند.

در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. «آوکونوس» (یا همان آب ازگیل) یکی دیگر از خوردنی‌هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خم را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارند.

در گیلان در خانواده‌هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌اند رسم است که طبقی برای خانواده نوعروس می‌فرستند. در این طبق میوه‌ها و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی در اطراف آراسته می‌شود و در وسط طبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌گردد.
در مازندران هم شب یلدا با دید و بازدید و شب نشینی سپری می شود. مازندرانی های مهمان نواز به دیدن بزرگان فامیل می روند و شب را با حافظ خوانی و مشاعره به صبح می رسانند.

در امتداد جاده شمال پس از گرگان و بندرترکمن بعد از گذر از جنگل های انبوه گلستان، اقلیم کوهستانی خشک کم کم خود نمایی می کند. اینجا دیگر خراسان است؛ شمالی، مرکزی و جنوبی.

شب یلدا در خراسان به "شب چله" معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم در این شب با شركت در شب نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند. مردم این منطقه برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا كه توان مالی دارند، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه كوتاهی نمی‌كنند.

یكی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم "كف زدن" است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبك را كه در این دیار به "بیخ" مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام "تغار" می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازك درخت انار به نام "دسته گز" مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت كف درآید و این كار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور كف كند.

كف آماده شده با مخلوط كردن شیره شكر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین كردن كف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن كف به سر و صورت یكدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.

نواهای خراسانی مجموعه ای از نغمه های غم و شادی هستند. سرودهای مردم سختکوش و استواری که در سردی شب های کویر چشم به نگین ستارگان دارند.

نمی توان از یلدا در نقاط مختلف ایران گفت و از جنوبی های خون گرم و ساعی نگفت و نشنید. از نوار ساحلی بلندی که از چابهار و ساحل دریای پرتلاطم عمان تا فیروزه آبهای گرم و آرام خلیج فارس کشیده شده است. از مردمانی با چهره های آفتاب سوخته و دلهای نرم و مهربان.


بر طبق یک روایت قدیمی، مردم خوزستان تا سحر انتظار می‌کشند تا از قارون افسانه‌ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم‌شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد. این چوب‌ها به طلا تبدیل می‌شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می‌آورند.به خانه بزرگترها رفته و دور هم جمع شده به شوخی خنده گذرانده، آجیل هندوانه انار شیرینی و خرما و لبو و اش وشیرینی‌های مختلف از جمله خوراکی‌های این آیین کهن است.
برای مردم بوشهر هندوانه نقش اساسی دارد. با توجه به درجه حرارت مناسب و نسبتا بهاری این استان جنوبی در فصل زمستان، هندوانه خوردن هم خاصیت رفع عطش دارد و هم نشانه برکت روزهای کوتاهی است که آهسته آهسته بلند می شوند و درخشان.

و با این موسیقی سفر ما بر امواج صدا و نوا به پایان می رسد. ناگفته نماند که موسیقی نواحی بسیاری در کشورمان در این مجال نگنجید. که امیدواریم بر ما خرده نگیرید.

هم وطنان و هم زبانان عزیز امیدواریم از همسفری با ما و این پادکست لذت برده باشید. یلدایتان خوش و روزگارتان همیشه آفتابی و درخشان باد.


گردآوری : گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع : shenoto.com